مکان‌ها
جزیره خارک
میلاد شویکلو
1900 بازدید
جزیره خارک یکی از مهم‌ترین جزایر خلیج فارس است که به‌رغم وسعت کم، دارای اهمیت فراوانی از لحاظ تجاری، اقتصادی، نظامی و تاریخی است. این جزیره در دوران جنگ تحمیلی عراق برضد ایران بیش از 2888 بار هدف حمله‌های هوایی و موشکی دشمن قرار گرفت، اما تا آخرین روز به عنوان قطب اصلی درآمدهای نفتی ایران پابرجا ماند.
طول تقریبی خارک هشت کیلومتر، عرض آن حدود پنج کیلومتر و مساحت آن کمتر از چهل کیلومتر مربع است. در دو کیلومتری شمال این جزیره، جزیره خارکو واقع شده که از توابع جزیره خارک محسوب می‌شود. ارتفاع خارک از سطح دریا 83 متر است و در امتداد طول این جزیره تپه‌های فراوانی در جهت شمال و جنوب به چشم می‌خورد. یکی از ارتفاعات جزیره خارک کوهی به نام تخت است که 76 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاعات مرکزی، این جزیره را به شکل یک کشتی بادبانی درآورده و همین ارتفاعات در مقابل بادهای تند شمالی قد علم کرده و سواحل جنوبی را برای پهلو گرفتن کشتی‌ها مطلوب کرده است. هفتاد درصد جمعیت خارک، مهاجرانی هستند که به دنبال استقرار شرکت ملی نفت، ساکن این جزیره شده‌اند. شرکت ملی نفتکش، شرکت پایانه‌ها و صادرات مواد نفتی و شرکت نفت فلات قاره، شرکت پتروشیمی، فرودگاه، بیمارستان، دانشگاه آزاد اسلامی و... از جمله تأسیسات موجود در این جزیره محسوب می‌شوند.[1]
خارک بزرگ‌ترین بندر صادراتی نفت خام ایران است که در سال 1339 اولین قطره‌های نفت صادراتی به مخازن این جزیره رسید و کشتی «هلدیا» اولین کشتی نفتکش بود که با ظرفیت 16 هزار و 748 تنی از جزیره خارک محموله خود را تحویل گرفت.
با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359، انهدام منابع حیاتی و اقتصادی و تأسیسات نفت به عنوان یکی از اهداف مهم و راهبردی دشمن قرار گرفت. توان اقتصادی و منابع مالی کشورمان عموماً از طریق فروش نفت خام تأمین می‌شد و دشمن قصد داشت از این طریق در روند ادامه و پشتیبانی جنگ و زندگی روزمره مردم وقفه ایجاد کند. لذا در طول هشت سال دفاع مقدس، جزیره خارک 2888 بار مورد هجوم حملات هوایی و موشکی دشمن قرار گرفت. در دوران دفاع مقدس کارکنان و پرسنل شرکت‌های نفتی مستقر در جزیره و سکوهای نفتی ابوذر، درود، فروزان و اسفندیار، در عرصه تولید و صدور نفت با جان‌فشانی‌ها و فداکاری‌های خود از شریان حیات اقتصادی کشور حراست کردند و در این راه تعدادی هم به شهادت رسیدند. دوم مهر 1359 اولین حمله هوایی به تأسیسات نفتی خارک صورت گرفت.[2]
سال 1360 ناوهای عراقی به سکوی نفتی فروزان و هواپیماهای عراقی به اسکله شرکت نفت حمله کردند که خسارت شدیدی به آن‌ها وارد شد.[3]
هواپیماهای عراقی 28 اسفند 1363 کارگاه مکانیکال شرکت نفت فلات قاره را به شدت بمباران کردند.[4]
همزمان با پیش آمدن چشم‌انداز کاهش قیمت نفت و افزایش عرضه نفت از سوی عربستان به عنوان قدرت اول اوپک، در ایران نیز زمزمه عملیات سرنوشت‌‌ساز و نهایی و شکستن بن‌بست موجود (پایان جنگ تحمیلی) مطرح شد. همچنین عراق از بمباران هوایی تهران سودی نبرد و پس از سه هفته از ادامه بمباران‌ها با حضور میلیونی مردم در راهپیمایی روز قدس 1364 بمباران را متوقف کرد.
عراق در پی این بن‌بست و به فاصله دو ماه بعد، مجدد دست به ابتکار عمل زد و در مرداد 1364 و درست چند روز پس از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به ریاست جمهوری، با استفاده از امکانات جدیدی که به دست آورده بود، به پایانه نفتی خارک حمله کرد. در پی هر حمله، جنگ روانی شدیدی مبنی بر از کار افتادن کامل اسکله‌های خارک و از دست رفتن توان صادراتی و توقف درآمدهای نفتی در رسانه‌های خارجی راه می‌افتاد؛ اما با تلاش همه‌جانبه کارکنان حوزه پدافند هوایی کشور و کارکنان صنعت نفت و تمهیدات گوناگون، جریان صدور نفت ادامه می‌یافت.[5]
عراقی‌ها برای هدف قرار دادن اقتصاد ایران، خارک را در اولویت حمله‌های هوایی خود قرار داده بودند. سیزدهم مهر 1359 در اطراف خارک 49 فروند هوایپمای دشمن کشف شد که پدافند هوایی با آن‌ها درگیر شده بود. در چهاردهم مهر تعداد هواپیماهای کشف‌شده در اطراف خارک به 39 فروند رسید. صدام برای بمباران جزیره خارک برای خلبانان عراقی جایزه تعیین می‌کرد.[6]
این در حالی بود که عراق در سال 1364 با کمک کشورهای غربی و قدرت‌های استکباری به انواع سلاح‌های پیشرفته از قبیل هواپیماهای میراژ و سوپراتاندارد و موشکهای دوربرد اگزوسه و انواع بمب‌های میکروبی و شیمیایی مجهز و مرحله تازه‌ای در حمله به جزیره خارک آغاز شد. دشمن از فواصل خیلی دور به کمک موشکهای اگزوسه تأسیسات نفتی و کشتی‌های نفتکش در مسیر خارک را هدف قرار می‌داد. آخرین حمله هوایی دشمن متجاوز به جزیره خارک در 14خرداد 1367 به ثبت رسیده است.[7]
جمعیت جزیره خارک که یکی از شهرهای استان بوشهر است، بر اساس سرشماری سال 1395، 8193 نفر است.[8]
[1]. میگلی، اسکندر، از موج تا اوج، قم: نورگستر، 1384، ص12 و 13 و 17.
[2]. همان، ص16 و 17.
[3]. همان، ص19.
[4]. همان، ص21.
[5]. حجامی، محمود، جهان‌فر، رضا، خارک ای سرزمین سرافراز من، تهران: قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا آجا، 1393، ص9 و 10.
[6]. حجامی، محمود؛ جهان‌فر، رضا، حافظان آسمان عشق، تهران: قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا آجا، 1393، ص167.
[7]. میگلی، اسکندر، از موج تا اوج، ص21.
[8]. مرکز آمار سازمان برنامه و بودجه کشور، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن ـ 1395، تهران: روابط عمومی و همکاری‌های بین‌المللی دفتر ریاست سازمان برنامه و بودجه کشور، 1395، ص101.
