مفاهیم و اصطلاحات
آشیانه
معصومه عابدینی
858 بازدید
آشیانه، مکانی برای توقف یا تعمیر هواپیماها هلیکوپترها و بالن‌ها و کشتی‌های هوایی است.
از نظر طراحی و معماری، به ساختارهای خاصی که برای پناهگاه، سرویس و تعمیر هواپیماها احداث می‌شود، آشیانه می‌گویند. آشیانه، ساختاری بسته برای استقرار و نگهداری هواپیماست.
آشیانه‌های مهم را با فلز می‌سازند؛ ولی مدل‌های چوبی، بتونی و سایر موارد آن هم وجود دارد. هدف اصلی از ساخت آشیانه، حفاظت هواپیما در برابر تهدیدات، اوضاع جوی و آب و هوایی و نیز نور ماورای بنفش است. به علاوه می‌توان از آن به مثابه یک تعمیرگاه یا حتی محل مونتاژ هواپیماها استفاده کرد. مخفی نگه داشتن هواپیما از شناسایی شدن توسط هواپیماهای جاسوسی و ماهواره‌ها، از دیگر کاربردهای آشیانه است. همچنین ضرورت ضدآتش بودن آشیانه ایجاب می‌کند که ملاحظاتی را برای آن‌ها در نظر بگیرند. ازاین‌رو آن‌ها را با فوم مخصوصی می‌پوشانند که از یک لایه آبی موسوم به «AFFF» تشکیل می‌شود. مراکز نظارتی مربوط، خاصیت ضد حریق بودن این ماده را تأیید کرده‌اند.
نکته جالب توجه در خصوص آشیانه‌ها این است که برادران رایت در سال 1902م هواپیمای خود را در یک آشیانه چوبی نگهداری و تعمیر می‌کردند.
البته ریشه‌های ساخت آشیانه‌ها را می‌توان در معماری بناهای دارای سقف‌های قوسی‌شکل جست. در سال 1949م، پیتر پدرسن با طراحی ملاقات کرد که بناهای قوسی‌شکلِ بدون ستونی را ابداع کرده بود. با کمک او، انبار بزرگی را بنا نهاد که ظرفیت ذخیره‌سازی اقلام پرشماری داشت و آن‌ها را از تابش نور خورشید حفظ می‌کرد. این بناها رفته‌رفته در صنایع و تجارت مورد توجه قرار گرفتند؛ تا جایی که در سال 1958م، در حدود 60 درصد مشتریان این بناها را بخش‌های صنعتی و تجاری تشکیل می‌دادند. بعدها از سقف‌های قوسی‌شکل برای ساخت بناهای زیرزمینی، تانکرهای زیرزمینی و پوشش مسیرهای لوله‌کشی استفاده شد و در پی آن، برای آشیانه هواپیماها و پناهگاه‌های ضد بمب هم از آن‌ها بهره‌برداری شد. مراکز تحقیقاتی نظامی، هر یک از این کاربری‌ها را آزموده و مهر تأییدی بر کارآمدی آن‌ها زده‌اند. در دهه 1960م، طی جنگ ویتنام، از آشیانه‌ها برای حفاظت از هواپیماها استفاده شد و آن‌ها همچون سنگری امن برای جنگنده‌های آمریکایی به کار گرفته شدند. امروزه نسل سوم آشیانه‌های حفاظتی از سوی ناتو و واحدهای مهندسی مربوط آزمایش و تأیید شده‌اند.
آشیانه‌ها، مختص هواپیماها و جنگنده‌ها نبوده‌اند. برای بالن‌ها و کشتی‌های هوایی نیز از آشیانه استفاده شده است که بزرگ‌تر و مجهزتر بودند. یک نمونه از آن‌ها، 358 متر طول و 61 متر ارتفاع داشت. چون این پرنده‌ها با گاز هیدروژن پر می‌شدند، جلوگیری از هر گونه جرقه در آشیانه‌ها، اهمیت بسیار داشت. آشیانه‌های امروزی را گاراژهای شکوهمند هواپیما می‌دانند و حتی آن‌ها را با مواد ضدرادار یا جاذب امواج راداری می‌پوشانند.
هر آشیانه، از پنج قسمت: فضای عمومی، کارگاه، انبار، دفتر امور اداری و امکانات ساختمانی و تجهیزات تشکیل شده است.
