عملیات‌ها
عملیات والفجر 5
لیلا حیدری باطنی
893 بازدید
عملیات والفجر 5، بهمن 1362 در محور چنگوله در استان ایلام به فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به اجرا درآمد. هدف عملیات، تصرف ارتفاعات حساس منطقه، شهرک‌های اطراف و مسدود کردن جاده استراتژیک طیب بدره در خاک عراق بود که با موفقیت همراه شد.
سال 1362، دشمن برای جبران ضعف در نبرد کوهستانی، حمله به مناطق مسکونی را تشدید کرد. فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی ایران هم تصمیم گرفتند شیوه سازماندهی نظامی خود را از جبهه‌های جنوب به سوی غرب کشور تغییر دهند و از تجمع نیروهای عراق در جنوب جلوگیری کنند. قرار بود 24 ساعت پس از شروع عملیات والفجر 4، عملیات والفجر 5 در 25 مهر 1362 به اجرا درآید. اما به دلیل مشکلاتی نظیر فقدان جاده، مشکل در تأمین نیرو و انسداد برخی از معابر، اجرای عملیات والفجر 5 منتفی شد. تا اینکه در بهمن 1362 به منظور گرفتن تمرکز ارتش عراق از منطقه جنوب و جلب توجه به سمت غرب کشور، عملیات والفجر 5 به اجرا درآمد.[1]
منطقه عملیاتی والفجر 5، محور چنگوله واقع در مهران، حد فاصل محورهای عملیات‌های والفجر 3 (جنوب دهلران منطقه عملیاتی چزابه و چیلات 2/12/1362) و استان‌های العماره و کوت عراق بود که تا آن زمان در آنجا عملیاتی نشده بود.
از اهداف اصلی عملیات، تصرف ارتفاعات حساس پیزولی، آزاد خان کشته، تقی‌مرده، کوه تونل، چغاعسکر، عباس عظیم و ارتفاع 230 بود. اجرای عملیات در این مناطق از آن رو دارای اهمیت بود که ارتش عراق به دلیل تسلط بر ارتفاعات بسیار بلند، در جایگاه برتری قرار داشت و با نیروی اندکی از آن حفاظت می‌کرد و به لحاظ دید، موقعیت بهتری داشت. از سوی دیگر جاده مهم و استراتژیک بدره طیب (جاده‌ای به سمت العماره) که جاده تدارکاتی دشمن از غرب به جنوب بود، مسدود می‌شد. در صورت بسته شدن این جاده، عراق مجبور بود برای نقل و انتقال نیروهای خود از جاده‌های دور از منطقه عملیاتی استفاده کند. بنابراین در صورت موفقیت، دشمن دچار مشکل اساسی نقل و انتقال تجهیزات می‌شد.[2] همچنین اجرای این عملیات توجه و تمرکز دشمن را از عملیات اصلی خیبر، که شش روز پس از آن انجام می‌شد، می‌گرفت تا فرماندهان عراق، متوجه تجمع نیروهای ایران در جنوب کشور نشوند.[3] پاسخ به حملات عراق به مناطق مسکونی هم از دیگر اهداف عملیات بود.[4]
منطقه عملیات در جنوب مهران و شمال دهلران، تحت کنترل و فرماندهی سپاه دوم ارتش عراق بود. مأموریت شناسایی منطقه عملیات به نیروهای اطلاعات تیپ‌های 11 امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام ایلام و انصارالحسین همدان به فرماندهی سردار سپاه علی چیت‌سازیان واگذار شد.[5]
اجرای عملیات در سه محور طراحی و هر محور به یک یگان واگذار شد. در محور اول و جناح راست، مأموریت تیپ 29 نبی‌اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله کرمانشاه تصرف ارتفاعات چغاعسکر بود. در محور دوم، تیپ 32 انصارالحسین باید با الحاق به تیپ نبی‌اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله ارتفاعات کوه تونل، پیزولی و تقی مرده را تصرف می‌کرد. در جناح چپ و محور سوم، تیپ 11 امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام مأموریت داشت با یک گردان، ارتفاعات زعفرانیه را تصرف کند. همچنین عملیات از قرارگاه نجف اشرف با فرماندهی عباس محتاج هدایت می‌شد.[6]
عملیات والفجر 5 ساعت 24 نیمه‌شب 27 بهمن 1362 با فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله با رمز «یازهرا یازهرا یازهرا» آغاز شد.[7]
مرحله اول عملیات در دو محور انجام شد. در جناح راست عملیات، نیروهای تیپ 29 نبی اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در ابتدا با ناکامی در تصرف ارتفاعات چغاعسکر مجبور به عقب‌نشینی شدند. در جناح چپ عملیات، چون بیشتر نیروهای تیپ 11 امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام بومی بودند، با شناسایی دقیق منطقه، قدرت عمل بیشتری برای تصرف اهداف خود داشتند.[8] از این رو در ساعات ابتدایی، رزمندگان با عبور از مین و موانع ایذایی و با حمایت آتش توپخانه، توانستند ارتفاعات پیزولی، آزادخان کشته، تنگه چنگوله و ده‌ها کیلومتر از خاک ایران را آزاد کنند و بر جاده بدر ـ طیب مسلط شوند. در این نبرد، تیپ 4 گارد مرزی عراق منهدم شد و غنایم قابل توجهی به دست آمد.[9] کوه تونل هم توسط نیروهای گردان 156 تصرف شد.[10]
در ساعات بعدی عملیات، با حمله‌های مداوم نیروهای ایرانی، علاوه بر انهدام یک گروهان کماندویی مقر توپخانه و نیز گردان 47 ارتش عراق، ارتفاعات تقی‌مرده، کوه تونل و پاسگاه شهابی هم آزاد شد. با آغاز روز، ارتش عراق با شش پاتک به مقابله پرداخت. اما در هر پاتک، با به جا گذاشتن تلفات سنگین، عقب‌نشینی می‌کرد. نیروهای ایران مواضع خمپاره‌انداز و دیده‌بان دشمن را منهدم کردند و تعدادی از نیروهای عراقی را به اسارت گرفتند. با آغاز شب، نیروهای ایران از رودخانه بنی‌خان و سرخار عبور و ده ارتفاع دیگر را آزاد کردند. آن‌ها بر پاسگاه‌های عین‌عبد، طارق بن‌زیاد، الرباغی و شهرک‌های یک سایه، آل‌یاسین و روستای شیخ احمر مسلط شدند. با رسیدن به اهداف تعیین‌شده، مرحله اول عملیات پایان یافت.
