مکان‌ها
اسلام‌آباد غرب
پریا سبزمحمدی
1069 بازدید
اسلام‌آباد غرب یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه در غرب ایران است که در طول هشت سال جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، بارها هدف موشک و هواپیماهای عراق قرار گرفت و به همین دلیل آن را دزفول غرب ایران نام نهاده‌اند.
این شهرستان، به لحاظ جمعیت، دومین شهر استان بعد از کرمانشاه است که به پایتخت جنگل‌های بلوط ایران معروف است.[1]
از شمال به شهرستان‌های دالاهو و کرمانشاه، از شرق به شهرستان کرمانشاه و از غرب به شهرستان گیلان‌غرب و از جنوب به استان ایلام منتهی می‌شود و از دو بخش مرکزی و حَمیل با هفت دهستان تشکیل شده است.[2]
قدمت اسلام‌آباد غرب به 3500 سال پیش برمی‌گردد. بنابر کاوش‌های انجام‌شده در سال 1349 توسط محمود کردوانی، تعدادی لوح‌نوشته گلی به خط بابلی پیدا شده و دکتر کامیار عبدی، استاد دانشگاه شیکاگو آمریکا، قدمت آن را تعیین کرده است.[3] سال 1314 نام این شهر از مَندَلی به شاه‌آباد غرب (رایج بین مردم: شاباد)[4] و در سال 1357به اسلام‌آباد غرب تغییر یافت.[5]
مردمش از اقوام کرد و طوایف مختلف ایل کلهر هستند که با گویش کردی تکلم می‌کنند و دینشان اسلام و شیعه (اثنی عشری) و بعد سنی (حنفی) است. مهم‌ترین بناهای تاریخی اسلام‌آباد غرب عبارت‌اند از تپه چَقاگاوانه و کاروانسرای شاه عباسی.[6]
شهر اسلام‌آباد غرب مرکز شهرستان اسلام‌آباد غرب است که در جنوب شهر کرمانشاه و در مسیر جاده کرمانشاه ـ قصرشیرین ـ خسروی قرار دارد. در شرق اسلام‌آباد هم جاده دیگری از این مسیر جدا شده و در پل‌دختر به مسیر اصلی تهران خرمشهر می‌پیوندد.[7] پادگان الله‌اکبر در غرب این شهر قرار دارد.[8]
مناطقی از اسلام‌آباد غرب 24 فروردین 1359 مورد حمله مسلحانه عوامل نفوذی عراق قرار گرفت.[9] این تحرکات در داخل شهرهای مرزی ایران ادامه یافت و 31 فروردین قسمتی از کارخانه قند اسلام‌آباد غرب، با دو بمب منهدم شد. همچنین شب‌هنگام قسمتی از یک مسجد براثر اصابت گلوله آرپی‌جی7 تخریب شد.[10]
عراق در اردیبهشت چهار گلوله آرپی‌جی به درمانگاهی در روستای شیخ مصطفی در کوزران اسلام‌آباد شلیک کرد.[11]
با ادامه تعرضات مرزی عراق و هجوم به شهرهای مرزی همچون قصرشیرین، خسروی، مهران و دهلران در شهریور 1359، نیمی از مردم جنگ‌زده این شهرها و آبادی‌های اطراف به اسلام‌آباد غرب رفتند.[12]
با اعلام آغاز رسمی جنگ از سوی عراق در 31 شهریور 1359، اسلام‌آباد هم توسط جنگنده‌های عراقی بمباران شد که چند نفر شهید و مجروح شدند.[13]
در جنوب شرقی اسلام‌آباد و در جنوب سه‌راه اسلام‌آباد ـ کرمانشاه ـ پل‌دختر، باند فرود اضطراری به طول 4500 متر قرار داشت که با آغاز جنگ تحمیلی، طرح بهره‌گیری از این باند برای فرود اضطراری جنگنده‌های آسیب‌دیده ارتش ایران در عملیات‌های برون‌مرزی به اجرا گذاشته شد.[14]
چهار فروند میگ عراقی 11 مهر به اسلام‌آباد حمله کردند که یکی از میگ‌ها سرنگون شد.[15] حمله هوایی بعدی در 14 خرداد 1360 بود که دو فروند میگ عراقی به روستای شیخه حمله کردند.[16]
حدود یک سال بعد، در اواخر تیر 1361، هواپیماهای عراقی چندین بار به حریم هوایی اسلام‌آباد غرب حمله کردند که با شلیک پدافند ارتش جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو شدند.[17]
اواخر تابستان 1362، ارتش عراق با آگاهی از برنامه‌ریزی ایران برای انجام عملیات در محدوده مقابل شهرهای بانه تا مریوان، اقدامات مختلفی برای پیشگیری از اجرای آن در دستور کار قرار داد. عراقی‌ها در پیام رادیویی به مردم در 11 شهریور 1362، این روز را آخرین مهلت تخلیه اسلام‌آباد تعیین و مردم این منطقه را به بمباران و تخریب شهرها تهدید کردند. این اقدامات برای جلوگیری از عملیات والفجر 4 بود که 2 آبان 1362 انجام شد.[18]
در سال‌های جنگ، بمباران‌های مکرر این شهر را ناامن و خلوت کرده بود و بسیاری از مردمش به روستاهای اطراف شهر رفته بودند. از مهر 1362 اسلام‌آباد غرب شاهد بازگشت مهاجران به موطن خود بود.[19]
در 7 آبان 1365 زیر آتش سنگین بمب، راکت و مسلسل هواپیماهای عراق قرار گرفت که 22 نفر به شهادت رسیدند و 48 تن نیز مجروح شدند. تعداد 9 فروند هواپیمای عراق 25 نقطه از پادگان الله‌اکبر این شهر را بمباران کردند که براثر آن دژبانی، انبارهای پوشاک و تغذیه و پمپ بنزین جهاد آسیب دید و 22 تن شهید شدند.[20]
هواپیماهای عراق 19 و 21 آبان 1365 در دو نوبت پادگان شهید حفیظی، کارخانه قند و حومه اسلام‌آباد را بمباران کردند.[21]
سوم مرداد 1367 در عملیات فروغ جاویدان که سازمان مجاهدین خلق با همکاری عراق انجام داد، شهرهای اسلام‌آباد و کرند غرب تصرف شدند و سه روز در اشغال بودند.[22] پادگان الله‌اکبر هم که به مرکز پشتیبانی جبهه‌های غرب کشور تبدیل شده بود و یکی از مهم‌ترین مراکز استان در تأمین و آموزش نیروهای رزمنده بود، به اشغال منافقین درآمد.[23]
