نیروی دریایی سپاه پاسداران
محسن شیرمحمد
6 بازدید
نیروی دریایی سپاه پاسداران، 26 شهریور 1364 با فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل نیروهای سه‌گانه در سپاه پاسداران تشکیل شد.
یگان‌های دریایی سپاه در بوشهر و بندرعباس از آبان ۱۳۵۹ در جزایر و بنادر این دو استان به صورت محدود فعالیت خود را آغاز کردند. تیر ۱۳۶۱ توسط سپاه پاسداران قرارگاه نوح نبی (ع) با هدف پشتیبانی از عملیات‌های آبی‌خاکی در جنگ تحمیلی در بوشهر تشکیل و یگان‌های دریایی در این قرارگاه متمرکز شدند. پس از تشکیل قرارگاه نوح، یگان‌های دریایی سپاه پاسداران در ۱۳ اسفند ۱۳۶۲ طی عملیات خیبر (تصرف جزایر مجنون) در انتقال و ترابری نیروهای آبی‌خاکی سپاه و امداد به مجروحان مشارکت داشتند. این مشارکت در عملیات بدر در اسفند 1363 در همین منطقه تکرار شد.[1]
سال 1364 یگان دریایی سپاه در خلیج‌فارس حضور بیشتری پیدا کرد و بخشی از پدافند جزیره خارک نیز به سپاه سپرده شد.[2]
26 شهریور 1364 به صورت رسمی و با حکم امام خمینی (ره) نیروهای سه‌گانه سپاه پاسداران و از جمله نیروی دریایی تشکیل شد.[3]
تعدادی از نیروهای با تجربه و بومی از شهرهای بندری خلیج‌فارس انتخاب و به هلند فرستاده شدند تا دوره دریانوردی فراگیرند. با پایان دوره برای اینکه مهارتشان کامل شود با همان کشتی‌هایی که توسط ایران برای نیروی دریایی سپاه پاسداران خریداری شده بودند از راه دریا به ایران بازگشتند.[4] رادارهای دریایی با برد 48 مایل(77 کیلومتر) برای قایق‌ها و برد 96 مایل(154 کیومتر) برای پایگاه‌های ساحلی (نیروی دریایی سپاه پاسداران) نیز از آلمان خریداری شد.[5]
با مهندسی معکوس یک مین شناور غنیمتی عراقی (روسی)، مین دریایی نیز به کمک وزارت صنایع ساخته شد و در اختیار نیروی دریایی سپاه پاسداران قرار گرفت.[6]
سه منطقه دریایی به مرکزیت بندرعباس، بوشهر و ماهشهر در نیروی دریایی سپاه پاسداران تشکیل شد و دفاع از جزایر خلیج‌فارس را بر عهده گرفتند.[7]
نیروی دریایی سپاه پاسداران در عملیات والفجر-8 (تصرف فاو در بهمن 1364) به کمک نیروی زمینی سپاه آمد. در این عملیات فرمانده نیروی دریایی سپاه (حسین علایی) فرمانده قرارگاه نوح در محور جنوبی عملیات شد و شناورهای نیروی دریایی حمل مهمات و تدارکات را به عهده گرفتند.[8] نیروی دریایی سپاه در اولین عملیات سطحی دریایی خود طی عملیات والفجر-8 در خور عبدالله با ناوچه‌های عراقی درگیر و موفق شد، چند فروند از ناوچه‌های دشمن را منهدم کند.[9]
