مکان‌ها
پاوه
زهراسادات گرامی
427 بازدید
پاوه جنوبی‌ترین شهر کردنشین ایران و در سی‌کیلومتری مرز عراق است. بعد از محور قصرشیرین ـ خانقین مهم‌ترین مسیر ارتباطی ایران و عراق است.
پاوه یک واژه هورامی (یکی از گویش‌های کردی) و به معنی برافراشته بلند و ایستاده روی پای خود است.[1] کلمه پاوه در لغت‌نامه دهخدا به معنی شستن و پاکیزه‌کردن است.[2] نژاد مردم پاوه آریایی و گویش آنان کردی است. پاوه تا اواخر دهه 1330 جزو استان کردستان بود، ولی امروزه یکی از توابع استان کرمانشاه است.[3] از شمال کرمانشاه و هم‌مرز با کردستان جاده‌ای به سمت عراق می‌رود که پاوه در انتهای این جاده است. بیشتر منطقه پاوه و اورامانات کوهستانی است و بین کوه‌ها جلگه‌‌های کوچکی هست[4]. شهرستان پاوه 860 کیلومتر مربع است و چهار شهر دارد: پاوه، نوسود، نودشه و باینگان. پاوه همچنین سه بخش (مرکزی، باینگان و نوسود) پنج دهستان (سیروان، بانوره، شمشیر، شیوه‌سر، وهولی) و 73 روستا دارد. پاوه از شمال به شهرهای مریوان، کامیاران و سنندج، از شرق به روانسر و جوانرود و از جنوب به دالاهو و سرپل‌ذهاب و بالاخره از غرب به مرز ایران و عراق محصور است.[5]
در 8 آبان 1357 ساواک به تجمع سه هزار نفری مردم پاوه در مسجد حمله کرد و از 8 آبان تا 14 آبان 1358 پاوه در محاصره تفنگداران سالارجف بود. سالارجف و برادرش عراقی‌هایی بودند که پس از کودتای عبدالکریم قاسم، به ایران پناهنده شدند و در ایران به قدرت و مقام‌های مملکتی رسیدند. آشوبگران در نیمه دوم تیر 1358 با قتل‌عام پاسداران بومی مریوان، فاجعه دیگری رقم زدند. این بار هم دولت مرکزی از در مذاکره درآمد و با بحران‌آفرینان مریوان گفت‌وگو کرد و نظرهای آنان را تأمین کرد، اما همچنان تجزیه‌طلبان با ناامنی پاوه را تا سرحد سقوط پیش بردند. نیروهای حزب دمکرات کردستان، 26 مرداد 1358 پاوه را به محاصره درآوردند.[6]
دکتر چمران، نماینده دولت مرکزی، که برای حل مسالمت‌آمیز بحران وارد پاوه شده بود، راهی برای مذاکره و بازگشت آرامش به شهر نیافت. در چنین وضعیتی امام خمینی عصر جمعه 26 مرداد 1358 در قم در پیامی بیان کردند: «اشتباهی که ما کردیم این بود که به طور انقلابی عمل نکردیم و مهلت دادیم به این قشرهای فاسد. دولت انقلاب و ارتش انقلاب و پاسدار انقلاب، هیچ‌کدام از این‌ها عمل انقلابی نکردند و انقلابی نبودند. این توطئه‌گرها در کردستان و غیر آن در صف کفار هستند. با آنها باید با شدت رفتار کرد. می‌آیم تهران و با رؤسایی که مسامحه می‌کنند انقلابی عمل می‌کنم.» این پیام امام به تجزیه‌طلبان چنان آسیبی زد که با وجود در دست داشتن نقاط مهم شهر، مقاومتشان ضعیف شد و در نهایت پاوه در 27 مرداد 1358 از دست ضدانقلاب آزاد شد.[7]
بیست‌وسوم آذر 1358 پس از کنترل اوضاع پاوه، بار دیگر گفت‌وگو با تجزیه‌طلبان آغاز شد و به این منظور، هیئتی با حضور عزت‌الله سحابی و هاشم صباغیان، به سرپرستی داریوش فروهر تشکیل و خواستار عفو عمومی برای افراد و گروه‌های شورشگر شد. با موافقت امام عفو عمومی اعلام شد. گروه‌های شورشگر عفو عمومی را پیروزی خود تلقی کرده و مجدداً زمینه ناامنی به وجود آمد.
از بهمن 1358، تا مرداد 1359 توسط نیروهای سپاه پاسداران پاوه با کمک نیروهای مردمی، منطقه بزرگی از بخش مرکزی پاوه پاک‌سازی و امنیت جاده مهم کرمانشاه ـ پاوه ـ نوسود برقرار شد، اما مناطق مرزی و شمالی بخش مرکزی همچنان در سلطه تجزیه‌طلبان بود.[8]
در 10 خرداد 1359 غرب پاوه هدف تهاجم قرار گرفت. در پی این تجاوز مشترک افراد ضدانقلاب و ارتش عراق، نیروهایی از سپاه پاوه و واحدهایی از ارتش عازم باینگان شدند و مهاجمان را عقب راندند.[9]
حکومت عراق در هجوم سراسری به ایران در 31 شهریور 1359، هدف‌گذاری مشخصی برای منطقه اورامانات و پاوه داشت و بر همین اساس، نیروهای کمتری در این منطقه وارد عملیات کرد. تأمین جبهه شمالی از اشنویه تا نوسود، فقط بر عهده سپاه یکم عراق بود و بیشتر توان خود را بر جبهه‌های جنوبی و میانی متمرکز کرد. در 31 شهریور 1359 نیروهای انقلاب در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی و مناطق شمالی کرمانشاه (پاوه، نوسود) با ضدانقلابی که تحت حمایت ارتش عراق بود درگیر شدند.
