مفاهیم و اصطلاحات
آتش‌تهیه
معصومه سجادیان
358 بازدید
آتش‌تهیه اصطلاح نظامی و عبارت است از انبوهی از آتش‌های ازقبل‌طراحی‌شده که در زمان معین برای پشتیبانی از تک در جنگ، اجرا می‌شود که در سال‌های جنگ تحمیلی، از سوی دو کشور عراق و ایران استفاده می‌شد.
در دوران دفاع مقدس، یگان‌های پشتیبانی آتش با تمام توان از نیروهای ایرانی پشتیبانی می‌کردند و نقش مؤثری در پیروز شدن عملیات‌ها داشتند. ارتش عراق نیز متقابلاً با اجرای آتش‌تهیه سنگین و پرحجم قبل از پاتک‌هایش خسارات زیادی به جبهه‌های ایرانی وارد می‌کرد.
هدف از اجرای آتش‌تهیه، از هم گسستن فرماندهی، قطع کردن ارتباط و مخابرات دشمن، برهم زدن سازمان پدافندی و خنثی کردن وسایل پشتیبانی آتش آن است. درواقع، آتش‌تهیه آتشی است که برای آماده‌سازی یک تهاجم بر سر دشمن ریخته می‌شود. در بسیاری از ارتش‌های جهان، آتش‌تهیه ممکن است شامل آتش‌های شیمیایی، هسته‌ای و غیرهسته‌ای نیز باشد که با جنگ‌افزارهای نیروهای دریایی، زمینی و هوایی شلیک می‌شوند. اما نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به علت بنیان‌های اعتقادی و پایبندی به اصول و تعهدات بین‌المللی درخصوص منع به کارگیری سلاح‌های هسته‌ای و شیمیایی، از این مهمات استفاده نمی‌کردند. آتش‌تهیه معمولاً قبل از یک تک شروع می‌شود و طبق یک برنامه زمانی مطابق درخواست عناصر تک‌ور در ساعت س (ساعت شروع تک)، در حین یا بعد از ساعت س ادامه پیدا می‌کند.
معمولاً آتش‌تهیه برای تک موفقیت‌آمیز به هدف‌های معین، به چند مرحله تقسیم می‌شود. این مراحل بایستی در درجه اول تسلط هرچه سریع‌تر به وسایل پشتیبانی آتش و فرماندهی دشمن، ارتباط مخابرات و سیستم دیدبانی او را فراهم کند. در مرحله دوم آتش‌تهیه بایستی هدف‌هایی که قبلاً مورد تک قرار گرفته‌اند، مانند مناطق پدافندی، مناطق تجمع و احتیاط دشمن را شامل شود. در مرحله آخر آتش‌تهیه بایستی شامل تمام هدف‌های قبلی و مناطق پدافندی واقع در قسمت جلویی مواضع دشمن بشود. آتش‌تهیه ممکن است طراحی شود ولی به اجرا درنیاید. تصمیم به اجرا یا عدم اجرای آتش‌تهیه و نیز تعیین طول مدت آن با فرمانده نیروی تک‌کننده است. البته تصمیم فرمانده نیرو براساس پیشنهاد فرمانده توپخانه اتخاذ می‌شود.
طول مدت آتش‌تهیه براساس تجربه از جنگ‌های گذشته، تعداد هدف‌های موجود، تعداد جنگ‌افزار و مهمات موجود و خواسته‌های فرمانده یگان مانوری زیردست تعیین می‌شود. پس از آنکه فرمانده یگان پشتیبانی‌شونده رکن سوم توپخانه، مدت آتش‌تهیه را مشخص کرد، اطلاعات لازم شامل یگان‌های آتش، زمان تیراندازی روی اهداف، تعداد و نوع مهمات در جدول آتش و عناصر مورد نیاز هر یک از یگان‌های آتش را از جدول استخراج و برای اجرای آتش‌تهیه به آن‌ها اعلام می‌کند. به منظور اطمینان از اینکه هدف‌های تصرف‌شده به وسیله نیروی خودی زیر آتش قرار نگیرند، طراح پشتیبانی آتش بایستی پیشروی قوای خودی را زیر نظر مستقیم داشته باشد.