نیروی دریایی سپاه در شهریور 1365 طی عملیات کربلای-3 با کمک غواصان لشکر امام حسین (ع) سپاه موفق به تصرف اسکله الامیه عراق در شمال خلیج‌فارس شد. سپس تجهیزات نظامی دشمن بر روی اسکله جمع‌آوری و نیروها به مواضع قبلی خود بازگشتند و آبراه خور عبدالله نیز مین‌گذاری شد. در این عملیات، 63 نفر از نیروهای دشمن کشته، 2 فروند هواپیما، یک ناوچه اوزا ( Oza ) و 2 رادار منهدم و 12 توپ ضدهوایی و 4 رادار به غنیمت درآمد.[10]
تا اواخر سال 1365 نیروی دریایی سپاه با مجموعه گسترده‌ای از قایق‌های کوچک تجهیز شده بود که ردیابی آن‌ها با رادار بسیار مشکل بود. این قایق‌ها مجهز به موشک‌های سریع، تیربار، سلاح‌های سبک و توپ‌های ۱۰۷ میلی‌متری بودند. حدود ۴۰ تا ۵۰ فروند قایق تندرو 13 متری ساخت شرکت بوگهامر متعلق به سوئد در سال ١٣٦٤ خریداری شد که ۲۹ فروند از آن‌ها به کار گرفته شد. این قایق‌ها با سرعت حداکثر 67 گره دریایی(124 کیلومتر در ساعت)، می‌توانستند ٦ خدمه و بیش از 500 کیلوگرم تسلیحات را تا مسافت حدود ۵۰۰ مایل دریایی با خود حمل کنند. نیروی دریایی سپاه همچنین تعدادی کشتی مجهز به جرثقیل نیز داشت که به سختی از کشتی‌های تجاری تشخیص داده می‌شدند و می‌توانستند تا ۳۵۰ تن مهمات و از جمله مین را حمل کنند.[11] این نیرو تعدادی قایق آبی‌خاکی و شناور کوچک نیز از نیروی دریایی ارتش قرض گرفته بود. نیروی دریایی سپاه در تعدادی از جزایر و سکوهای نفتی فراساحلی مستقر بود و مراکز اصلی تجمع نیروهایش در جزایر فارسی، سیری، هالو، ابوموسی، تنب کوچک و بزرگ و لارک بود.[12]
با شدت گرفتن حملات عراق به کشتی‌ها در خلیج‌فارس، ایران به منظور آمادگی اجرای تهدید خود مبنی بر بستن تنگه هرمز بر تردد کشتی‌ها، سامانه موشک کرم ابریشم را اواخر سال 1364 از چین خرید.[13]
سال 1365، 50 نفر از کارکنان نیروی دریایی سپاه برای آموزش موشک کرم ابریشم به چین فرستاده شدند. این گروه پس از بازگشت دو تیپ موشکی تشکیل دادند.[14] این تیپ‌ها به منطقه یکم دریایی سپاه ملحق و در منطقه سیریک در کناره شرقی تنگه هرمز مستقر شدند. این زمان ایران بین 50 تا 70 فروند موشک کرم ابریشم و 12 سکوی پرتاب داشت.[15]روز 24 آذر 1365 نخستین موشک ساحل به دریای سپاه به سمت اسکله البکر شلیک شد.[16] از این به بعد، اعلام شد که نیروی دریایی سپاه برای مقابله‌به‌مثل با عراق آماده است.[17]
نیروی دریایی سپاه در جزایر فارسی، ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک تقویت شد و تعداد نفرات آن در این جزایر به حدود هزار نفر رسید. همچنین نیروی دریایی سپاه، سکوهای نفتی فراساحلی ایران را به پایگاه‌های نظامی تبدیل کرد.[18]
نیروی دریایی سپاه از اوایل 1365 عملیات مقابله‌به‌مثل در خلیج‌فارس (در جنگ نفت‌کش‌ها) را آغاز کرد[19] و در سال ۱۳۶۶ با آمدن به سمت تنگه هرمز، دامنه عملیات مقابله‌به‌مثل خود را گسترش داد.
