عملیات‌ها
عملیات عاشورا
زینب احمدی
1202 بازدید
عملیات عاشورا با هدف آزادسازی ارتفاعات شمالی و دامنه‌های غربی میمک در استان ایلام با طراحی و فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران از 26 تا 30 مهر1363 انجام شد.
ارتفاعات میمک، قبل از آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در 21 شهریور 1359 به اشغال ارتش عراق درآمد. نوزدهم دی 1359 در عملیات ضربت ذوالفقار قسمتی از ارتفاعات میمک آزاد شد. اما ارتفاعات میمک (فصیل و گرکنی) همچنان در اشغال عراق باقی ماند که به منظور آزادسازی این مناطق عملیات عاشورا طراحی و اجرا شد.[1]
منطقه میمک سراسر پوشیده از شیارها و بلندی‌های پراکنده است. در حد فاصل بین تنگه بینا و تنگه بیجار ارتفاعات تقریباً بلندی قرار دارد که بلندترین آن‌ها کوه میمک است که از اشراف کافی بر مناطق اطراف برخوردار است.[2]
منطقه عملیاتی عاشورا، محور ایلام ـ صالح‌آباد مشخص شد. این منطقه از شمال به سومار (محل انجام عملیات مسلم‌بن‌عقیل در 9 مهر 1361)، از جنوب به ارتفاعات شینو، شورشیرین و کانی‌سخت در مهران (محل انجام عملیات والفجر 3 در 7 مرداد 1362) و از شرق به جاده ایلام ـ صالح‌آباد و از غرب به دشت هلاله منتهی می‌شد.[3]
شناسایی معابر وصولی عراقی‌ها در مدت زمانی کوتاه صورت گرفت. پس از آن عملیات از سه محور: 1. ارتفاعات گرکنی و بانی‌تلخاب، 2. ارتفاعات فصیل و یال میمک، 3. فرورفتگی میمک طراحی شد. حرکت نیروهای ایرانی از صبح روز 24 مهر 1363 انجام شد. در مسیر حرکت، به مدد طوفان شدیدی که از ساعت 7 صبح آغاز شد و تا بعد از ظهر ادامه داشت، نیروهای عراقی متوجه نقل‌وانتقال نیروهای ایرانی نشدند. عملیات با رمز یا اباعبدلله الحسین ساعت 12 شب آغاز شد.[4]
عملیات عاشورا با فرماندهی عباس محتاج و با نیرویی شامل 17 گردان سپاه و 9 گردان ارتش که تحت امر قرارگاه تاکتیکی سلمان سازماندهی شده بودند و زیر نظر قرارگاه نجف عمل می‌کردند اجرا شد.[5]
سازمان رزم نیروهای عمل‌کننده شامل فجر 1: تیپ مستقل امام رضا‌علیه‌السلام و تیپ یک از لشکر 81 باختران، فجر 2: تیپ امام صادق‌علیه‌السلام از لشکر نصر به همراه یک گردان از لشکر ثارالله، فجر 3: تیپ 3 از لشکر 81 باختران به همراه تیپ مستقل انصارالحسین، فجر 4: تیپ مرزی نبی‌اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و یک گردان از تیپ 84 خرم‌آباد بود. فجر 1 از تنگه بیجار رها می‌شد و روی ارتفاعات گرکنی و بانی‌تلخاب عمل می‌کرد. فجر 2 از نقطه رهایی تنگه بینا اقدام به تک‌روی دو محور ارتفاعات فصیل و یال میمک می‌کرد. فجر 3 نیروی احتیاط بود. فجر 4 روی فرورفتگی میمک (شیار نی‌خزر) عمل می‌کرد.[6]
در روز اول عملیات مهم‌ترین مسئله برای نیروهای ایرانی احداث خاکریزی به طول 13 تا 14 کیلومتر بود که بایستی از راست ارتفاعات گرکنی تا چپ ارتفاعات فصیل را به هم متصل می‌ساخت و خط نیروهای ایرانی را تا حدودی نفوذناپذیر می‌کرد. با کوشش فراوان عناصر مهندسی و با توجه به باران شدید که موجب عدم تحرک هوایی و زرهی عراقی‌ها شده بود، نیروهای مهندسی رزمی تا عصر روز اول توانستند خاکریز مناسب و مطمننی در محور‌های تصرف‌شده ایجاد کنند.
محور یال میمک و تپه شهدا به‌رغم اهمیت زیادی که در سرتاسری نمودن خط پدافندی نیروهای ایرانی و جلوگیری از نفوذ عراقی‌ها داشت، به دلیل میدان مین گسترده‌ای که در حد فاصل میمک و فصیل قرار داشت، در اشغال عراقی‌ها باقی ماند.
در شیار نی‌خزر، در ساعت 2:30 بامداد نیروهای عمل‌کننده ایرانی درگیری را آغاز کردند؛ ولی در نهایت تیپ نبی اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله موفق به انهدام و پاکسازی محل مورد نظر نشد.[7]
در این عملیات تیپ 4 پیاده کوهستانی از لشکر 2، تیپ 2 زرهی مستقل، یک گردان تانک، یک گروهان کماندو، یک گردان توپخانه و یک آتشبار ضد تانک منهدم شد و صدها تن از نیروهای دشمن به هلاکت رسیده یا زخمی شدند.[8]
در این عملیات، نیروهای ایرانی ضمن وارد آوردن تلفات و خسارات به دشمن، به بیش از چهل کیلومتر مربع از مناطق اشغال‌شده از جمله ارتفاعات فصیل، گرکنی، کوه گچ، کاسه کاف و پاسگاه گرکنی، جاده مهم و مواصلاتی مرزی و پاسگاه انزی عراق مسلط شدند. تنها شیار نی‌خزر، حلاله و مناطق جانبی آن همچنان در تصرف عراقی‌ها باقی ماند.[9]
تیپ 4 پیاده کوهستانی، تیپ 2 زرهی، یک گردان توپخانه، یک گردان تانک، دو گردان کماندویی، یک گردان نیروی مخصوص، تیپ 12 زرهی و تیپ 403 مستقل از یگان‌های منهدم‌شده دشمن بودند و 180 تن از آن‌ها اسیر شدند. همچنین چهارده دستگاه تانک و نفربر، بیست دستگاه خودرو، هفت قبضه توپ، بیست دستگاه خمپاره‌انداز و مقدار زیادی سلاح سبک و چندین انبار مهمات غنیمت گرفته شد. همچنین دو فروند بالگرد و 95 دستگاه تانک و نفربر و چندین قبضه آتشبار منهدم شد.[10]
در این عملیات حسن اقارب‌پرست، از فرماندهان نیروی زمینی ارتش، به شهادت رسید.[11]
[1]. رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ دوم، 1389، ص60؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، 1383، ص98.
[2]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2: خرمشهر تا فاو، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص96 و 97.
[3]. نشریه رویدادها و تحلیل‌ها، ش11، آبان 1363، ص27؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص58 و 59.
[4]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2، ص99ـ97.
[5]. رزاق‌زاده، امیر، اطلس راهنما 3: ایلام در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1380، ص48.
[6]. همان، ص454؛ نشریه رویدادها و تحلیل‌ها، ش11، ص30.
[7]. نخعی، هادی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب سی‌وسوم: تجدید رابطه آمریکا و عراق، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران، ص460.
[8]. همان، ص461 و 462.
[9]. رزاق‌زاده، امیر، اطلس راهنما 3، ص48.
[10]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، تهران: نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی، 1376، ص186ـ187.
[11]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص98.
