عملیات‌ها
عملیات مرصاد
زینب احمدی
1811 بازدید
سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال 1367 عملیات مرصاد را با هدف دفع حمله سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و پاک‌سازی مناطق تحت اشغال این سازمان، در محور اسلام‌آباد ـ کرند اجرا کردند.
بعد از پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، مجاهدین خلق بر اساس یک زمان‌بندی 33 ساعته و با بهره‌گیری از 25 تیپ پیاده مکانیزه و حمایت آتش پشتیبانی ارتش عراق، دوشنبه 3 مرداد 1367 در ساعت 14:30 با عبور از مرز خسروی، عملیات فروغ جاویدان را آغاز کردند.[1]
توپخانه ارتش عراق با اجرای آتش سنگین در نواحی مرزی موجب شد، شهرهای اسلام‌آباد غرب و سرپل‌ذهاب در همان وهله اول به اشغال منافقین درآید.[2] منافقین پس از ورود به شهر کرند در ساعت 18:30 و تصرف آن به سمت اسلام‌آباد پیشروی کردند و در ساعت 21:20 با قطع برق و خطوط مخابراتی، این شهر را تصرف کردند. آن‌ها در مسیر حرکتشان عده‌ای از مردم و نیروهای ایرانی را به شهادت رساندند.[3]
منافقین در ادامه مسیر به سمت کرمانشاه، به قصد تجدید قوا در منطقه حسن‌آباد در بیست‌کیلومتری اسلام‌آباد، پشت تنگه چهارزبر، مستقر شدند و نفرات و تجهیزات خود را در یک ستون بسیار طولانی، به صورت یک فنر جمع‌شده پشت این تنگه نگه داشتند. این تنگه در 25کیلومتری غرب کرمانشاه و در جاده اصلی کرمانشاه به اسلام‌آباد غرب، معروف به راه کربلا، قرار دارد.[4]
فرماندهان ایرانی آن زمان حمله منافقین را یک جنگ تبلیغاتی ارزیابی می‌کردند. با انتشار اطلاعیه عراق مبنی بر تصرف شهرهای ایران و همچنین اطلاعیه رادیو مجاهدین که مردم شهرهای تصرف‌شده را به پیوستن به آن‌ها دعوت می‌کرد، جدی بودن حمله روشن شد. ستاد عملیاتی فرماندهی کل سپاه از جبهه جنوب عازم کرمانشاه شد. همچنین تیپ‌های سپاه در منطقه غرب کشور، برای مقابله با منافقین آماده شدند. تیپ 12 قائم که از قبل در ده‌کیلومتری تنگه چهارزبر مستقر بود، نخستین یگان منظمی بود که توانست بامداد 4 مرداد 1367 مانع عبور منافقین از تنگه چهارزبر شود.[5]
حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی، فرمانده جنگ، به صادق محصولی، فرمانده تیپ ویژه پاسداران، دستور اعزام نیرو داد. اسدالله ناصح، فرمانده تیپ نبی‌اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، مأمور شد تا با نیروهای موجود در منطقه، خط دفاعی تشکیل دهد. با دستور فرماندهی جنگ، علی شمخانی نیز مأمور شد سه گردان نیرو جمع‌آوری کند و به جاده پل‌دختر ـ اسلام‌آباد برساند تا عقبه منافقین را در سه‌راه پمپ‌بنزین در ابتدای اسلام‌آباد ببندند.[6]
احداث خاکریز دوجداره روی عرض جاده اسلام‌آباد ـ کرمانشاه در بلندترین قسمت تنگه چهارزبر، تدبیر مهمی بود که تیپ 12 قائم اندیشید و نقش مهمی در جلوگیری از هجوم منافقین داشت.[7]
تجمع تانک‌ها، خودروها و نفربرهای منافقین در پشت تنگه چهارزبر باعث شد نیروهای ایرانی در همان ساعات اولیه بخش وسیعی از تجهیزات منافقین را منهدم کنند.[8]
بعد از زمین‌گیر کردن منافقین در تنگه چهارزبر و محاصره کامل آن‌ها، مرحله آخر درگیری در عملیاتی به نام مرصاد در ساعت 10 شب پنجم مرداد با رمز یا علی‌بن‌ابیطالب آغاز شد. مرصاد به معنی کمینگاه است و ازآنجاکه نیروهای ایرانی در تنگه چهارزبر در کمین منافقین بودند و آن‌ها را رصد می‌کردند تا حمله کنند، این نام انتخاب شد و بعدها نام این تنگه به مرصاد تغییر یافت.[9]
جنگنده‌های عراقی از صبح روز پنجم مرداد، در چند نوبت، سایت مرکز پدافند هوایی همدان را در 36 کیلومتری پایگاه شهید نوژه همدان بمباران کردند که شش افسر و درجه‌دار ایرانی شهید شدند. با پشتیبانی جنگنده‌های عراقی منافقین تلاش کردند از تنگه چهارزبر عبور کنند، ولی به‌جز سه خودروی تویوتا که آن هم در راه کرمانشاه به دست نیروهای ایرانی منهدم شدند، عمده قوای منافقین امکان عبور از تنگه را پیدا نکردند.[10]
