مکان‌ها

اسکله البکر

محسن شیرمحمد
16 بازدید

اسکله البکر متعلق به عراق و در شمال خلیج‌فارس و برای صادرات نفت ساخته شده است. عراق در طول جنگ از این اسکله علیه ایران استفاده نظامی می‌کرد و چند بار توسط نیروی هوایی و دریایی ایران مورد حمله قرار گرفت.

عراق در اوایل دهه 1960 تصمیم گرفت دو اسکله بزرگ در خلیج‌فارس احداث کند. هدف از این اقدام، ایجاد دو پایانه بزرگ صدور نفت بود که به عراق توانایی افزایش فروش این محصول را می‌داد. براین‌اساس، ساخت اسکله البکر توسط یک شرکت آمریکایی آغاز شد که در سال 1974 به پایان رسید.

فاصله اسکله البکر با ساحل عراق در نزدیک‌ترین مسیر تا رأس‌البیشه حدود 25/20 مایل است.[1] اسکله البکر 975 متر طول و 107 متر عرض دارد و ارتفاع آن از سطح دریا متغیر بوده و بین 8 تا 5/2 متر است. اسکله البکر دوطبقه بوده که فاصله این طبقات از هم 2/5 متر می‌باشد. پایه‌های اسکله استوانه‌ای‌شکل و از جنس آهن به ضخامت دو سانتیمتر است که با سیمان پر شده‌اند. البکر در هنگام افتتاح دارای دو سکو و چهار محل پهلوگیری کشتی بود.[2]

در مجموع دوسوم صادرات نفت عراق از دو اسکله البکر و الامیه انجام می‌شد.[3] در بدو تأسیس، در اسکله البکر امکان پهلوگیری نفت‌کش‌هایی با تناژ 350‌هزار تن وجود داشت و ظرفیت صدور نفت آن 50میلیون تن در سال بود. آخرین ارسال محموله نفتی از البکر در 29 شهریور 1359 انجام شد و با شروع جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، صادرات نفت از این اسکله متوقف شد.[4]

روز 3 مهر 1359 یک فروند هواپیمای فانتوم آر. اف 4 از اسکله البکر، شناسایی و عکس‌برداری هوایی انجام داد[5] و به دنبال آن دو فروند جنگنده اف 4 از پایگاه ششم شکاری بوشهر این اسکله را با موشک و بمب هدف قرار دادند. روز 5 مهر 1359 نیز دوباره دو فروند جنگنده اف 4 از پایگاه بوشهر، البکر را بمباران کردند. بمباران اسکله البکر در 26 مهر 1359 تکرار شد.[6]

با ادامه جنگ، این اسکله به محل مناسبی برای جاسوسی علیه شناورهای ایرانی تبدیل شد (به وسیله تجهیزات شنود). با توجه به این موضوع و همچنین به‌منظور قطع کامل صدور نفت عراق از طریق خلیج‌فارس، نابودی اسکله‌ البکر در دستور کار ارتش ایران قرار گرفت. به دفعات البکر به‌وسیله جنگنده‌های فانتوم پایگاه ششم بوشهر بمباران شد. در عملیات اشکان، 9 آبان 1359، سه فروند از ناوچه‌های نیروی دریایی، اسکله البکر را با توپخانه گلوله‌باران کردند و به آن آسیب رساندند.[7] در عملیات شهید صفری در 15 آبان، تکاوران نیروی دریایی با استفاده از بالگرد روی البکر فرود آمدند و سپس این اسکله را منفجر کردند.[8] در جریان عملیات مروارید در 7 آذر 1359، تکاوران نیروی دریایی اسکله البکر را به تصرف خود درآوردند و نیروهای عراقی مستقر در آن را به اسارت گرفتند.[9] در عملیات مروارید تعداد هشت فروند از ناوچه‌های نیروی دریایی عراق در اطراف اسکله البکر هدف جنگنده‌های نیروی هوایی ایران قرار گرفتند و غرق شدند.‌‌[10]

بعدها عراق با استقرار بالگردهای سوپرفریلون مجهز به موشک‌های اگزوسه روی اسکله البکر، حملات متعددی علیه کشتی‌های بازرگانی در مسیر بندر امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف انجام داد.[11] شناورهای نیروی دریایی عراق به جای فعالیت در آب‌های عمیق خلیج‌فارس بیشتر در منطقه بین اسکله الامیه و البکر و سواحل عراق فعالیت می‌کردند.[12]

حفاظت از اسکله البکر را گردان 1 از تیپ 440 ارتش عراق بر عهده داشت و یک فروند بالگرد در اسکله و یک فروند ناوچه موشک‌انداز اوزا نیز در اطراف آن مستقر بودند. چون البکر ظرفیت استقرار تمام نفرات گردان را نداشت، همواره یک گروهان از این یگان شامل 175 نیرو به تناوب روی اسکله مستقر بودند. از نظر تسلیحات، البکر مجهز به یک دستگاه رادار هوایی، دو دستگاه رادار دریایی، شش قبضه توپ 57 میلی‌متری، بین پنج تا هفت قبضه توپ چهارلول 5/14 میلی‌متری، دو قبضه پرتاب‌کننده موشک ضد هوایی سهند (سام 7)، یک قبضه خمپاره‌انداز 120 میلی‌متری، دو قبضه خمپاره‌انداز 81 میلی‌متری و سه قبضه خمپاره‌انداز 60 میلی‌متری بود.[13]

