مفاهیم و اصطلاحات
آمادگاه
معصومه عابدینی
3183 بازدید
آمادگاه یا دپو (depot)، تأسیساتی آمادی است که مسئول یک یا چند مورد از امور دریافت، تفکیک، طبقه‌بندی، انبار کردن، توزیع، نگهداری و بازیافت آماد است. آمادگاه، محلی است که آنچه برای ارتش لازم است، از خواربار و پوشاک و امثال آن‌ها، در آن متمرکز و برای توزیع آماده می‌شود.
نیازهای تدارکاتی نیروهای نظامی و چگونگی پاسخ‌گویی به آن‌ها، از دیرباز یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده سرنوشت عملیات‌های نظامی بوده‌اند. ماهیت فعالیت‌های نظامی، به گونه‌ای است که در صورت نبود اطمینان از فراهم بودن مایحتاج لجستیکی نیروها نمی‌توان عملیاتی را طراحی کرد. از سوی دیگر، تأمین نشدن به‌موقع این نیازها ممکن است منجر به بروز نتایج فاجعه‌بار در جنگ شود. بااین‌حال، یک نیروی نظامی نمی‌تواند برای تهیه اقلام مورد نیاز خود، به بازارهای بیرونی وابسته باشد. در عمل نیز تهیه و نگهداری اقلام نظامی برای مدتی نامعلوم، برای هیچ تولیدکننده‌ای صرفه اقتصادی نخواهد داشت. با توجه به این ملاحظات، ارتش‌ها آمادگاه ایجاد کرده‌اند.
تشکیل آمادگاه‌ها، علاوه بر تضمین برآورده شدن به‌موقع نیازهای ارتش‌ها، مزایای دیگری نیز دارد. ذخیره اقلام برای مواقع خاص، تخصصی شدن فعالیت‌ها، نظم‌بخشی به تقسیم آمادها و امکان خرید و فروش‌های عمده، از این جمله‌اند.
آمادگاه‌ها، یک شبکه به‌هم‌پیوسته برای اجرای مأموریت هستند و سطوح متفاوت آمادگاه‌ها، با توجه به شکل پشتیبانی آن‌ها از نیروها تعریف می‌شوند. آمادگاه‌های اصلی، نیازهای کلان آمادی ارتش را پوشش می‌دهند و آمادگاه‌های فرعی، این نیازها را در مناطق پشتیبانی تابع برآورده می‌کنند. در هنگام جنگ، با توجه به فوریت نیاز نیروها به آماد، آمادگاه‌ها، به صورت انشعابی در منطقه عملیات گسترده می‌شوند. آمادگاه صحرایی (فرعی) که معمولاً در منطقه رزم و نزدیک یگان‌های یک منطقه تشکیل می‌شود، اقلام آمادی را از آمادگاه‌های رده‌های بالاتر و سایر منابع (کمک‌های محلی، مصادره، غنایم جنگی و...) دریافت، طبقه‌بندی و انبار می‌کند و سپس آن را به تأسیسات آمادی کوچک‌تری که در اختیار نیروهای عملیاتی است، تحویل می‌دهد. این آماد، از طریق نقاط آمادی و بنه‌ها به یگان‌ها می‌رسد.
همچنین آمادگاه‌ها از نظر نوع اقلام مرتبط، به دو دسته آمادگاه عمومی و آمادگاه مهمات تقسیم می‌شوند. آمادگاه عمومی، تأسیسات عمده‌ای است که جز مهمات، با انواع اقلام اعم از تخصصی و غیرتخصصیِ مربوط به رسته‌های گوناگون سروکار دارد. آمادگاه مهمات، منحصراً به امور مرتبط با مهمات می‌پردازد. در کشورهایی که صنایع نظامی پیشرفته دارند، آمادگاه‌هایی بزرگ و تخصصی برای طراحی، تولید، بازیافت، نگهداری و توزیع اقلام و تجهیزات خاص یک یا چند رسته ایجاد می‌شود. برای مثال، مأموریت یک آمادگاه ممکن است صرفاً تحقیقات، طراحی و ساخت و دیگر امور آمادگاهیِ مربوط به خودروهای رزمی و تجهیزات پل‌سازی باشد. چنین آمادگاه‌هایی، در کنار ارایه خدمات نظامی، علاوه بر ایفای نقش اقتصادی در منطقه، در ارتقای دانش غیرنظامی نیز مؤثر هستند.