نیروهای ایرانی برای مقابله با عملیات فروغ جاویدان، عملیات مرصاد را طراحی کردند و از سه محور چهارزبر، جاده قلاجه و جاده اسلام‌آباد ـ پل‌دختر وارد عمل شدند و در دو مرحله نیروهای منافقین را که تا تنگه چارزبر جلو آمده بودند، سرکوب کردند و شهرها را پس گرفتند.[24]
پس از پایان جنگ، دو یادمان در شهرستان اسلام‌آباد به یاد مقاومت مردمی و عملیات مرصاد ساخته شد. یادمان مقاومت مردم اسلام‌آباد در مقابل کارخانه قند و یادمان عملیات مرصاد در جاده کرمانشاه به اسلام‌آباد قرار دارد.[25]
شهر اسلام‌آباد غرب در طول جنگ تحمیلی 106 بار بمباران هوایی شد که بیشترین آن‌ها در سال 1365 روی داد و در نتیجه آن‌ها 341 نفر به شهادت رسیدند و 826 نفر مجروح شدند.[26]
در سال 1361 و 1362 دفتر تعمیر و مرمت بنیاد امور مهاجرین 360 واحد مسکونی و مغازه و مدارس و مراکز دیگری را بازسازی کرد.[27]
زلزله‌ای 6 آذر 1397 اسلام‌آباد غرب را لرزاند که خسارات و کشته‌هایی برجای گذاشت.[28]
[1]. بختیاری، سعید، اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، 1383.
[2]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3: کرمانشاه در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص221.
[3]. خبرگزاری ایسنا، 27 اردیبهشت 1391، اسلام‌آباد غرب، شهری با نام‌های مختلف در ادوار تاریخی.
[4]. خرمشاهی، سیدضیاءالدین، کتاب سبز: بانک اطلاعات استان کرمانشاه، کانون تبلیغاتی دهالاهو، 1375.
[5]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ج46: کرمانشاه، تهران: سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، ص24؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص221.
[6]. همان، ص23 و 24؛ همان، ص221.
[7]. شیرعلی‌نیا، جعفر، اکبرپور، محمدجواد، مأموریت غیرممکن: روایت مرصاد، تهران: فاتحان، 1391، ص18.
[8] پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص224 و 225.
[9]. نخعی، هادی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب هفتم، ج1: قطع رابطه آمریکا با ایران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1385، ص884 و 885.
[10]. همان، ص1204؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص229.
[11]. نخعی، هادی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب هفتم، ج2: طبس تا سنندج، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1397، ص789.
[12]. سلیمانی‌خواه، نعمت‌الله، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب نهم: تصمیم صدام به جنگ علیه ایران، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات جنگ سپاه، 1394، ص741 و 742.
[13]. انصاری، مهدی و یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم: هجوم سراسری، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، چ دوم، 1375، ص48.
[14]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص228
[15]. پورداراب، سعید، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج2: غرش توپ‌ها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص341
[16]. پورداراب، سعید، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج10: عزل بنی‌صدر سرآغاز یک تحول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ص240
[17]. کریمی، نبی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج23: رمضان در رمضان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392، ص750 و 751.
[18]. نعمتی، یعقوب، کریمی، حجت‌الله، اکبرپور بازرگانی، محمدجواد، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم: آماده‌سازی عملیات والفجر 4، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1394، ص245.
[19]. همان، ص771؛ شیرعلی‌نیا، جعفر، اکبرپور، محمدجواد، مأموریت غیرممکن، ص63.
[20]. انصاری، مهدی، فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل‌وچهارم: ماجرای مک فارلین، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1380، ص508.
[21]. همان، ص722.
[22]. مهدی‌نژاد، سارا، قطعه‌ای از آسمان: عملیات مرصاد، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1394، ص32ـ28 و 88ـ79؛ شیرعلی‌نیا، جعفر، اکبرپور، محمدجواد، مأموریت غیرممکن، ص65 و 115 و 136.
[23]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص224 و 225 و 229.
[24]. دری، حسن، اطلس راهنما5: کارنامه نبردهای زمینی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1382، ص166.
[25]. مهدی‌نژاد، سارا، قطعه‌ای از آسمان، ص19 و 20.
.[26] پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص224 و 225 و 229.
[27]. اهم فعالیت‌های بازسازی و نوسازی در سال 1361 و 1362، دبیرخانه ستاد مرکزی بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده، ص309 و 310.
[28]. روزنامه اطلاعات، ش 27156، 6 آذر 1397، ص13.