در سال‌های دفاع مقدس یگان‌های پشتیبانی‌کننده آتش، بنا به توانمندی‌های تخصصی رزمی خود در زمینه استفاده صحیح از جنگ‌افزار خصوصاً توپخانه، در عملیات‌های متعدد ضربات سهمگینی بر دشمن وارد می‌آورند. با توجه به اجرای بیشتر عملیات‌های آفندی در شب، آتش‌تهیه بنا بر وضعیت تاکتیکی طرح‌ریزی می‌شد، ولی به دلیل رعایت اصل غافلگیری، پس از کشف تک بنا به دستور اجرا می‌شد و به این دلیل اجرای آتش‌های دقیق توپخانه موجب افزایش تلفات و ضایعات دشمن شده بود، به‌طوری‌که دشمن بعثی برای در امان ماندن از آتش‌تهیه توپخانه، مواضع یگان‌های توپخانه‌ها را هدف حملات هوایی شدید خود قرار می‌داد.
به دلیل اهمیت آتش‌تهیه در ناتوان کردن دشمن و کمک مؤثر در دستیابی به اهداف مورد نظر، در طرح مانور عملیات‌ها پیش‌بینی لازم برای اجرای آتش‌تهیه انجام می‌شود، به‌طوری‌که در اغلب عملیات‌ها از جمله ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، والفجر 8، کربلای 1 و کربلای 5 نقش آتش‌تهیه به خوبی مشهود است.
برای نمونه، در عملیات والفجر 8 هم‌زمان با هجوم غواص‌ها به سنگرهای دشمن و هماهنگی آتش‌تهیه با یگان‌های زمینی و نیروهای تک‌ور، مشاهده انفجار نارنجک در سنگرهای نگهبانی دشمن که یکی پس از دیگری برای چند ثانیه‌ای سنگرها را روشن و سپس منهدم می‌کرد، صحنه‌ای تکان‌دهنده و غرورانگیز ایجاد می‌کرد. آتش سهمگین و مهلک همراه با آتش مسلسل‌های سبک افراد پیاده، نزدیک به بیست کیلومتر طول جبهه را پوشانده بود و در مدتی کوتاه سکوت و آرامش عمیق منطقه را به صحنه‌ای هولناک و فضایی آکنده از دود و انفجار تبدیل کرده بود.
پیش‌بینی نکردن آتش‌تهیه و ناهماهنگی در اجرای آن به‌قدری مهم است که می‌تواند یک تک را با شکست مواجه کند.
در طول جنگ تحمیلی، ارتش عراق با توجه به اینکه از نظر جنگ‌افزار و مهمات به‌خوبی پشتیبانی می‌شد و مشکل کمبود مهمات نداشت، با تمام توان خود از آتش‌تهیه بر ضد رزمندگان ایرانی بهره‌برداری و تلفات و خسارات زیادی وارد کرد. به‌طوری‌که در اغلب اسناد جنگ از آتش سنگین و پرحجم دشمن یاد شده است. برای نمونه درباره شدت آتش در روز هفتم عملیات والفجر 8 آمده است: «...آتش‌تهیه دشمن به‌قدری سنگین و پرحجم است که گرد و غبار و دود بخش وسیعی از سطح زمین و آسمان منطقه را در بر می‌گیرد.» در ارتباط با عملیات کربلای 8 نیز چنین آمده است: «شدت آتش‌تهیه دشمن به گونه‌ای بود که تحرک و جابه‌جایی نیروهای پیاده به خط مقدم غیرممکن و یا بسیار دشوار شد.» ارتش عراق از سلاح شیمیایی نیز در آتش‌تهیه استفاده می‌کرد: «ارتش عراق از نیمه‌شب تا ساعت 3:30 بامداد 22 فروردین 1366 به تک شیمایی در خط و عقبه به‌خصوص خرمشهر تا شلمچه و پنج‌ضلعی اقدام کرد و در مجموع چهارصد راکت هواپیما، بالگرد، گلوله‌های توپخانه و خمپاره شلیک کرد که به علت تاریکی هوا و نبود آمادگی قبلی، خسارات زیادی به نیروهای خودی وارد شد. دشمن پس از تک شیمیایی از ساعت 2:30 تا 7 صبح با 45 گردان توپخانه موجود در منطقه، اقدام به اجرای آتش‌تهیه کرد.»
دشمن بعثی که توان مقابله با رزمندگان ایران را نداشت، بعضاً برای رسیدن به اهدافش از سلاح شیمیایی نیز در آتش‌تهیه استفاده می‌کرد.[1]
[1]. تلخیص از دایرة‌المعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرة‌المعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1389، ص105ـ103.
