سنگرسازان بی سنگر
سمانه کرمیان
نیروهای «پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد» یا به اختصار «پ.م.ج.ج»، در امر مهندسی جنگ در دوران دفاع مقدس، به عنوان یک نیروی اصلی و هم‌پا با دو نیروی دیگر (سپاه و ارتش) فعالیت‌های چشمگیری در ساخت و مهندسی تجهیزات جنگی برای مقابله با رژیم بعث صدام داشتند و بر اساس مجاهدت‌هایشان به سنگرسازان بی‌سنگر مشهور شدند. جهاد سازندگی نهادی است که نطفه آن در انقلاب بسته شد و در بستر انقلاب رشد کرد و همراه با نهالی نوخاسته انقلاب به ثمر رسید.
جهادگران گمنام و بی نشان بذر انقلاب را در دل محروم ترین و مستضعف‌ترین قشر جامعه یعنی روستاییان کاشتند، در عرصه‌های تولید و نبرد تلاش کردند و شجاعانه در سخت ترین شرایط، بزرگترین موانع را از سر راه انقلاب اسلامی‌برداشتند. جهادگران در جبهه‌های جنگ تحمیلی به یاری رزمندگان اسلام پرداختند و سنگر سازان بی سنگر لقب گرفتند.
جهادگران با ساختن پل خیبر، شاهکار مهندسی دوران دفاع مقدس، جهانیان را به شگفتی وا داشتند. از جمله جهاد سازندگی شهرستانهای استان اردبیل و انجام کارهای مهندسی رزمی در جنگ تحمیلی که درآن برهه زمانی زیرمجموعه استان آذربایجان شرقی اعزام می‌شدند، عبور نیروهای ایران از رودخانه‌های مرزی اروند و غافل‌گیری نیروهای ارتش صدام در عملیات والفجر 8 از شاخص‌ترین عملیات مهندسی رزمی جهاد سازندگی محسوب می‌شد.
مهندسی جنگ جهاد که پشتیبان جنگ تحمیلی در تمام اصناف کشور بود، با آن‌که جمعیت کمتری از نیروهای نظامی‌داشت، در خط مقدم همراه مردم و کنار ارتش و سپاه و نیروهای بسیجی حضور می‌یافت. مردم به نیروهای جهادی اعتماد داشتند. مرتضی آوینی از نیروهای جهادی بود اما کسی او را به این عنوان نمی‌شناخت.
ستاد پشتیبانی مهندسی جنگ برای حفظ جان رزمندگان و برای آماده کردن آنان جهت حمله‌های پی‌درپی و احتیاج مبرم به خاکریز و سنگر جهت سلامت و استقامت رزمندگان و حداقل تلفات و صدمات، شکل گرفت.[1]
جهاد سازندگی از جمله نهادهای انقلابی است که هم در پشت جبهه؛ هماهنگ با دیگران و هم در میادین رزم در کنار رزمندگان ایفای نقش کرده است[2]
امام خمینی در این خصوص فرمودند: زحمات بی وقفه جهاد این سنگرسازان بی سنگر در دفاع مقدسمان از جمله مسائلی است که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد، عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم، چشم دل عشاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است. شجاعت دلیر مردان جهادیمان در جهادمان علیه کفر و بیداد زبانزد عام و خاص است. وسعت دامنة گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد در جنگ و صلح، بزرگ و کوچک فقیر و غنی، این مرزوبوم را فراگرفته است، جهاد شمایل دنیای آزادی و استقلال در عرصة کار وتلاش و پیکار علیه فقیر و تنگدستی و رذالت و ذلت است.
پشیتیبانی جنگ جهاد در تمام دوران دفاع مقدس، حضوری آگاهانه داشته است. آنها کسانی بودند که پیش از آغاز عملیات در جبهه‌ها به صورت مهندسی در جنگ، ستاد پشتیبانی جنگ جهاد و ستاد مرکزی جنگ جهاد حضور می‌یافتند. آنها با انسجام در صحنه‌های جنگ حضور پررنگی داشتند و با تشکیل گردان‌های مختلف و هماهنگی با ارتش و سپاه به یاری رزمندگان اسلام شتافتند و از سوی امام به لقب سنگرسازان بی سنگر مفتخر شدند. آنها با ساخت تجهیزات، ساختمانها، سنگر، احداث جاده‌ها و پلها و زمینه را برای دفاع آماده و جانشان را فدا کردند[3]
وزارت جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس۳۱۵۰ شهید، ۸۳ مفقودالاثر، ۸۸۶ آزاده، و ۱۹۴۰ جانباز تقدیم کرده است. مقام معظم رهبری فرموده‌اند «روحیه حرکت عمومی و این دلسوزی و ورود به صحنه کار و ابتکار و حرکت و جوشش جهادی همان روحیه سنگرسازان بی سنگر جهاد سازندگی است که روی بولدوزر نشسته تا خاکریز زده و این روحیه را باید حفظ کرد و با این فرهنگ و با کار علمی و نظم تشکیلاتی به نحو شایسته در حد خودکفائی و استقلال قدم برداشت. می توان گفت رسالت انقلابی جهاد سازنگی همچنان باقی است. روحیه جهادی و ارزشهای بنیادی این نهاد مردمی و ولایی در بسیاری از دستگاه‌ها و درجامعه و برای نسل جدید به تقویت و خلق مجدد نیاز دارد. با توجه به اینکه روح و فرهنگ ایثارگری وجهادی ضرورت دارد در همه صحنه‌ها و عرصه‌ها بکار آید لذا امروزه می توان با همان روحیه و حرکت جهادی وارد میدان کار شد تا ان‌شاءالله جهت تحقق استقلال در همه ابعاد که از شعارهای محوری انقلاب اسلامی است با تلاش مضاعف به توفیقات وپیشرفت‌های همه جانبه دست یابیم.[4]
فعالیت‌های جهاد سازندگی به صورت سنگرسازی و پشتیبانی نیروهای مسلح انجام شده است. واحد سنگرسازی زمینة واقعی و اساس پیروزی در جنگ را برای نیروهای اسلام فراهم می‌آورد. چون هدف این گروه ساخت جان پناهی برای عزیزان رزمنده بود. آنها به خاطر شرایط کاری برای آماده نمودن منطقه برای رزمندگان در خط مقدم هر لحظه مرگ را جلوی چشمان خود می‌دیدند. سنگرهای انفرادی که باید در خط مقدم نصب می‌شد به دلیل نزدیکی دشمن و واقع شدن در خط مقدم موقعیت خطرناکی داشت. این گروه فعالیت‌های بسیاری در زمینة سنگرسازی، پل‌سازی، راه‌سازی، انجام دادند..[5]
[1]. حماسه سازان بی سنگر، تهران: پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی استان تهران، صفحات متعدد.
[2]. عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس: وحدت مردمی ـ حضور روحانیت، ص139.
[3]. حماسه سازان بی سنگر، ص42-30.
[4]. حماسه سازان بی سنگر در سمنان، ص24.
[5]. عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس: وحدت مردمی ـ حضور روحانیت،ص140.
