گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها
اتحادیه میهنی کردستان عراق
معصومه عابدینی
1879 بازدید
اتحادیه میهنی کردستان عراق که به زبان کُردی، «یه کیتیا نیشتمانیا کوردستان»، و به زبان عربی، «الاتحاد الوطنی الکوردستان» یا «الیکتی» خوانده می‌شود، بزرگ‌ترین تشکیلات سیاسی نظامی کردستان عراق است.
این اتحادیه، از ائتلاف سه گروه کردی «الخط العالم» (جلالیون)، «جمعیت مارکسیست لنینیست کردستان» (کومله) و «جنبش سوسیالیست کردستان» (بزوتندوه) و در اول ژوئن 1975 (11 خرداد 1354) ـ دوازده روز قبل از امضای مربوط به مرز دولتی و حُسن هم‌جواری بین ایران و عراق ـ در دمشق تأسیس شد. هیئت مؤسس اتحادیه، متشکل از افرادی همچون فؤاد معصوم، کمال فؤاد، عبدالرزاق میرزا، نوشیروان مصطفی امین، عمر شیخ موسی و عادل مراد بودند که حول محور ابراهیم احمد و جلال طالبانی در دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان (PDK) فعالیت می‌کردند. این هیئت، پس از صدور اعلامیه الجزایر توسط محمدرضا پهلوی و صدام حسین، معاون وقت حسن البکر ـ رئیس‌جمهوری عراق ـ در 6 مارس 1975، نخستین جلسه خود را در آوریل 1975 در وین برگزار کردند. آن‌ها پس از اطمینان از قطعی شدن توافق بین ایران و عراق و فروپاشی حتمی قیام کردستان عراق به رهبری ملامصطفی بارزانی و حزب دمکرات کردستان، عازم دمشق شدند و اعلام موجودیت کردند.
اتحادیه میهنی، راهبرد خود را احیای مقاومت، بازسازی و بازهدایت جامعه کردستان با شیوه‌های مدرن و دمکراتیک و مبارزه با رژیم بعث در راستای خودمختاری کردستان عراق اعلام کرد. بنیانگذاران آن مدعی هستند که نخستین تشکل چندحزبی در عراق را به وجود آورده‌اند. ایدئولوژی اتحادیه میهنی، طبق منشور آن، ملی‌گرایی کردی، دموکراسی و سوسیالیسم دموکراتیک است و اتحادیه در «اینترنشنال سوسیالیست» عضویت دارد. با وجود این، اتحادیه میهنی تأکید می‌کند که خط‌مشی و رویکرد «عمل‌گرایانه» (پراگماتیستی) و «رئال پولیتیک» (سیاست واقع‌گرایانه) را دنبال می‌کند و با هر گونه اصول‌گرایی انقلابی مخالف است. بر اساس چنین رویکردی، اصلی‌ترین شعار اتحادیه، این است که اتحادیه میهنی کردستان، برای ایجاد یک کشور مستقل مبارزه نمی‌کند؛ بلکه خواهان خودمختاری کامل در درون چارچوب جمهوری عراق است.
از لحاظ تشکیلاتی، اتحادیه میهنی، دارای یک شورای رهبری و تصمیم‌گیری متشکل از 32 عضو است که دبیرکل و یازده عضو دفتر سیاسی را انتخاب می‌کنند. دفتر سیاسی، مسئول اداره تشکیلات و اجرای قطعنامه‌ها و تصمیمات شورای رهبری است. جلال طالبانی که در بین اکراد به «مام‌جلال» (مام: عمو) مشهور بود و رهبری عملگرا شناخته می‌شد، در سال 1975 به دبیرکلی اتحادیه انتخاب شد. با هدایت طالبانی، اتحادیه میهنی کردستان، مبارزه‌ای سیاسی و نظامی برای تحقق کردستان خودمختار از سال 1976م (1355ش) آغاز کرد و پس از فرازونشیب‌های بسیار موفق شد با حمایت آمریکا و برگزاری انتخاباتی در مناطق کردنشین عراق در مه 1992 (اردیبهشت 1371)، تشکیل دولت فدرال کردستان عراق را در اکتبر همان سال اعلام کند. جلال طالبانی، دبیرکل اتحادیه میهنی، نیز پس از جنگ دوم آمریکا با عراق (2001)، از سوی نمایندگان مجمع ملی عراق در 7 آوریل 2005 به ریاست‌جمهوری عراق انتخاب شد و دو دوره (2014ـ2005)، این سمت را به عهده داشت.
با اوج گرفتن انقلاب ایران در سال 1357 و خروج رهبر انقلاب اسلامی، امام خمینی، از عراق، اتحادیه میهنی کردستان با هدف برقراری رابطه با رهبری نهضت، نماینده‌ای به حضور امام در پاریس فرستاد و هم‌بستگی خود با مردم ایران را اعلام کرد.