در طراحی آشیانه، ملاحظاتی به این شرح وجود دارد: آگاهی از نوع یا ترکیب هواپیماهایی که در آن مستقر خواهند شد، نوع اقدامات تعمیری که در آن انجام خواهد شد و برآورد مساحت لازم متناسب با کاربرد هر قسمت.
طراحی درِ آشیانه نیز ملاحظات خاص خود را دارد. انواع در آشیانه، درهای کشویی، بازشوی عمودی، دولنگه، یک‌لنگه و غیره است که هر یک، مزایا و معایب خاص خود را دارند.
در پی جنگ شش‌روزه اعراب و اسرائیل که نیروی هوایی این رژیم موفق شد جنگنده‌های مصر را که قدرتمندترین ارتش وقت عرب بود، نابود و زمینگیر کند، تفکر تقویت آشیانه‌ها در میان نظامیان قدرت گرفت. سپس در طول جنگ سرد، کشورهای عضو ناتو و ورشو، هر یک اقدام به ساخت آشیانه‌های تقویت‌شده کردند و برای آن‌ها امکانات حفاظت ش.م.ه (شیمیایی، میکروبی، هسته‌ای) را لحاظ کردند. ناتو برای آشیانه‌های خود، استانداردی را تعریف کرد که قابلیت مقاومت در برابر بمب‌های 500 پوندی (226 کیلوگرمی) و بعدها 1000 پوندی (452 کیلوگرمی)، از جمله این استانداردها بود. از دیگر آشیانه‌های بزرگ می‌توان به آشیانه‌ای در تایلند در فرودگاه سووانابومی به ابعاد 115×295×885 فوت، در ایالات متحده در ناس سونیوال به ابعاد 198×308×1133 فوت و نیلتون ایرودرنوم در انگلستان به ابعاد 263×115×1155 فوت اشاره کرد.
جمهوری اسلامی ایران نیز به‌تازگی بزرگ‌ترین آشیانه غرب آسیا را ساخته است. این آشیانه از ظرفیت هفت فروند هواپیمای ایرباس برخوردار است که می‌توان همه انواع پرنده‌های هوایی را در آن تعمیر اساسی کرد.
شایان ذکر است که پیش‌تر، شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها)، ساخت آشیانه‌ای را در شمال فرودگاه مهرآباد تهران آغاز کرده بود. طرح اولیه این آشیانه، مربوط به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی است که شرکت لاکهید طراحی کرده بود. بعد از انقلاب، از سال 1362، ساخت این آشیانه با نام فجر و با تغییراتی، به کمک متخصصان داخلی و با همت صها آغاز شد. در حال حاضر، این آشیانه، از نظر وسعت، هفتمین آشیانه بزرگ دنیاست.
در روزهای آغاز جنگ تحمیلی که با حمله و بمباران فرودگاه مهرآباد آغاز شد، شماری از هواپیماهای سی130 برای مصون ماندن از حمله‌های جنگنده‌های دشمن، به شهر مشهد اعزام شدند.
یکی از خلبانان، در شرح خاطرات خود از آن ایام چنین می‌گوید: «آن روز به ما گفتند باید به سمت مشهد پرواز کنیم. قبل از ما، نوبت پرواز شکاری‌ها بود. ده‌ها هواپیمای فانتوم مسلح از آشیانه‌های خود بیرون آمدند و پشت سر هم به سوی خاک دشمن پرواز کردند تا جوابی دندان‌شکن به متجاوزان بدهند. چون صدام با حمایت غرب و آواکس‌های آمریکایی تلاش داشت نیروی هوایی را فلج کند، مجبور بودیم با احتیاط و تک تک پرواز کنیم و چون حملات هواپیماهای دشمن ادامه داشت، به‌شدت به آشیانه‌ها وابستگی پیدا کرده بودیم. هواپیماها را از آشیانه بیرون می‌آوردیم و از سر باند تا محل رمپ می‌کشاندیم؛ اما ناگاه با شنیدن صدای آژیر مجبور می‌شدیم دوباره به آشیانه پناه ببریم. گاهی اوقات، این وضعیت بارها و بارها تکرار می‌شد. یکی از روزها هم حمله هوایی سختی شده بود که همراه بچه‌های دیگر به یکی از آشیانه‌های ضدبمب پناه بردیم.»[1]
[1]. تلخیص از دایرة‌المعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرة‌المعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص178 و 179.
