مکان‌ها

پایگاه پنجم شکاری امیدیه

محسن شیرمحمد
15 بازدید

در دوران دفاع مقدس، پایگاه پنجم شکاری در امیدیه (خوزستان) نقش پشتیبانی از رزمندگان اسلام را در عملیات‌های مختلف در جبهه جنوب بر عهده داشت.

ساخت پایگاه پنجم شکاری پیش از انقلاب اسلامی آغاز شده بود و قرار بود برای پذیرش جنگنده‌های اف 16 در سال 1359 آماده بهره‌برداری شود. طبق قرارداد ایران با آمریکا، قرار بود تحویل 160 فروند هواپیمای اف 16 از مرداد 1359 آغازشود،‌‌[1] اما با اوج‌گرفتن انقلاب اسلامی این قرارداد توسط دولت بختیار در بهمن 1357، لغو شد.‌‌[2]

با هجوم سراسری ارتش عراق در 31 شهریور 1359، پایگاه امیدیه نیز ازجمله فرودگاه‌هایی بود که هواپیماهای دشمن به آن حمله کرد.‌‌[3] پایگاه پنجم هنوز به‌طور کامل ساخته نشده بود، اما بنابر نیاز به‌تدریج عملیاتی شد. ابتدا فعالیت‌های ترابری هوایی در آن آغاز شد و بعداً در سال 1360 با گسترش یک گروه از هواپیماهای جنگنده اف 5 بهره‌برداری عملیاتی شد.‌‌[4]

در سلسله عملیات‌های مختلفی که منجر به آزادسازی خوزستان شد، پایگاه امیدیه برای پشتیبانی هوایی از رزمندگان اسلام شرکت داشت. در جریان عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان در مهر 1360، سرهنگ جواد فکوری، فرمانده وقت نیروی هوایی، از پایگاه امیدیه دستورات لازم برای پشتیبانی هوایی را صادر می‌کرد.‌‌[5] برای پشتیبانی این عملیات نیز، هواپیماهای ترابری سی 130 با انجام 54 سورتی پرواز به مقصد امیدیه، به جابه‌جایی نیرو و مهمات پرداختند.‌‌[6]

در جریان عملیات بیت‌المقدس در سال 1361، هواپیماهای ترابری نهاجا از این پایگاه برای جابه‌جایی نیرو، مهمات و مجروحان استفاده کردند.‌‌[7] همچنین پروازهای بمباران دشمن نیز از این پایگاه انجام شد. برای مثال 17 اردیبهشت 1361، چهار فروند اف 5 به نیروهای دشمن در شلمچه حمله کردند.‌‌[8]

تا سال 1363 همه عملیات‌ها به‌صورت مشترک بین نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران انجام می‌شد، ولی از این زمان به بعد این دو نهاد نظامی به‌صورت مستقل از یکدیگر عملیات کردند‌‌[9] و نیروی هوایی ارتش به حمایت هوایی از هر دو نهاد ادامه داد.‌‌[10] در این راستا، قرارگاه رعد در 23 شهریور 1363 در پایگاه پنجم شکاری تشکیل شد.‌‌[11]

در عملیات والفجر 8، قرارگاه رعد در امیدیه به فرماندهی سرهنگ عباس بابایی، معاون عملیات نهاجا، به پشتیبانی هوایی از این عملیات پرداخت.‌‌[12] دوازده فروند اف 5 از دزفول و هشت فروند اف 5 از تبریز، دو فروند هواپیمای شناسایی آر. اف 5 از تهران به همراه سه فروند بالگرد بل 214 و یک فروند هواپیمای سبک بونانزا نیز از شیراز برای پشتیبانی هوایی از رزمندگان اسلام به امیدیه فرستاده شدند.‌‌[13]

از 24 بهمن 1364 پروازهای بمباران (در منطقه عملیاتی والفجر 8) از پایگاه پنجم آغاز شد. در این روز هشت فروند اف 5 مواضع دشمن را هدف قرار دادند. در 26 بهمن نیز شش فروند اف 5 به بمباران دشمن پرداختند. در روزهای بعد شدت حملات افزایش یافت و در 27 و 28 بهمن 1364، پانزده فروند اف 5 مواضع نیروهای عراقی را بمباران کردند.‌‌[14]

در عملیات والفجر 8 که در نهایت به تصرف شبه‌جزیره فاو انجامید، با هدایت قرارگاه رعد‌‌[15] 45 تا 50 فروند هواپیمای دشمن ساقط شدند.‌‌[16]

در عملیات کربلای 4 نیز پایگاه امیدیه فعال بود. سه فروند جنگنده شکاری اف 14 مستقر در پایگاه امیدیه به دفاع هوایی از منطقه پرداختند به‌طوری‌که دشمن در روز اول عملیات فقط توانست چهارده سورتی پرواز انجام دهد.‌‌[17]

