عملیات‌ها
عملیات قادر
لیلا خراسانی‌فر
2164 بازدید
عملیات آفندی قادر در 23 تیر 1364 با رمز یا صاحب‌الزمان‌عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و فرماندهی علی صیاد شیرازی، فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش در اشنویه ایران و اربیل و سیدکان عراق، به صورت گسترده آغاز شد و در سه مرحله اصلی با عناوین قادر 1، قادر 2 و قادر 3 تا 21 شهریور 1364 و یک مرحله پدافندی در 17 مهر 1364 ادامه یافت.
بعد از عملیات بدر (20 اسفند 1363)، بمباران مناطق مسکونی ایران شدت یافت. در چنین شرایطی انجام عملیات محدود با هدف تضعیف روحیه نیروهای دشمن و بالعکس تقویت روحیه نیروهای خودی، حفظ ابتکار عمل در صحنه جنگ، گرفتن زمان از دشمن برای تقویت سازمان رزم خودی و کسب فرصت برای انتخاب و آماده‌سازی منطقه عملیات اصلی در رأس برنامه‌های عملیاتی قرار گرفت.
بدین‌ترتیب، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برای انجام عملیات محدود، مناطقی را پیشنهاد داد. از جمله این مناطق، منطقه عمومی سیدکان بود که آماده‌سازی آن به قرارگاه حمزه سیدالشهدا واگذار شده بود.[1] سیدکان از سالیان دراز محل فعالیت‌های نیروهای بارزانی محسوب می‌شد که مخالف رژیم بعث عراق بودند.[2] در آن زمان پسران بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان عراق و منطقه تحت امر آنان بود.[3] قرار بود رزمندگان ایران با تصرف ارتفاعات حسن‌بیک، قلندر و سرپیران، بر دو شهر سیدکان و مرگه‌سور تسلط یابند و تنگه حسن‌علی‌بیک را که از نظر نظامی و استراتژیکی بسیار بااهمیت بود، تصرف کنند. هدف عملیات این بود که راهکاری برای جنگ‌های نامنظم در داخل عراق فراهم شود.
پس از عملیات بدر و با توجه به تحولات نظامی جنگ، همکاری سپاه و ارتش تغییر اساسی یافت و قرار شد هر یک از دو سازمان طرح‌های عملیاتی خود را به فرماندهی عالی جنگ ارائه دهند و با توجه به نیازهای خود، میزان کمک به سازمان دیگر را مشخص کنند. پس از بررسی طرح‌های سپاه و ارتش از سوی فرماندهی عالی جنگ، بااینکه سپاه فعالیت‌های زیادی در منطقه عمومی سیدکان انجام داده بود، در خرداد 1364، این منطقه عملیاتی برای شناسایی و آماده‌سازی، به نیروهای ارتش واگذار شد تا با تحت امر گرفتن تیپ ویژه شهدا، عملیات آفندی انجام دهد.[4]
به‌این‌ترتیب، ارتش با کمک یگان‌هایی از سپاه، عملیات قادر را با اهداف تصرف ارتفاعات مهم و حساس منطقه، قطع خطوط ارتباطی و تدارکاتی ضدانقلاب داخلی، انهدام نیروهای دشمن، آزادسازی بخشی از خاک عراق، نزدیک شدن به راه‌های اصلی و خطوط مواصلاتی دشمن، در 23 تیر 1364 آغاز کرد و علی صیاد شیرازی فرماندهی آن را به عهده گرفت. این عملیات در سه مرحله اصلی و یک مرحله پدافندی انجام شد.[5]
پیش از شروع عملیات، صیاد شیرازی، در جلسه‌ای برای مسعود بارزانی و فرماندهانش درباره این عملیات توضیحاتی داد و از آنها خواست نیروهای خود را توجیه کنند، که مسعود بارزانی اظهار کرد تمام مردم روستاهای منطقه عملیاتی با وی هستند و اگر این منطقه آزاد شود، از آن نگهداری خواهد کرد.[6]
مرحله اول عملیات قادر که با نام قادر 1 شهرت یافت، در 23 تیر 1364 آغاز شد.[7] رزمندگان ایران در این مرحله، با انجام یک عملیات منظم در عمق سی کیلومتری مناطق کوهستانی عراق و از طریق منطقه کلاشین واقع در خط مرزی اشنویه، ارتش صدام را غافلگیر و تعدادی از تجهیزات آنان را منهدم کردند و تعدادی اسیر گرفتند. ایرانی‌ها در ادامه این عملیات، ارتفاع سرپله و قسمتی از ارتفاع گوشبند را تصرف کردند که به دلیل فشار زیاد نیروهای عراق، مجبور به عقب‌نشینی از ارتفاع گوشبند شدند و در ارتفاع حصاردست در حالت دفاعی قرار گرفتند.[8]
