عملیات‌ها

عملیات قدس 4

محمدعلی عباسی اقدم
765 بازدید

عملیات قدس 4، از سلسله عملیات‌های محدود بود که در 1 مرداد 1364، در منطقه عملیاتی هورالهویزه به فرماندهی سپاه پاسداران آغاز شد و پس از سه روز درگیری، با آزادسازی نیمی از دریاچه ام‌النعاج واقع در شمال غرب هورالهویزه و جنوب شرق العماره عراق به پایان رسید.

دو حادثه مهم در شکل‌گیری عملیات قدس 4 در دریاچه ام‌النعاج نقش داشت. یکی، کنار رفتن تهل‌های (قطعاتی جزیره‌مانند بر روی آب که از به‌هم‌پیوستن نی و دیگر روییدنی‌ها ایجاد می‌شود) شط‌الدوب براثر طوفان شدید و درنتیجه اتصال این شط به دریاچه ام‌النعاج و دیگری، دستگیری و اسارت تعدادی از نیروهای شناسایی عراقی و اطلاعات موثق به ‌دست آمده از این اسیران که زمینه را برای توجه فرماندهان به دریاچه ‌ام‌النعاج معطوف کرد.[1]

مهم‌ترین ویژگی عملیات قدس 4، در مقایسه با دیگر عملیات‌های قدس (قدس 1، قدس 2، قدس 3 و قدس 5)، بافت و ترکیب نیروهای عمل‌کننده در عملیات است. در این عملیات، نیروهای یگان عمل‌کننده، تیپ 9 بدر سپاه پاسداران، به جز فرمانده (اسماعیل دقایقی) و برخی کادرهای آن، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی بودند که در طول جنگ از عراق اخراج و پناهنده شده بودند. ترکیبی از ارتشیان عراقی و مجاهدین غیرنظامی، تیپ بدر را تشکیل می‌دادند که قبل از اجرای عملیات قدس 4، پدافند همین منطقه عملیاتی را در هور به عهده داشتند.[2]

سازمان رزم تیپ 9 بدر در عملیات قدس 4 عبارت بود از گردان شهید بهشتی، گردان انصارالحسین، گردان شهید دستغیب و گردان شهید صدر به‌علاوه یک گروهان در احتیاط.[3]

واحد اطلاعات و عملیات تیپ ـ متشکل از نیروهای مجاهد عراقی، عشایر هور و عده‌ای از رزمندگان سپاه پاسداران ـ از اوایل تیر 1364 شناسایی منطقه را در دو محور غربی و شرقی شروع کرد. در محور غربی شناسایی با بلم و سپس به‌وسیله غواص‌ها روی پاسگاه‌های دشمن انجام ‌می‌گرفت. در محور شرقی نیز شناسایی‌هایی فقط به‌وسیله بلم و با کمک عشایر انجام می‌شد. به لحاظ وجود کمین‌های زیاد و علامت‌گذاری منطقه، شناسایی بسیار کند پیش می‌رفت. به همین دلیل شناسایی دقیقی از وضعیت دشمن به عمل نیامد. یکی از ابزار خوب شناسایی، استفاده از دستگاه شنود بی‌سیم‌ها بود که از این طریق تا حدودی محل پاسگاه‌ها، کمین‌های دشمن، تعداد نیروی کمین‌ها، زمان تدارکات، تعویض نگهبانی، نوع سلاح‌ها و زمان درخواست آنها به دست ‌آمد.

