مکان‌ها
بندرعباس
معصومه عابدینی
515 بازدید
بندر در فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی به ناحیه‌ای ساحلی گفته می‌شود که محل توقف، بارگیری و باراندازی کشتی‌هاست. بندرها نقش مهمی در اقتصاد و بازرگانی هر کشوری دارند.
بندرعباس، مرکز استان هرمزگان و از جنوبی‌ترین شهرهای ایران است. وسعت آن، 316/27 کیلومتر مربع و بنا به آمار سال 1375، 419 هزار و 938 نفر بوده است.
بندرعباس، از نظر جغرافیایی، بافتی کوهستانی دارد و اغلب کوه‌ها و ارتفاعات، در قسمت شمالی آن واقع شده است. در ارتفاعات شمالی، هوا گرم و خشک و در مناطق ساحلی، گرم و مرطوب است. بندرعباس از شمال به شهرستان حاجی‌آباد، از شرق به رودان و میناب، از غرب به لار و بندرلنگه و از جنوب به آب‌های خلیج‌‌فارس محدود است. نزدیکی به تنگه هرمز که از شاه‌راه‌های اقتصادی جهان است، اهمیت فوق‌العاده‌ای به بندرعباس داده است.
بندرعباس در طول تاریخ نام‌های فراوانی داشته که مشهورترین آن‌ها، شهرو، جرون، گامبارائو و گمبرون است. این بندر تا اوایل سده هشتم، شهرو نامیده می‌شد. در آن دوران، جزیره هرمز نیز جرون نام داشت. در این قرن، سکنه جرون به شهرو مهاجرت کردند. ازاین‌رو، نام جرون، جانشین شهرو شد.
در زمان شاه اسماعیل صفوی (930ـ907ق)، پس از اینکه جزیره هرمز را پرتغالی‌ها تصرف کردند، جرون که در ساحل آن، خرچنگ دریایی و میگو به‌وفور یافت می‌شد، به گامبارائو (بندر خرچنگ) تغییر نام داد که بعدها به گمبرون تبدیل شد؛ اما احتمال دارد که گمبرون، نتیجه دگرگونی در واژه گمرک هم باشد. شاه عباس صفوی (1038ـ996ق)، گمبرون را از سلطه پرتغالی‌ها آزاد کرد و نام خود را بر آن نهاد.
پیشینه و قدمت تاریخی بندرعباس، به قبل از میلاد مسیح‌علیه‌السلام بازمی‌گردد؛ ولی زمان احداث بافت شهری آن را حدود 1020ق تخمین زده‌اند. گفته می‌شود داریوش هخامنشی برای نظارت بر قلمرو خود و رسیدگی به مناطق فتح‌شده، از طریق خلیج‌‌فارس سفر می‌کرد و از این بندر نیز استفاده کرده است. کشف سکه‌های مربوط به دوره ساسانی در این خطه، نشان از رونق دادوستد در این بندر در دوره ساسانیان دارد.
از قرن چهاردهم میلادی به بعد، این بندر به علت نزدیکی به تنگه هرمز، مورد توجه استعمارگران قرار گرفت. در سال 913ق و در زمان شاه اسماعیل صفوی، پرتغالی‌ها، تحت فرماندهی آلبو کرک، به آب‌های جنوب ایران وارد شدند و جزیره هرمز را تصرف کردند. تا پیش از این، بندر گمبرون، تحت حاکمیت امیر لار قرار داشت و جزء لارستان بود. پرتغالی‌ها برای افزایش نفوذ خود بر مناطق اطراف هرمز، قلعه‌ای در بندر گمبرون ساختند.
در 1023ق، نیروهای ایران، قلعه پرتغالی‌ها در گمبرون را تصرف کردند و همه آنان را از دم تیغ گذراندند. نیروهای ایران، مدتی بعد، به کمک کشتی‌های کمپانی هند شرقی ـ که به انگلیسی‌ها تعلق داشت و در جریان رقابت استعمارگران انگلیس و پرتغال در 1009ق (1600م) تأسیس شده بود ـ پرتغالی‌ها را از جزیره هرمز هم بیرون راندند. بعد از این پیروزی، گمبرون به بندرعباس تغییر نام داد.