عملیات محمد رسول‌الله در 12 تا 13 دی 1360 با شش گردان از نیروهای خودی متشکل از سپاه پاوه به فرماندهی حاج محمدابراهیم همت و سپاه مریوان به فرماندهی حاج احمد متوسلیان هرکدام با دو گردان و تیپ 3 لشکر 28 کردستان و تیپ84 خرم‌آباد انجام شد و هدف، آزادسازی نوسود و طویله عراق و تأمین بیاره بود. مردم شهرستان پاوه با پاک‌سازی شهرها و روستاها، ضدانقلاب را از این منطقه عقب راندند، اما در همین زمان ارتش عراق ضمن حمایت توپخانه‌ای از ضدانقلاب، مناطق مرزی بخش نوسود را تا عمق ارتفاعات شوشمی اشغال کرد و در نتیجه نیروهای خودی که ضدانقلاب را تا نقطه الحاقشان با ارتش عراق تعقیب کرده بودند، با نیروهای عراق رودررو شدند و برای آزادسازی مناطق اشغالی با آنها جنگیدند.
برای رسیدن به اهداف عملیات، می‌بایست ارتفاعات مرزی شوشمی و دالنی تأمین و معبرهای نفوذی ضدانقلاب بسته می‌شد. برای اجرای عملیات، دو محور پاوه و مریوان پیش‌بینی شد، اما به دلیل تأمین‌نشدن اهداف در سایر محورها دستیابی به اهداف عملیات در محور مریوان ناقص ماند و در محور پاوه در محور ارتفاعات سونی، عملیات از معبر دزلی آغاز شد، اما رزمندگان هنگام عبور از نوسود، با نیروهای ضدانقلاب درگیر شدند. در این درگیری، رزمندگان ارتفاعات مسلط بر شهر را تصرف کردند، ولی به هدف اصلی عملیات که تصرف ارتفاعات سونی بود، دست نیافتند. بدین ترتیب هدف‌های عملیات در محور پاوه هم تأمین نشد. از سوی دیگر، نیروهای دو محور پاوه و مریوان نتوانستند با هم الحاق کنند، درنتیجه با وجود موفقیت‌هایی مانند تصرف شهرک طویله، موقعیت نیروهای خودی بسیار شکننده بود.[10]
در سال 1361 پاوه پاک‌سازی شد.[11] ناصر کاظمی، فرماندار پاوه، نیز در شهریور 1361 در جاده پیرانشهر ـ سردشت به شهادت رسید.[12] سال 1362 عملیاتی ترتیب داده شد که مناطق بینابینی کامیاران، مریوان، کرمانشاه و پاوه پاک‌سازی شود. عمده درگیری‌های این سال‌ها اجرای آتش روی مواضع عراقی‌ها و ضدانقلاب است.[13]
قبل از شروع عملیات والفجر10 در 24 اسفند 1366، استانداری‌های کردستان و کرمانشاه مأمور آماده‌سازی اردوگاه‌هایی برای پذیرایی احتمالی از جنگ‌زدگان حلبچه شدند. ازآنجا‌که پاوه نزدیک‌ترین شهر به منطقه عملیاتی بود، پس از عملیات والفجر10، میزبان جمعی از کردهای عراقی شد.[14]
در سال 1367، عراق بعد از پذیرفتن قطعنامه 598 دوباره از مرز شلمچه پیش آمد. در منطقه پاوه نیز برای جلوگیری از پیشروی منافقین مردم به حالت آماده‌باش درآمدند.[15]
پاوه و اورامانات با شروع درگیری‌های کردستان از 18 مرداد 1358 رسماً وارد جنگ شده بود. در 30 شهریور 1359 با حمله عراق به جنگ اصلی پیوست و تا سال 1368 و قبول قطعنامه، ده سال یعنی 3650 روز جنگ را پشت سر گذاشت.[16]
سال 1375 همزمان با سالروز حماسه پاوه، شهید صیاد شیرازی به پاوه رفت و در کنار بیمارستان پاوه یادمانی برای مقاومت پاوه افتتاح کرد.[17] آثار هنری شاخصی در این مدت با موضوع پاوه ساخته شده که فیلم سینمایی چ به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در مورد محاصره پاوه و نقش شهید چمران در این شهر از مهم‌ترین این آثار است.
[1]. اللهیاری، محمد، پاوه در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1391، ص10 و 14.
[2]. معروفی، آیت، ایستاده در حصار، تهران: فاتحان، 1395، ص36.
[3]. اللهیاری، محمد، پاوه در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، ص15 و 16.
[4]. معروفی، آیت، شانه شم شی، تهران: فاتحان 1393ص 13 و 14.
[5]. همان.
[6]. اللهیاری، محمد، پاوه در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، ص18 و 32 و 44.
[7]. همان، ص37 و 42.
[8]. همان، ص45 و 48.
[9]. همان، ص50.
[10]. همان، ص74ـ71.
[11]. معروفی، آیت، شانه شم شی، ص53.
[12]. معروفی، آیت، ایستاده در حصار، ص232.
[13]. همان، ص235 و236.
[14]. اللهیاری، محمد، پاوه در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، ص76 و 82.
[15]. معروفی، آیت، ایستاده در حصار، ص249.
[16]. معروفی، آیت، شانه شم شی، ص222.
[17]. همان، ص223.