در عملیات قادر 2، تیپ قدس نیروهای خود را در 6 مرداد 1364 وارد ارتفاعات سرخیات و سرسگر کرد. روز بعد در همان ساعات نخستین عملیات، سنگرهایی از عراقی‌ها پاکسازی شدند. در این عملیات ارتفاعات سرهویزه، سرپله و اشنویه تصرف شدند، اما در نهایت با پاتک سنگین عراقی‌ها، رزمندگان ایرانی عقب‌نشینی کردند.[9]
عراق در 17 شهریور 1364 ضدحمله سنگینی در محور سرخیات اجرا کرد و بعد از چند ساعت درگیری این ارتفاع را به تصرف درآورد. در همین روز، عملیات قادر 3 در محور ارتفاعات بوره‌بوک واقع در شمالی‌ترین نقطه مرزی ایران و عراق با حضور لشکر 8 نجف اشرف سپاه پاسداران، تیپ هوابرد، لشکر 23 نوهد، تیپ ویژه شهدا و تیپ 1 لشکر 77 آغاز شد. در این مرحله رزمندگان ایرانی با نفوذ به خاک عراق بیش از 45 کیلومتر مربع از این کشور را تصرف کردند. اما روز بعد در پی ضدحمله‌های شدید عراق، رزمندگان ایران مجبور به عقب‌نشینی شدند و در نهایت 21 شهریور 1364، عملیات قادر 3 بدون دستیابی به نتیجه مطلوب پایان یافت.[10]
پس از این سه مرحله، عملیات قادر وارد مرحله پدافندی شد و در نهایت در 22 آبان 1364 این مرحله نیز به اتمام رسید.[11]
در عملیات قادر، ارتفاعات حصاروست، بربزین‌روست، کارگزین، لولان، گردشوان و باشکین تا عمق 35 کیلومتری خاک عراق تصرف شد و مناطق وسیعی از شهرهای سیدکان و دیانا و بیش از ده روستا و شهرک زیر دید و تیر رزمندگان ایران قرار گرفت، اما مواضع تصرفی تثبیت نشد. به‌طورکلی اگرچه قوای ایرانی موفق شدند در هر یک از مراحل این عملیات هدف‌هایی را تأمین کنند، اما عواملی از جمله پاتک‌های دشمن موجب شد تا عملیات کاملاً موفق نباشد. دوهزار نفر کشته و سه‌هزار نفر زخمی و سی نفر اسیر آمار تلفات نیروهای عراقی است. همچنین شش فروند هواپیما، سه فروند بالگرد، 22 دستگاه لوازم زرهی و مهندسی، 274 خودرو سبک و سنگین و 25 عراده توپ عراق منهدم شد.[12] از رزمندگان ایران نیز، 178 تن شهید، 428 نفر مجروح و 619 تن مفقودالاثر شدند.[13] حسن آبشناسان یکی از فرماندهان ارتش و طراحان این عملیات در 8 مهر 1364 به شهادت رسید.[14]
[1]. فصلنامه تاریخ جنگ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سال سوم، ش8، پاییز 1373، ص23-21.
[2]. علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، ج2، تهران: مرز و بوم، 1395، ص131.
[3] انتصار، نادر، ترجمه عرفان قانعی‌فرد، سیاست کردها در خاورمیانه، تهران: علم، 1390، ص263.
[4]. فصلنامه تاریخ جنگ، ص23 و 24.
[5]. کامیاب، محمد، عملیات قادر: تیرماه تا آبان‌ماه 1364، منطقه عملیاتی شمال‌غرب، تهران: ایران سبز، 1392، ص24 و 38.
[6]. عملیات قادر و مدیریت مستقل ارتش در جنگ، پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، ص28؛ کامیاب، محمد، عملیات قادر: تیرماه تا آبان‌ماه 1364، منطقه عملیاتی شمال‌غرب. ص25.
[7]. همان. ص38.
[8]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج5: تهاجم عراق و مقابله با متجاوزین، تهران: دانشگاه امام حسین(ع)، دانشکده و پژوهشکده فرماندهی و ستاد و علوم دفاعی، مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار، 1387، ص323.
[9]. عملیات قادر و مدیریت مستقل ارتش در جنگ، ص38-36.
[10]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج5، ص323 و 324.
[11]. کامیاب، محمد، عملیات قادر: تیرماه تا آبان‌ماه 1364، منطقه عملیاتی شمال‌غرب، ص262.
[12]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس شهریورماه 1359- مردادماه 1367. تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1383، ص110 و 112.
[13]. ایزدی، مصطفی، استکی، جواد، یاران، مسعود، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج5، ص324.
[14]. عدالتخواه، فریبرز، زندگینامه شهید سرلشکر حسن آبشناسان. تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، انتشارات آتشبار، 1395. ص66.