پدافند کلی منطقه به ‌عهده لشکر 29 ارتش عراق مستقر در المعیل بود. تیپ 117 مرزی ارتش عراق نیز که قرارگاه آن در ابوشعیر قرار داشت، در مقابل تیپ بدر مستقر شده بود. به این ترتیب که گردان 5 و عناصری از گردان 2 این تیپ در دریاچه ام‌النعاج و گردان 4 آن از ابوخصاف به سمت جنوب در مقابل آبراه خیط استقرار داشتند.[4]

دو روز قبل از شروع عملیات، نیروهای عمل‌کننده به‌تدریج با رعایت اصل غافلگیری به منطقه عملیات منتقل شدند. نیروهای محور غربی در پاسگاه سه و پاسگاه‌های هور و نیروهای محور شرقی در مجاورت آبراه لعوج و برکه ابوشوش استقرار یافتند. اکثر نیروهای عمل‌کننده کاملاً به منطقه عملیات توجیه بودند. واحد تخریب با منفجر کردن تهل‌های ثابت و متحرک در مسیر حرکت نیروها، معابر را پاکسازی کرد. سایر واحدهای پشتیبانی و خدمات رزم نیز برای پشتیبانی از نیروها، اقدامات لازم را انجام دادند.

قبل از آغاز تک، عراقی‌ها با هواپیمای پی‌سی7 منطقه را بمباران می‌کردند. آتش توپخانه هم تا حدودی روی منطقه اجرا می‌شد و در مواردی هم نیروهای فرسان‌الهور (عشایر بومی عراق) اقدامات شناسایی و گشت رزمی انجام می‌دادند، ولی به دلیل وجود کمین‌های خودی، نمی‌توانستند اقدام مهمی انجام بدهند.[5]

سرانجام در 1 مرداد 1364، رأس ساعت 12 نیمه‌شب عملیات قدس 4 آغاز شد. سرعت عمل نیروها و بهره‌گیری از عنصر غافلگیری موجب شد عراقی‌ها تا مدتی آشفته شوند و عملاً نتوانند اقدام اساسی انجام دهند. در این میان مسئله درخور توجه، اسارت مأمور بی‌سیم فرماندهی عراق بود. نیروهای عراقی پس از سقوط پاسگاه‌ها و تأمین اهداف عملیات، به اجرای شدید آتش توپخانه مبادرت ورزیدند.[6]

پس از سه روز درگیری، عملیات قدس 4 به پایان رسید. آزادسازی نیمی از دریاچه ام‌النعاج از شط‌الدوب در غرب دریاچه تا برکه ام‌توسه در شرق آن بخشی از نتایج این عملیات بود. همچنین هشتاد کشته، صد مجروح و 53 اسیر به همراه غنائم به‌دست‌آمده شامل هفت دستگاه قایق، ده دستگاه بلم، چهار بی‌سیم، پنجاه قبضه تفنگ کلاشینکف، پنج قبضه تیربار، دو قبضه خمپاره و پنج قبضه آرپی‌جی و دو عدد دوربین معمولی از دیگر نتایج این عملیات محدود بود. در این عملیات براثر حملات هوایی پنج نفر از نیروهای ایرانی شهید و 25 نفر نیز مجروح شدند.

شناسایی دقیق در محور غربی، ارتباط قوی بین فرماندهی و نیروهای عمل‌کننده، توجیه خوب نیروهای عملیاتی، فعال بودن پست شنود، سرعت عمل و هماهنگی مناسب غواصان، هماهنگی مناسب واحد ادوات با نیروهای عملیاتی از جمله عوامل موفقیت این عملیات محدود بود.[7]


[1]. سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش دشمن، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1384، ص57 و 58.

[2]. همان، ص55.

[3]. نخعی، هادی، مشهدی فراهانی، حمیدرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب سی‌وهفتم: توسعه روابط با قدرت‌های آسیایی 24 خرداد تا 30 مرداد 1364، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1383، ص484.

[4]. سلسله عملیات قدس، ص59 و 60.

[5]. همان، ص63 و 64.

[6]. درودیان، محمد. سیری در جنگ ایران و عراق ج2: خرمشهر تا فاو، بررسی نظامی - سیاسی جنگ بعد از آزادی خرمشهر تا فتح فاو و آزادی مهران تیرماه 1361 تا مردادماه 1365، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378. ص137.

[7]. سلسله عملیات قدس، ص75 و 76.