مکان‌ها
پالایشگاه آبادان
انسیه‌سادات میربابایی
956 بازدید
پالایشگاه آبادان، با بیش از صد سال قدمت (تأسیس 1291)، بزرگ‌ترین پالایشگاه ایران است. در جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، خسارت‌های فراوانی به این پالایشگاه وارد شد؛ اما با پایان جنگ، بسیاری از واحدهای تخریب‌شده، در نیمه دوم 1367، بدون استفاده از نیروهای خارجی بازسازی شد.
با کشف نفت در سال 1287 در نواحی مسجد سلیمان و با نفوذ انگلیس در جنوب ایران، پالایشگاه آبادان ساخته شد. آندرو کمپل را که مدیرعامل شرکت نفتی برمه در هند بود، برای انتخاب محل احداث پالایشگاه انتخاب کردند. مکان احداث پالایشگاه، در بوارده آبادان در کنار اروندرود انتخاب شد و اراضی مورد نیاز را شیخ خزعل، حاکم خرمشهر، در سال 1288 با قراردادی 99ساله در اختیار شرکت ایران ـ انگلیس قرار داد.[1]
پالایشگاه آبادان در سال 1291، با ظرفیت تولید 2500 بشکه نفت در روز، آغاز به کار کرد و اولین محموله نفتی آن به انگلیس صادر شد.[2] در سال 1293 و جنگ جهانی اول، این پالایشگاه منبع مهمی برای تأمین سوخت عملیات‌های جنگی بود و همین، باعث شد انگلیسی‌ها پالایشگاه را توسعه بدهند.[3] در سال 1318، در جریان جنگ جهانی دوم، پالایشگاه آبادان به سبب تولید بنزین هواپیماهای متفقین به مقدار 25000 بشکه در روز، در جهان معروف شد.[4]
پس از ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 و خروج انگلیسی‌ها در سال 1330، نگهداری این پالایشگاه به کارکنان شاغل در پالایشگاه سپرده شد.[5] در سال 1352، اداره و کنترل پالایشگاه، تحت نظر شرکت نفت ایران قرار گرفت و دکتر رضا فلاح، اولین رئیس ایرانی پالایشگاه آبادان بود.[6]
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در آبان 1357، کارگران پالایشگاه آبادان نیز در پی اعتصاب سراسری صنعت نفت، اعتصاب کردند؛ به شکلی که تولید پالایشگاه از ششصد هزار بشکه در روز به صدوپنجاه هزار بشکه کاهش یافت.[7] به علت کمبود سوخت در داخل کشور، کمیته سازمان‌دهنده کارکنان صنعت نفت تصمیم گرفت چند پالایشگاه، از جمله پالایشگاه آبادان، از اعتصاب خارج شوند.[8] اعتصاب سراسری نیز در 28 بهمن 1357 به دستور امام خمینی پایان یافت.[9]
با شروع جنگ تحمیلی عراق برضد ایران در 31 شهریور 1359، نظم پالایشگاه به هم ریخت و با تخلیه نیروی انسانی از پالایشگاه، ستادهای پشتیبانی اعم از ستاد مرکزی پالایشگاه، ستاد برق (تأمین برق خوزستان)، ستاد سوخت (تأمین بنزین ماشین‌های جنگی و انبار سوخت در مکان‌های امن)، ستاد مهندسی (ساخت سنگرهای مدور، برانکار تاشو، اسکله و پل بشکه‌ای)، ستاد تعمیرات پالایشگاه (تعمیر چندباره پل ایستگاه هفت به عنوان تنها معبر خروجی جزیره آبادان برای انتقال مجروحان و شهدا و رزمندگان به بیرون شهر)، ستاد حمل‌ونقل (ترابری و تعمیرات واحدهای درگیر در جنگ)، ستاد مخابرات (تأمین نیازهای مخابراتی) و ستاد تدارکات در مکان‌هایی که مربوط به شرکت نفت بود، تشکیل شد.