دومین مرحله از عملیات، ساعت 3:40 بامداد شب دوم با رمز «یازهرا» آغاز شد. نیروهای ایران در 35 کیلومتری شاهراه بغداد، بصره مستقر و با زیر آتش قرار دادن آن، بر این جاده استراتژیک مسلط شد. پس از آن با دفع پاتک دشمن موقعییت خود را تثبیت و با اجرای آتش سنگین توپخانه، جابه‌جایی و تحرک ارتش عراق را مختل کرد. در این مرحله، 1100 نفر از عراقی‌ها کشته و زخمی شدند.[11] با استقرار نیروهای ایرانی بر ارتفاعات حساس منطقه و تسلط کامل بر آن‌ها، چندین منطقه و جاده ارتباطی، تدارکاتی داخل خاک عراق به تصرف درآمد. نیروهای ایران توانستند با انهدام کامل تیپ 4 پیاده کوهستانی عراق و بیش از 50 درصد از تیپ 50 زرهی لشکر 12 عراق، بر مواضع جدیدی از خاک عراق دست یابد.[12] سرانجام رزمندگان موفق شدند، تعدادی از یگان‌های ارتش عراق را در این منطقه درگیر کرده و از اعزام آن‌ها به منطقه جنوب و شرکت در عملیات خیبر جلوگیری کنند.[13]
در این عملیات، فرمانده طرح و عملیات تیپ 29 نبی اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله سردار مهدی شرع پسند به شهادت رسید.[14]
وسعت مناطق آزادشده در عملیات والفجر 5، 110 کیلومتر مربع بود. همچنین تصرف ارتفاعات مهم چغاعسکر، عباس‌عظیم، بند پیرعلی، تنگه چنگوله و پاسگاه‌های شمالی منطقه و شهرک‌های اطراف آن، تسلط بر جاده طیب، بدره عراق و منهدم شدن مواضع و استحکامات دشمن از دستاوردهای عملیات به شمار می‌آید. در تلفات انسانی ارتش عراق، تعداد 170 اسیر و بیش از 3600 نفر کشته و زخمی ثبت شده است. همچنین دو فروند هلیکوپتر و بیش از چهل دستگاه تانک، نفربر، ده انبار مهمات و تعدادی خودرو نیز منهدم شدند.[15]
از سلسله عملیات‌های والفجر، عملیات والفجر 6، با فاصله کمی از عملیات والفجر 5 در 2 اسفند 1362، ساعاتی پیش از عملیات خیبر، در جنوب دهلران انجام شد. هدف اصلی این عملیات هم انهدام بخشی از قوای جنگی دشمن و گمراه کردن آن‌ها از عملیات خیبر بود.[16]
[1]. نعمتی، یعقوب، کریمی، حجت‌الله، اکبرپور، محمدجواد، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم: آماده‌سازی عملیات والفجر 4، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1394، ص27-21، 30 و 31؛ سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، تهران: معاونت تبلیغات و انتشارات نمایندگی ولی فقیه نیروی زمینی، 1376، ص163 و 164.
[2]. گذری بر حماسه والفجر 5، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقه شمال غرب، 1363، ص13 و 14.
[3]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1394، ص655، 657 و 658؛ ابوغزاله، عبدالحلیم، جنگ عراق و ایران، ج2، مترجم: نادر نوروزشاد، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1380، ص158.
[4]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص163.
[5]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص655، 658 و659.
[6]. همان، ص659 و 660.
[7]. گذری بر حماسه والفجر 5، ص27.
[8]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص661.
[9]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص163.
[10]. میرزایی، رضا، حماسه نامداران گمنام، ص660.
[11]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، همان، ص163 و 164.
[12]. گذری بر حماسه والفجر 5، ص48 و 49؛ سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص164 و 165.
[13]. میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام، ص664.
[14]. همان، ص661.
[15]. گذری بر حماسه والفجر 5، ص48 و 49؛ سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص164 و 165.
[16]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات دفاع مقدس، ص165.
