عملیات‌ها
عملیات قدس 1
محمدعلی عباسی اقدم
1913 بازدید
عملیات قدس 1 نخستین عملیات از سلسله عملیات‌های محدود قدس بود که در 24 خرداد 1364 (مصادف با روز جهانی قدس)، به فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در منطقه هورالهویزه، در شمال منطقه عملیاتی خیبر و بدر آغاز شد و 27 خرداد 1364 پایان یافت.
ابعاد و ویژگی‌های عملیات بدر، عراق را به عکس‌العملی متفاوت واداشت؛ بدین معنی که همزمان با عملیات، حملات هوایی خود را به تهران آغاز کرد. رویارویی با ارتش عراق در ابعاد جدید، نیازمند حضور فعال مردم در صحنه و افزایش روحیه مقاومت آنها بود و از سوی دیگر، ضرورت مقابله‌به‌مثل را ایجاب می‌کرد. بنابر نظر امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف مبنی بر «جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم»، نماینده ایشان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در شورای عالی دفاع، در نماز جمعه تهران پیشنهاد کرد که حامیان ادامه مقابله و جنگ با عراق در روز قدس راهپیمایی کنند تا نظر مردم درباره ادامه جنگ روشن شود. به‌رغم تهدیدهای مکرر رژیم عراق مبنی بر بمباران مردم، راهپیمایی روز قدس انجام شد و همزمان رزمندگان سپاه پاسداران عملیات قدس 1 را در منطقه هورالهویزه اجرا کردند.[1]
عمده‌ترین هدف عملیات بدر، قطع جاده استراتژیک بصره ـ العماره بود که به‌دلیل ناکامی در این عملیات، تصرف این جاده و حضور در هورالحمار همچنان مدنظر فرماندهان بود. از طرفی، زمینه برای اجرای عملیات دیگر به‌منظور دستیابی به اهداف مذکور در کوتاه‌مدت مقدور نبود. به همین دلیل، حضور بیشتر در هور و نزدیک شدن به جاده بصره - العماره در دستور کار قرار گرفت. در این منطقه از هور که از شمال البیضه تا رودخانه دجله ادامه دارد، بهترین محور برای نزدیک شدن به جاده بصره- العماره انتخاب و تصرف پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیله ضروری تشخیص داده شد.
عملیات قدس 1، با هدف تصرف پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیله و به دست آوردن جای پای مناسب برای ادامه عملیات در این محور، ترمیم خط پدافندی، نزدیک کردن خط پدافندی به دجله و امکان اجرای آتش روی جاده بصره - العماره طراحی و برای اجرا به لشکر 25 کربلا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از استان مازندران واگذار شد.[2] پس از ابلاغ مأموریت، نیروهای اطلاعات این لشکر، شناسایی منطقه را به طور مستمر و با جدیت شروع کردند. برای عملیات چهار هدف عمده: پاسگاه ابوذکر، روستای ابولیله، برکه مختار و کمین دژبانی در عقبه دشمن مشخص شده بود. شناسایی‌ها از چهار محور آبراه‌های صف، خیطه، معارج و اعظم انجام شد. با پیشرفت کار و تسلط نیروها بر منطقه عملیات، مقرر شد برای هر هدف دو معبر شناسایی شود و کار شناسایی در هشت معبر ادامه یابد.[3]
لشکر 25 کربلا برای حفظ منطقه و امکان حضور فعال در آن و بالا بردن سطح آموزش و تجربه نیروهای خود، خط پدافندی در این منطقه تشکیل داد و چهار گردان نیرو در آن مستقر کرد. هر گردان موظف بود بدون درگیری خود را به مواضع عراق نزدیک کند. ازاین‌رو، نیروها با یک خیز کاملاً مؤثر و بدون درگیری و کمین در مقابل عراقی‌ها به جلو کشیدند، طوری که در بعضی محورها به فاصله یک تا دو کیلومتری مواضع آنها رسیدند.[4]