سال 1365 عملیات کربلای 5 در منطقه شلمچه به اجرا درآمد. در این عملیات نیز قرارگاه رعد در پایگاه پنجم به پشتیبانی هوایی از رزمندگان اسلام پرداخت‌‌[18] و علاوه‌بر هواپیماهای اف 5، جنگنده‌های اف 4 نیز در امیدیه مستقر شدند.‌‌[19] در این عملیات علاوه‌بر هواپیماهای سی 130، هواپیماهای پهن‌پیکر بوئینگ 747 نیز به ترابری نیرو، مهمات و مجروحان از پایگاه امیدیه پرداختند.‌‌[20] در این عملیات برای اولین‌بار از بمب سنگین 3200 پوندی ساخت ایران استفاده شد که موج انفجار و تخریب وسیعی ایجاد می‌کرد.‌‌[21] در عملیات کربلای 5 در مجموع 56 سورتی پرواز از پایگاه امیدیه انجام شد.‌‌[22]

بهمن 1365 بدترین سانحه در پایگاه پنجم به وقوع پیوست و یک فروند هواپیمای جت فالکن نهاجا در حین فرود در فرودگاه به اشتباه هدف توپ‌های ضدهوایی اسکای‌گارد قرار گرفت و با سقوط هواپیما، تمام سرنشینان آن به شهادت رسیدند.‌‌[23]

فروردین 1367 و به دنبال هجوم ارتش عراق برای بازپس‌گیری شبه‌جزیره فاو، پایگاه امیدیه و جنگنده‌های اف 5 با بمباران دشمن به حمایت از رزمندگان اسلام پرداختند.‌‌[24]

خرداد 1367 و به دنبال آغاز حملات عراق در منطقه خوزستان، دوباره قرارگاه رعد در پایگاه امیدیه فعال شد‌‌[25] و هواپیماهای اف 5 با پرواز از امیدیه در منطقه‌ای به موازات جاده خرمشهر به اهواز به مقابله با دشمن پرداختند.‌‌[26]

یکی دیگر از فعالیت‌هایی که در دوران دفاع مقدس از پایگاه پنجم صورت گرفت، پرواز هواپیماهای آر.اف 4 و مأموریت‌های عکس‌برداری از جبهه دشمن و درون خاک عراق بود. در آخرین مورد از این اقدامات، 22 تیر 1367 یک فروند آر.اف 4 از پایگاه امیدیه برخاست و با وجود پدافند عراق توانست از مناطق جنوبی خوزستان و شرق بصره عکس‌برداری کند که نشان‌دهنده میزان پیشروی دشمن در خاک ایران بود.‌‌[27]

از سال 1369، هواپیماهای جنگنده اف 7 ساخت چین وارد نیروی هوایی شدند و در پایگاه امیدیه به راکت و بمب‌های آموزشی هواپیماهای غربی مجهز شدند.‌‌[28]

از برجسته‌ترین فرماندهان پایگاه پنجم شکاری در دوران دفاع مقدس می‌توان به سرهنگ محمد علی‌پور و سرهنگ دوم مصطفی اردستانی اشاره کرد.‌‌[29]

پس از سانحه هوایی و شهادت سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی در سال 1373،‌‌[30] پایگاه امیدیه به نام شهید اردستانی مزین شده است.‌‌[31]

[1]. نمکی‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی، ج3: عملیات کمان 99 موسوم به 140 فروندی و انهدام نیروی هوایی دشمن، تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص56.

[2]. روزنامه اطلاعات، 15 بهمن 1357، ش15776، ص2.

[3]. انصاری، مهدی و دیگران، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج4: هجوم سراسری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چ دوم، 1375 ص57.

[4]. نمکی‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی، ج3، ص56.

[5]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1389، ص189.

[6]. همان، ص188.

[7]. همان، ص271.

[8]. همان، ص265.

[9]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، تهران: مرزوبوم، 1391، ص120.

[10]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، ص293.

[11].وب سایت شهید منصور ستاری، 12 تیر 1400، www.sattari.ir/

[12]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، ص293.

[13]. همان، ص297 و 301.

[14]. همان، ص311 و 316.

[15]. غلامی، براتعلی، پدافند هوایی، ج1: سیر تکامل و توسعه، تهران: ایران سبز، 1399، ص211.

[16]. ایسنا، 20 بهمن 1399، www.isna.ir/news/99112015309

[17]. فصلنامه نگین ایران، ش30، پاییز 1388، ص114، 120 و 125

[18]. معما، محمد، غرش رعد: زندگینامه سرتیپ خلبان عبدالحمید نجفی، تهران: عماد فردا، 1394، ص254.

[19]. همان، ص272.

[20]. همان، ص255.

.[21] همان، ص270 و 271.

[22]. فصلنامه نگین ایران، همان، ص135.

[23]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، 1398، ص314.

[24]. همان، ص336.

[25]. معما، محمد، غرش رعد، ص313 و 314.

[26]. همان، ص318-315.

[27]. فصلنامه اقتدار هوایی، ش12، بهار 1400، ص25 و 26.

[28]. مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، ج1، تهران: سوره مهر، 1391، ص383 و 392.

[29]. خلیلی، حسین، نبردهای هوایی ایران، ص166.

[30]. گودرزی، علی محمد و دیگران، اعجوبه قرن، تهران: عقیدتی سیاسی ارتش، 1377، ص18.

[31]. خبرگزاری تسنیم، 9 مهر 1398 www.tasnimnews.com/fa/media/1398/07/09/2108958