خلبانان نیروی هوایی ارتش هم با 123 سورتی پرواز، مواضع منافقین را درهم کوبیدند. بلافاصله پس از آزادسازی اسلام‌آباد، یگان‌های سپاه پیشروی به به سمت کرند را آغاز کردند. قبل از رسیدن نیروهای خودی به این شهر، در ساعت سه نیمه شب، سه فروند هلیکوپتر ترابری در کرند به زمین نشست و تعدادی از منافقین و رهبری سازمان را از شهر خارج کردند.[11]
همزمان، بالگردهای هوانیروز به فرماندهی سرهنگ علی صیاد شیرازی، ستون منافقین در دهانه تنگه چهارزبر را بمباران کردند و نیروها و کامیون‌های حامل مهمات آن‌ها را به آتش کشیدند، به‌طوری‌که منافقین به کوه و جاده‌های اطراف پراکنده شدند و عقب‌نشینی کردند. علی صیاد شیرازی مأمور شد مسیر عقب‌نشینی را ببندد و کار منافقین را یکسره کند.[12] او با طراحی استراتژی‌های خاص خود در این عملیات، در کمترین زمان بیشترین ضربه را به منافقین وارد کرد.[13]
در مسیر فرار منافقین به سمت عراق، حدود دوهزار نفر از آن‌ها کشته شدند. تعدادی با قرص سیانور خودکشی کردند و عده‌ای هم دستگیر شدند. برخی سران شاخص سازمان مجاهدین خلق مانند فرهاد الفت و سعید شاهسوندی نیز در بین دستگیرشدگان بودند.[14] بدین‌ترتیب، منافقین جمعه 7 مرداد 1367 رسماً اعلام شکست کرده و عقب‌نشینی کردند.[15]
تهاجم مشترک عراق و سازمان مجاهدین خلق در شرایطی که ایران در حال مذاکره با دبیر کل سازمان ملل بود، موضع ایران را در برابر افکار عمومی تقویت کرد و بر انسجام درونی ایران افزود. این حرکت منافقین باعث ایجاد اختلافات شدید میان رهبری و باقی‌مانده اعضای سازمان مجاهدین خلق و شکستی استراتژیک برای آنان شد.[16]
مسعود رجوی، رهبر این سازمان، در نشستی به نام عاشورا[!] شکست عملیات فروغ جاویدان را این‌گونه توجیه کرد: «ما در تنگه چهارزبر گیر نکردیم، بلکه در تنگه توحید زمین‌گیر شدیم و ضعف ایدئولوژیک باعث شد تا در تنگه آرزوها و خصلت‌ها و خواسته‌هایتان درجا بزنید!» وی برای شکستن فضای سنگین بعد از این عملیات، اقدام به پذیرش نیروهای جدید از اروپا کرد.[17]
در سال 1375 در ضلع شرقی تنگه چهارزبر که حد نهایی پیشروی دشمن در استان کرمانشاه محسوب می‌شود، یادمانی برای بزرگداشت حماسه‌آفرینان عملیات مرصاد احداث و توسط علی صیاد شیرازی افتتاح شد.[18]
[1]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5: پایان جنگ، تهران: سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1378، ص185-183؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، تهران: مرز و بوم، 1391، ص481.
[2]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، ص483.
[3]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص185 و 186.
[4]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3: کرمانشاه در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص54؛ درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص186.
[5]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص186؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، ص486.
[6]. شیرعلی‌نیا، جعفر، مأموریت غیر ممکن، تهران: فاتحان، 1390، ص116 و 121.
[7]. وطنی، رضا، طلایه‌داران مرصاد، قم: زمزم هدایت، 1389، ص112.
[8]. همان، ص134-127.
[9]. همان، ص124 و 194.
[10]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، ص489.
[11]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص190.
[12]. بهمنی، محمد مسعود، منافقین در کمینگاه صیاد، تهران: ایران سبز، 1393، ص80-78.
[13]. همان، ص171.
[14]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج2، ص489 و 490؛ درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص190.
[15]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص190.
[16]. همان، ص197ـ190.
[17]. شیرعلی‌نیا، جعفر، دایرة‌المعارف مصور تاریخ جنگ ایران و عراق، تهران: سایان، چ پنجم، 1392، ص422 و 423.
[18]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی3، ص55.