ارتش عراق در این منطقه مواضع و موانع مختلف داشت. بشکه‌های فوگاز (ناپالم) و سیم‌های خاردار حلقوی، نمونه‌ای از موانع آنها بود. عراقی‌ها در اطراف پاسگاه ابوذکر و روی خشکی اطراف آن، سنگرهای متعددی احداث کرده بودند. همچنین در روی برکه مختار، علاوه بر سنگر، کمین سیار نیز گذاشته بودند که به صورت زیگزاگی یکدیگر را پوشش می‌داد و عامل مؤثر در تأمین پاسگاه ابوذکر به شمار می‌رفت.[5]
جمعه 24 خرداد 1364، همزمان با راهپیمایی مردم در روز جهانی قدس در سراسر کشور، فعالیت برای حرکت نیروها به سوی ارتش عراق شروع شد. ساعت 9 شب، فرمانده لشکر 25 کربلا با قرائت رمز عملیات «یا محمد رسول‌الله، یاالله، یاالله، قد تری انا فیه ففرج عنی یا کریم، الله‌اکبر» دستور آغاز عملیات را صادر کرد. در پی آن، فرماندهان تمام محورها عملیات خود را شروع کردند.
منطقه عملیات به دو محور تقسیم و دو عقبه «طبر» و «شط‌علی» برای آن مشخص شده بود. طبق بر‌آورد از منطقه و وضعیت دشمن، مقرر شد پنج گردان از رزمندگان وارد عمل شوند. مسیر محور اول از طبر به آبراه کسر، پاسگاه ترابه و آبراه نهروان ختم می‌شد. مسیر محور دوم نیز از شط‌علی به آبراه صف و از آنجا به پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیله می‌رسید.
برای پشتیبانی عملیات، واحد پدافند هوایی چهار توپ ضدهوایی 5/14 میلی‌متری برای استقرار در آبراه نهروان، برکه‌مختار، آبراه معارج و آبراه صف ـ خیطه در نظر گرفته بود. واحد ادوات لشکر نیز چهار قبضه مینی‌کاتیوشا، 23 قبضه تیربار و دوشکا و سه قبضه توپ 106 میلی‌متری را به طور شناور در آبراه‌ها و برکه‌های صف، ترابه، مشروع و مختار برای پشتیبانی مؤثر از نیروها اختصاص داده بود.[6]
نخستین عملیات از سلسله عملیات محدود قدس پس از سه روز درگیری به پایان رسید. در این عملیات، منطقه‌ای حدود دویست کیلومتر مربع از تصرفات عراق به دست رزمندگان ایران فتح شد. یک گردان کامل از تیپ 2 حطین عراق منهدم و ضربات سختی به این تیپ وارد شد. در مجموع از نیروهای عراقی حدود دویست تن کشته، دویست تن مجروح و صد تن اسیر شدند. همچنین پانزده دستگاه قایق، یک فروند هواپیمای پی‌سی7 و دو فروند هلیکوپتر ارتش عراق منهدم شد. چهار قبضه توپ ضدهوایی، شش قبضه خمپاره‌انداز و سی قطعه پل شناور از غنایم این عملیات است. در عملیات قدس 1، چهل تن از رزمندگان ایرانی شهید، سی تن مجروح و سه تن در هور مفقود شدند.[7]
[1]. سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش دشمن، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1384، ص8 و 9.
[2]. نخعی، هادی، مشهدی فراهانی، حمیدرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب سی‌وهفتم: توسعه روابط با قدرت‌های آسیایی (24 خرداد تا 30 مرداد 1364)، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1384، ص126؛ سلسله عملیات قدس، ص90.
[3]. سلسله عملیات قدس، ص21.
[4]. همان، ص20 و 21.
[5]. همان، ص22.
[6]. همان، ص 26 ـ 23
[7]. همان، ص18 و 32 و 33.