ابتدا کارکنان تمام دستگاه‌ها را از مواد نفتی خالی کردند و خودشان محافظت از پالایشگاه را بر عهده گرفتند. انبارهای کالاهای تأسیساتی پالایشگاه نیز تخلیه و کالاها به ماهشهر و آغاجری منتقل شد. این کار، نُه ماه طول کشید.[10]
در اولین روز شروع جنگ تحمیلی، پالایشگاه و دروازه‌های آن (غیر از دروازه شماره 18) به طور کامل بسته و پالایشگاه به‌اجبار تعطیل شد.[11]
پالایشگاه آبادان اولین تأسیسات نفتی ایران بود که ساعت 11 دوم مهر 1359، توپخانه عراق آن را هدف گرفت و حدود یک‌چهارم تأسیساتش منهدم شد.[12] در پی آتش‌سوزی مواد نفتی (بشکه‌های قیر) فضای شهر آلوده و تاریک شد و این معضل تا چند ماه ادامه داشت.[13]
پالایشگاه آبادان در جنگ، دژ تدارکاتی و پشتیبانی از نظر لجستیکی (حمل‌ونقل و تأمین مکان مورد نیاز نیروها) و تأمین نیروی انسانی برای جبهه جنوب خوزستان بود.[14]
در میان پالایشگاه‌ها، بیشترین حملات عراق به پالایشگاه آبادان صورت گرفت که 23 واحد (واحد تقطیر، تصفیه‌خانه آب آشامیدنی، اسکله، تلمبه‌خانه و...) کامل از بین رفت.[15]
در دوران جنگ، منصور راهنورد، محمد پاک‌نیا، حسینعلی مسیمر و حسن دریس، به ترتیب مدیریت پالایشگاه را عهده‌دار بوده‌اند.[16]
از شروع جنگ تحمیلی تا آخرین حمله عراق به پالایشگاه آبادان در 14 خرداد 1367، 292 نفر از کارکنان پالایشگاه آبادان به شهادت رسیدند.[17]
بسیاری از واحدهای تخریب‌شده در جنگ، در نیمه دوم 1367، بدون استفاده از نیروهای خارجی بازسازی شد. طرح توسعه پالایشگاه، شامل سه فاز بود که فاز یکم آن (واحد تقطیر 85)، در 12 فروردین 1368 توسط آیت‌الله خامنه‌ای افتتاح شد و در مدار تولید قرار گرفت و فراورده‌هایی مانند گاز مایع، بنزین و نفت سفید تولید می‌کند. فاز دوم، ارتقای کیفیت محصولات تولیدی پالایشگاه و فاز سوم، احداث مجتمع کت کراکر و نوسازی واحد اسید بود.[18]
منطقه 3 پالایشگاه آبادان، در سال 1385 با هدف تولید بنزین یورو 4 و یورو 5 و دیگر مشتقات نفتی ساخته شد و در سال 1390 با ظرفیت 45000 بشکه نفت به بهره‌برداری رسید و در مدار تولید قرار گرفت.[19]
این پالایشگاه، در حال حاضر، فرآورده‌هایی مانند گاز مایع، بنزین موتور، نفت سفید، سوخت جت، گوگرد، نفت کوره و... تولید می‌کند.[20]
[1]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، تهران: نشر شادگان، 1396، ص23 و 24.
[2]. لهسایی‌زاده، عبدالعلی، جامعه‌شناسی آبادان، تهران: کیان مهر، 1385، ص173ـ169.
[3]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، ص34.
[4]. آبادان در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1382، ص22.
[5]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، ص68.
[6]. موسوی، سیدعارف، تاریخ آبادان، ج3، تهران: شمیم یاس ولایت، 1393، ص591.
[7]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، ص101 و 102.
[8]. تائب، سعید، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص83 .
[9]. صفحاتی از تاریخ معاصر ایران، نهضت آزادی ایران، ج9: دفتر سوم: راه‌اندازی نفت و تنظیم اعتصابات، 1363، تهران: نهضت آزادی ایران، ص294.
[10]. موسوی، سیدعارف، تاریخ آبادان، ج3، ص492ـ490.
[11]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، ص138.
[12]. موسوی، سیدعارف، تاریخ آبادان، ج4، تهران: شمیم یاس ولایت، 1393، ص154.
[13]. همان، ص131.
[14]. همان، ص154.
[15]. موسوی، سیدعارف، تاریخ آبادان، ج3، ص710.
[16]. همان، ص497.
[17]. همان، ص710 و 711.
[18]. جواهری‌زاده، مجید، پالایشگاه آبادان در 80 سال تاریخ ایران، ص166ـ131.
[19]. همان، ص202.
[20]. آبادان در جنگ، ص22.