آغاز رونق اقتصادی بندرعباس، به همین دوران بازمی‌گردد. تجارت‌خانه‌های هلندی و انگلیسی، در این بندر نمایندگی تأسیس کردند، بازرگانان فراوانی به آنجا آمدوشد کردند و به سبب امنیت نسبی که بر تنگه هرمز حاکم شده بود، کشتی‌های تجاری از آن عبور می‌کردند و در بندرعباس لنگر می‌انداختند.
در دوره ناصرالدین‌شاه، چند بار به علت پرداخت نکردن خراج و مالیات، نیروهای مرکزی دولت آن را تصرف و با مردمش به خشونت رفتار کردند.
در دوره پهلوی، بندرعباس، به علت داشتن منابع طبیعی نظیر نفت و گاز و سنگ گچ و نمک و نیز داشتن ساحل مناسب و نیروگاه برق و صنایع کشتی‌سازی و غذایی، از مهم‌ترین بنادر ایران بود.
در اواخر دوره پهلوی، بندرعباس نیز همگام با دیگر شهرها به پا خاست. در آن دوران، وقایع مهمی در این شهر رخ داد که از روحیه انقلابی مردم حکایت می‌کرد. اعتصاب‌‌ها و تظاهرات مردم بندرعباس در تاریخ انقلاب ایران ثبت شده است و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: اعتصاب کارکنان رادیو و تلویزیون (3 آبان 1357)، اعتصاب کارکنان مجتمع فولاد بندرعباس (4 آبان 1357)، اعتصاب 2500 کامیون‌دار (13 آبان 1357)، تحصن آموزگاران و دانش‌آموزان در اعتراض به حمله وحشیانه ساواک به مدارس و نیز در اعتراض به حکومت نظامی ازهاری (اوایل دی 1357)، شعله‌ور شدن شعب چند بانک و چهار انبار بزرگ مشروبات الکلی (11 دی 1357)، تظاهرات ده‌ها هزارنفری در مخالفت با دولت بختیار (18 دی 1357) و اعلام هم‌بستگی حدود هزار نفر از افسران و همافران پایگاه هوایی بندرعباس با نهضت اسلامی (30 دی 1357).
پس از پیروزی انقلاب و با آغاز جنگ تحمیلی، بندرعباس به سبب نزدیکی به تنگه هرمز، نقشی حیاتی یافت. در آن سال‌ها که جزیره خارک و دیگر مراکز صدور نفت، زیر آتش موشک هواپیماهای عراقی بود و ظرفیت صدور نفت آن‌ها کاهش یافته بود، بیش از هفتاد درصد صادرات نفتی ایران، از طریق این بندر صورت می‌گرفت. بندرعباس، در طول سال‌های انقلاب و جنگ تحمیلی، 658 شهید تقدیم انقلاب کرد.
بندرعباس در حال حاضر اهمیت اقتصادی و نظامی زیادی برای ایران دارد. امکان ارتباط زمینی، هوایی و دریایی به مناطق اطراف، بندرعباس را به یک مرکز مهم تجاری تبدیل کرده است. این اهمیت، با احداث خط آهن بافق ـ بندرعباس در سال 1375 که به راه‌آهن سراسری ایران متصل شد، دوچندان شد. بندرعباس همچنین دارای فرودگاه بین‌المللی است.
دو بندر شهید رجایی و شهید باهنر در این شهرستان و نیز دو جزیره آزاد تجاری قشم و کیش که در جنوب بندرعباس واقع شده، آن را به شریان اقتصادی ایران تبدیل کرده است. صید ماهی و میگو و نیز کشاورزی در بندرعباس، پررونق است. از صنایع دستی آن نیز می‌توان حصیربافی، فرش‌بافی و سفالگری را نام برد.
زبان مردم بندرعباس، فارسی با گویش بندری است و نژاد آن‌ها، آمیخته‌ای از فارس و بلوچ و عرب است.
از مکان‌های تاریخی و دیدنی بندرعباس می‌توان به عمارت کلاه‌فرنگی، قلعه لافت، قلعه خمیر، محله سورو، مسجد جامع، مسجد منبرکهنه، مسجد دژکان، مسجد ناصری، آرامگاه امامزاده سیدمظفر، امامزاده سیدکامل و امامزاده شاه محمدتقی اشاره کرد.[1]
[1]. تلخیص از دایرةالمعارف انقلاب اسلامی، ج1، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، تهران: سوره مهر، 1384، ص164ـ162.