یگان‌های به‌کارگرفته‌شده در آمادگاه‌ها در مناطق عملیاتی، طیف وسیعی از فعالیت‌ها را پوشش می‌دهند. امور انبارداری، طبقه‌بندی، ثبت رایانه‌ای و حمل‌ونقل آمادها، تعمیرات تخصصی، رخت‌شویی، نانوایی، پخت غذا، امور مربوط به کشته‌شدگان، بسته‌بندی چترها و تدارکات مربوط به بارریزی هوایی، از وظایف این آمادگاه‌ها هستند و در واقع، آمادگاه، مرکز پشتیبانی خدمات رزمی برای یگان‌های عملیاتی است.
باید توجه کرد که موقعیت کلیدی آمادگاه‌ها، احتمال حمله دشمن به این تأسیسات را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، با در نظر گرفتن اوضاع و با توجه به اصل گسترش، ساختمان‌های تشکیل‌دهنده آمادگاه را نه به صورت متمرکز، که در فاصله چندین‌کیلومتری از هم برپا می‌کنند. به چنین آمادگاه‌هایی، آمادگاه مرکّب گفته می‌شود. همچنین یگان‌های تابع آمادگاه‌ها، به نحوی سازمان‌دهی می‌شوند که علاوه بر امور خدماتی، به‌تنهایی قادر به دفاع از تأسیسات آمادی نیز باشند.
گرچه آمادگاه به شکل امروزی آن نزدیک به دویست سال قدمت دارد، ایجاد آمادگاه به مفهوم کلی آن، به جنگ‌های دوران باستان می‌رسد. برای نمونه، اسکندر مقدونی، شیوه خاصی از تشکیل آمادگاه را ابداع کرد که در پیروزی‌های بعدی وی نقش عمده‌ای ایفا کرد. او پیش از لشکرکشی به یک ناحیه، نمایندگانی را به آنجا اعزام می‌کرد تا در ازای پول یا وعده پرداخت مبلغی پس از کسب پیروزی، از مقام‌های محلی آذوقه و علوفه خریداری کنند. این نمایندگان، اقلام به‌دست‌آمده را در آمادگاهی ذخیره می‌کردند و پادگانی را برای حفاظت از آن برپا می‌کردند. به لطف استفاده از این آمادگاه‌های پیشرو و دیگر ابتکارات لجستیکی، اسکندر مقدونی توانست با ارتش خود، مسافت چهارهزارمایلی میان مصر تا هندوستان را بپیماید و سرزمین‌های بسیاری را به قلمرو خود ضمیمه کند.
برخی از آمادگاه‌های اصلی و عمومی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سه شهر آبیک، کرمان و اصفهان، در کنار آمادگاه‌های اصلی مهمات قم، خرم‌آباد، اندیمشک، کرمان و زنجان، در دوران جنگ، وظیفه تأمین بخشی از آماد ارتش و سپاه پاسداران را بر عهده داشتند. در آن زمان، با توجه به تحریم نظامی ایران، این آمادگاه‌ها، تحت فرماندهی لجستیکی نزاجا، اغلب اقلام تخصصی مورد نیاز را به صنایع داخلی سفارش می‌دادند که موجب شکوفایی بسیاری از صنایع و دستیابی کشور به خودکفایی در حیطه‌های متعدد می‌شد.
توزیع آماد، از طریق آمادگاه‌های صحرایی و تشکیل نقاط آمادی صورت می‌پذیرفت که با توجه به قابلیت‌های هوایی جمهوری اسلامی ایران، در بسیاری از موارد، از نیروهای هوانیروز به مثابه حلقه واسط آمادگاه‌ها و مناطق درگیری استفاده می‌شد. برای نمونه، در عملیات الی بیت‌المقدس، یگان‌های هوانیروز با 3512 ساعت و نیروی هوایی با 847 سورتی پرواز که عمدتاً به انتقال آماد اختصاص داشت، نقش مهمی در حفظ ارتباط آمادگاه‌ها با میدان نبرد ایفا کردند.[1]
[1]. تلخیص از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص232ـ230.