2 مرداد ۱۳۶۶ سوپر تانکر نفتی بریجتون(حامل نفت کویت) در خلیج‌فارس مورد هدف مین‌های دریایی قرار گرفت و پس از آن اسکله‌های الاحمدی و شعیبه کویت به دلیل کمک این کشور به عراق، مورد هدف موشک‌های کرم ابریشم ایران قرار گرفت.[20]
نیروی دریایی سپاه در عملیات مقابله به مثل، 55 فروند کشتی را هدف قرار داد.[21] بیشتر این حملات با قایق‌های تندرو و از جزیره فارسی انجام می‌شد که بین ساحل ایران و شمال عربستان سعودی قرار داشت. در حمله، ابتدا هویت و مقصد نفت‌کش را شبانه شناسایی می‌کردند و چند ساعت بعد حمله انجام می‌شد.[22]
جزیره فارسی نزدیک‌ترین جزیره ایران به آبراه بین‌المللی و مقر اصلی قوی‌ترین گروه مقابله‌به‌مثل نیروی دریایی سپاه به فرماندهی نادر مهدوی (شهید) بود.[23] ۱۶ مهر 1366، بالگردهای آمریکایی به قایق‌های نیروی دریایی سپاه در اطراف جزیره فارسی حمله کردند. 8 نفر شهید و 6 نفر اسیر و 4 شناور ایرانی هم غرق شد. یک بالگرد آمریکایی هدف موشک استینگر قرار گرفت و منهدم شد.[24] گفته می‌شود ایران از طریق مجاهدین مسلمان افغانستانی، 6 فروند موشک استینگر به دست آورده بود.[25]
نادر مهدوی[26] از شاخص‌ترین شهدای نیروی دریایی سپاه پاسداران در دفاع مقدس است که در درگیری با آمریکا در خلیج‌فارس به شهادت رسید.[27]
بعد از پایان جنگ تحمیلی، تسلیحاتی مانند شناور تندرو هودونگ، موشک‌های دریایی سی-۸۰۲ و سی-۷۰۱، به سازمان رزم نیروی دریایی سپاه پیوست. از سال ۱۳۷۸، نیروی دریایی سپاه مسئولیت تأمین امنیت تنگه هرمز و خلیج‌فارس را بر عهده گرفت. برای انجام این مهم، خلیج‌فارس به ۵ بخش جداگانه تقسیم و در هر یک از این مناطق نیز یک منطقه دریایی ایجاد شده است. اکنون نیروی دریایی سپاه در پنج حوزه شناوری، موشکی، تکاوری، هوادریا و پهپادی فعال است.
اولین فرمانده نیروی دریایی سپاه حسین علایی بود. سال ۱۳۶۹ علی شمخانی فرماندهی نیروی دریایی سپاه و ارتش را همزمان بر عهده گرفت. سپس علی‌اکبر احمدیان، مرتضی صفاری، علی فدوی به فرماندهی نیروی دریایی سپاه منصوب شدند. فرماندهی این نیرو هم‌اکنون بر عهده دریادار پاسدار علیرضا تنگسیری است.[28]
[1]. «نیروی دریایی سپاه چگونه تشکیل شد؟»، خبرگزاری دفاع مقدس، 26 شهریور 1399،www.defapress.ir/fa/news/416066/
[2]. شیرعلی‌نیا، جعفر، موج سرخ: روایت جنگ در خلیج‌فارس، تهران، فاتحان،1391، ص 73.
[3]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق: ج 2، تهران، مرزوبوم، 1391، ص 130.
[4]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 73.
[5]. خداوردی، مهدی، «اتخاذ مدل چهاربعدی در عملیات های نیروی دریایی سپاه پاسداران، تاریخ شفاهی سردار دکتر حسین علائی»، فصلنامه نگین، ش 50، پاییز 1393، ص 85.
[6]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 74.
[7]. خداوردی، مهدی، همان، ص 80.
[8]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 78.
[9]. همان، ص 79.
[10]. علایی، حسین، همان، ص 257 -255.
[11]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، مترجم حسین یکتا، نشر مرزوبوم، 1390، ص 58.
[12]. « شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 74.
[13]. علایی، حسین، همان، ص 276.
[14]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 166.
[15]. همان، ص 141.
[16]. علایی، حسین، همان، ص 277.
[17]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 75.
[18]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، 61.
[19]. علایی، حسین، همان، ص 331.
[20]. «نیروی دریایی سپاه چگونه تشکیل شد؟»، خبرگزاری دفاع مقدس، 26 شهریور 1399،www.defapress.ir/fa/news/416066/
[21]. ولی پور زرومی، سیدحسین، «شکل گیری نیروهای سه گانه در سپاه»، فصلنامه نگین، ش 27، بهار 1388، ص 23.
[22]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 63.
[23]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 125.
[24]. همان، ص 149.
[25]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 135.
[26]. یاحسینی، سیدقاسم، بار دیگر نادر، تهران، نشر فاتحان، چ سوم، 1395، ص 16 و 17.
[27]. شیرعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 149.
[28]. «معرفی و تاریخچه نیرو دریایی سپاه»، 28 اسفند 1401، سایت کشتی‌داران،www.kashtidaran.com/blog/history-of-the-IRGC-Navy