با آغاز جنگ عراق برضد جمهوری اسلامی ایران در 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359)، کُردهای عراقی، فرصت را غنیمت شمردند و مبارزه سیاسی و نظامی خود با دولت مرکزی را تشدید کردند. اتحادیه میهنی کردستان نیز عملیات‌های انهدامی خود را در داخل خاک عراق گسترش داد و در ژانویه 1980 (بهمن 1359) به مراکز، پایگاه‌های نظامی، نیروها و تجهیزات ارتش عراق ضرباتی وارد کرد. از سوی دیگر، سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی چریکی فعال در مناطق ایران نیز درصدد برآمدند با حمایت اتحادیه میهنی، از فرصت وقوع جنگ بین ایران و عراق برای تحقق اهداف خود در مقابله با جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند. با تشدید حملات، جمهوری اسلامی ایران، با استقرار فرماندهی موقت در کردستان و تجهیز و سازمان‌دهی بارزانی‌ها و «سازمان پیشمرگ مسلمان کرد»، منطقه را پاک‌سازی کرد و توانست تا حدودی از عملیات خرابکاری اتحادیه میهنی کردستان جلوگیری کند.
اتحادیه میهنی، بعدها که حمایت سوریه و لیبی را هم از دست داده بود، برای احیای موقعیت ازدست‌رفته و ترمیم وضعیت موجود، خط‌مشی آشتی با گروه‌های معارض را در پیش گرفت. در پی درخواست‌های مکرر اتحادیه میهنی برای همکاری و جلب اعتماد جمهوری اسلامی ایران در سال 1365 (1986)، ایران، همکاری و مساعدت خود را به اثبات خصومتشان با رژیم بعث عراق مشروط کرد. به این ترتیب، قرارگاه رمضان، همکاری نظامی و عملیاتی با اتحادیه میهنی را آغاز کرد.
پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط جمهوری اسلامی ایران در 17 ژوئیه 1988 (26 تیر 1367)، بر اتحادیه میهنی و متحدان آن ضربه سنگینی وارد کرد. جمهوری اسلامی ایران به اطلاع آن‌ها رساند که بنا به الزامات ناشی از پذیرش قطعنامه 598 نمی‌تواند همچون دوران جنگ، از آن‌ها حمایت مستقیم کند؛ اما ارتباط سیاسی خود با اتحادیه میهنی و سایر گروه‌های معارض عراقی را همچنان حفظ خواهد کرد.
طالبانی، موافقت ایران با آتش‌بس در جنگ با عراق را کاری بسیار بجا و سنجیده خواند و برقراری صلح در منطقه را به سود مسلمانان منطقه و ملت‌های دیگر غرب آسیا دانست. وی تأکید کرد: «حفظ جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی، برتر از هر موضوعی است.»
حدود یک ماه پس از اینکه جمهوری اسلامی ایران قطعنامه 598 را پذیرفت، صدام حسین تحت فشار مسکو و مکرم طالبانی، رهبر سابق حزب کمونیست عراق، قرار گرفت و در پیشنهادی در 18 اوت 1988 (27 مرداد 1367) خواستار مذاکره با رهبران گروه‌های کرد از جمله اتحادیه میهنی کردستان عراق شد. اما نمایندگان احزاب کمونیست و سوسیالیست دمکرات و اتحادیه میهنی کردستان در نشستی در سوریه در 27 اوت 1988 (5 شهریور 1367) و پس از ملاقات با معاون دبیرکل حزب بعث سوریه با رد پیشنهاد مزبور با صدور بیانیه‌ای بر اتحاد همه نیروهای میهنی و ملی برای نجات عراق از گرداب رژیم بعث تأکید کردند.
دولت بعثی عراق، پس از دریافت پاسخ منفی از گروه‌های معارض، با این تحلیل که ایران پس از پذیرش آتش‌بس و به دلیل مشکلات داخلی، قادر به حمایت از کُردها نیست و می‌توان آن‌ها را در مدت کوتاهی سرکوب کرد، عملیات انفال را از سپتامبر 1988 (شهریور 1367) با شدت از سر گرفت و با بمباران شیمیایی روستاهای طرفدار طالبانی و بارزانی، 150 تا 200 هزار نفر را کشت و هزاران نفر را به اردوگاه‌های موقت یا زندان‌هایی در جنوب عراق انتقال داد. در نتیجه این حملات، حدود شصت هزار کُرد عراقی به ترکیه و دویست هزار نفر به ایران پناهنده شدند.[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص330ـ318.