زمستان 1364، سپاه پاسداران طرح حمله به شبه‌جزیره فاو را تهیه کرد. در جریان طراحی این عملیات که والفجر 8 نامیده شد، مأموریت تصرف اسکله البکر به نیروی دریایی ارتش واگذار شد. این اقدام باید توسط تیپ تکاوران دریایی و با استفاده از قایق‌های تندرور صورت می‌گرفت[14] که شب عملیات در 20 بهمن 1364 به دلیل نا‌آرامی دریا میسر نشد.[15]

شهریور 1365 سپاه پاسداران عملیات کربلای 3 را برای تصرف اسکله الامیه طراحی کرد. در این طرح بمباران و تصرف اسکله البکر نیز پیش‌بینی شده بود. عملیات 9 شهریور 1365 به صورت شبانه انجام شد و غواصان وارد اسکله الامیه شدند و سپس سایر نیروها این اسکله را تصرف کردند. براثر آتش توپخانه رزمندگان اسلام و حملات جنگنده‌های نیروی هوایی روی اسکله البکر، دو دستگاه رادار و پانزده قبضه ضدهوایی منهدم شد. نیروی هوایی عراق با انجام 307 سورتی پرواز و نیروی دریایی عراق با اعزام شش فروند انواع شناور به بمباران الامیه و دفاع از البکر پرداخت و نیروهای ایرانی مجبور به ترک اسکله الامیه شدند.[16]

با پایان جنگ، اسکله البکر تا اواسط سال 1368 بازسازی شد، به‌طوری‌که دو محل پهلوگیری نفت‌کش در آن با ظرفیت کل هشتصد هزار بشکه در روز عملیاتی شد. عراق همچنین چهار محل پهلوگیری دیگر نیز در البکر نصب کرد و ظرفیت صادرات نفت از این اسکله را تا دویست هزار بشکه دیگر هم افزایش داد.[17]

سال 1382 عراق به اشغال آمریکا درآمد، ولی از آبان همین سال دوباره صادرات نفت از البکر آغاز شد.[18] سپس نام اسکله از البکر به پایانه نفتی بصره تغییر یافت.[19]

دولت عراق در سال 1395، به‌منظور توسعه صادرات نفت خود، سه محل پهلوگیری شناور برای بارگیری نفت با ظرفیت ٨٥٠هزار بشکه در روز به این اسکله اضافه کرد. اکنون قابلیت صادرات نفت عراق از پایانه بصره به 4‌میلیون و 500هزار بشکه در روز افزایش یافته است که 85 درصد کل صادرات نفتی این کشور را در بر می‌گیرد.[20]

[1]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا،1400، ص118.

[2]. رستمی، علی‌اکبر، سقوط الامیه، تهران: سایه روشن، 1385، ص122 و 123.

[3]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، مترجم: پژمان پورجباری و رحمت قره، جنگ نفت‌کش‌ها، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص43.

[4]. ِم. وودز، کوین و دیگران، مترجم عبدالحمید حیدری، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، تهران: مرزوبوم، 1393، ص305.

[5]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب: حماسه گردان 11 شناسایی تاکتیکی نیروی هوایی و عملیات عکسبرداری هوایی در دفاع مقدس، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص149؛ پل: مجموعه قصه و خاطره، تهران: انتشارات سپاه پاسداران، 1366، ص11.

[6]. تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج3: مهرماه 1359، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص215ـ181 و 608.

[7]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، ص121-119.

[8]. همان، ص125.

[9]. همان، ص130 و 131.

[10]. سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نداجا، ج6: مروارید، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا،1390، ص205-202.

[11]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، جنگ نفت‌کش‌ها، ص112 و 113.

[12]. ِم. وودز، کوین و دیگران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ترجمه از عبدالحمید حیدری، ص280.

[13]. رستمی، علی‌اکبر، سقوط الامیه، ص46 و 51 و 55 و 56.

[14]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها، ص252.

[15]. لاهوتی، سارا، امید و دلواپسی: خاطرات هاشمی رفسنجانی سال 1364، تهران: نشر معارف انقلاب، 1387، ص409.

[16]. رستمی، علی‌اکبر، سقوط الامیه، ص90، 129،133،196،197 و 213.

[17]. ناویاس، مارتین اس و ای.آر هوتن، جنگ نفت‌کش‌ها، ص339.

[18]. خبرگزاری ایسنا، 26 آبان 1382 www.isna.ir/news/8208-10422

[19]. ِم. وودز، کوین و دیگران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ص283.

[20]. سایت میز نفت، 3 مهر 1395 www.mizenaft.com/gallery/14881