مکان‌ها

اروندکنار

افسانه صادقی
4613 بازدید

شهرستان آبادان جنوبی‌ترین شهرستان استان خوزستان است و از شمال به شهرستان‌های شادگان و خرمشهر، از شرق و جنوب شرقی و جنوب به خلیج فارس و از غرب و جنوب غربی با کشور عراق مرز مشترک دارد. این شهرستان دو بخش به نام‌های مرکزی و اروندکنار دارد که اروندکنار، مرکز بخش اروندکنار و آبادان مرکز بخش مرکزی شهرستان آبادان است.[1]

شهر اروندکنار از توابع بخش اروندکنار شهرستان آبادان، در پنجاه کیلومتری جنوب شرقی شهر آبادان و در منتهی‌الیه جزیزه آبادان واقع شده است. این شهر در اوایل دهه 1350، از ترکیب دوازده روستا از دهستان معمره بخش اروندکنار، موجودیت یافت؛ اما به‌رغم تجمیع این روستاها در یک محدوده فرضی شهری، مجموعه‌ای واحد و پیوسته شکل نگرفت و تنها عنصر پیونددهنده روستاها به یکدیگر، یک خیابان سراسری بود.[2]

اروندکنار که قبلاً قصبه یا گسبه نام داشت (قصبه‌النصار هم می‌گویند)، در زمان پهلوی دوم و در سال 1338 به شهر اروندکنار تغییر نام یافت. این شهر بندری اسکله و امکانات بارگیری برای لنج‌های کوچک دارد و آخرین حد خشکی در جنوب جزیره آبادان است و روبه‌روی آن شهر فاو، بندر معروف صادراتی و پایانه نفتی عراق قرار دارد. اهالی این منطقه عرب‌زبان و بیشتر آنها شیعه هستند، اما تعداد کمی از صابئین نیز آنجا زندگی می‌کنند. از لحاظ طبیعی، اروندکنار به صورت دشت همواری است که از رسوبات بین‌النهرین و نیز رسوبات رشته کوه زاگرس تشکیل شده است.[3]

قبل از آغاز جنگ، بخش اروندکنار با اقدامات خرابکارانه گروه‌های ضدانقلاب و خلق عرب وابسته به رژیم بعث عراق، نظیر انفجار 26 دی 1358 در بستان روستای صحنه بخش اروندکنار و انفجار 19 بهمن 1358 در مدرسه سیروس شهر اروندکنار روبه‌رو بود. در این ایام دشمن در ساحل غربی اروندرود و مقابل اروندکنار تحریکات گسترده‌ای انجام داد و علاوه بر افزودن استحکامات در منطقه در 10 خرداد 1358 یک گردان توپخانه را در منطقه فاو و مقابل شهر اروندکنار به همراه واحدهای رزمی متعدد مستقر کرد تا علاوه بر کنترل مصب اروندرود بر شهرها و روستاهای ایران مسلط شود.[4]

در دوم تیر و دهم شهریور 1359 نیز نیروی دریایی ارتش عراق ناوگان جنگی خود را برای کنترل اروندرود در این منطقه متمرکز کرد. مهم‌ترین پاسگاه‌های ایران در بخش اروندکنار پاسگاه‌های مینوحی، سعدونی، نهر علی‌شیر، نهر ابتر و خرمال بود که در مقابل پاسگاه‌های فاو شمالی و فاو جنوبی عراق فعالیت می‌کردند. پیش از آغاز جنگ، برخی از این پاسگاه‌ها مانند پاسگاه خرمال اروندکنار (به‌ویژه در یکم و بیستم شهریور 1359) با تجاوز نیروی دریایی عراق روبه‌رو بوده است.[5]

ازآنجاکه تصرف این منطقه، موجب تسلط بر دهانه اروندرود می‌شد، ارتش عراق برای ورود به جزیره آبادان و اشغال این منطقه تلاش گسترده‌ای کرد که با پایداری مدافعان ناکام ماند. روبه‌‌روی شهر اروندکنار و در آن سوی اروندرود، فاو عراق قرار دارد که در نبرد والفجر 8 به تصرف نیروهای ایران درآمد.[6]

نزدیکی اروندکنار به شهر فاو که مهم‌ترین محور ارتباطی عراق به خلیج فارس است، بر اهمیت جغرافیایی این بخش به‌ویژه در زمان دفاع مقدس افزود؛ به نحوی که با آغاز جنگ بخش و شهر اروندکنار عملاً به محاصره دشمن درآمد. با مقابله رزمندگان و شکست حصر آبادان تهدید عراقی‌ها در تصرف اروندکنار از بین رفت، اما همچنان بخش اروندکنار و آبادی‌های آن و نیز سراسر سواحل این منطقه زیر آتش قرار داشت.[7]

اروندکنار در بهمن 1364 محل تدارک رزمندگانی بود که برای عملیات والفجر 8 آماده می‌شدند. واحدهای مهندسی نیز به منطور تثبیت نیرو و تأمین نیازهای مهندسی منطقه، پیش از عملیات، با فعالیت‌های متعددی مانند احداث جاده‌های آنتنی‌شکل، احداث مواضع توپخانه و ایجاد مواضع موشک زمین به هوا در بخش اروندکنار، مقدمات عملیات را فراهم کردند. در عملیات والفجر 8 موقعیت حساس اروندکنار به همراه نخلستان‌های وسیع آن که پوشش مناسبی برای تدارک و جابه‌جایی نیرو به شمار می‌آمدند، در موفقیت عملیات بسیار مؤثر بود. در شهریور 1365 و بعد از عملیات موفقیت‌آمیز کربلای 3، رزمندگان قرارگاه نوح با حرکت از قسمت‌های جنوبی بخش اروندکنار، دو اسکله الامیه و البکر را که مهم‌ترین پایانه‌های نفتی و پایگاه‌های دریایی عراق در خلیج فارس بودند، منهدم و آرایش دشمن را در خلیج‌فارس متلاشی کردند. با خاتمه جنگ و اجرای قطعنامه 598، اروندرود بار دیگر مرز غربی ایران تعیین شد و سواحل اروندکنار مورد استفاده مردم این منطقه قرار گرفت.[8]

پس از پایان جنگ به منظور بزرگداشت شهدای نبرد والفجر 8 یادمانی در این منطقه دایر شد که هم‌اینک میزبان زائران مناطق جنگی است.[9]

[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی 1: خوزستان در جنگ، تهران: صریر، 1389، ص71.

[2]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1395، ص122.

[3]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیایی حماسی، ص81.

[4]. همان.

[5]. همان، ص81 و 82.

[6]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، ص122.

[7]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیایی حماسی، ص82.

[8]. همان.

[9]. فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، ص122.