مکان‌ها
دهلران
میلاد شویکلو
1182 بازدید
دهلران از توابع استان ایلام است که نسبت به سایر شهرهای استان ایلام بیشترین مرز مشترک را با عراق دارد. این شهر در طول دوران دفاع مقدس چندین بار به اشغال نیروهای متجاوز درآمد.
دهلران مرکز شهرستان دهلران از توابع استان ایلام با پهنه‌ای حدود ده کیلومتر مربع در جنوب این استان و در مسیر ایلام به دزفول قرار دارد. از آنجا که در گذشته‌های دور، مردم ساکن این شهرستان را اقوام لُر تشکیل می‌دادند، این سرزمین به «ده لُر» معروف شد و به مرور زمان به «ده لُران» و سپس دهلران تغییر نام داد. منطقه دهلران کوهستانی است و ارتفاعات آن جزو سلسه جبال زاگرس محسوب می‌شود، اما این قسمت از کوه‌های زاگرس ارتفاع چندانی ندارد و بلندترین آن متعلق به کبیرکوه است. در بین این کوه‌ها به‌خصوص حد فاصل نواحی مرکزی تا جنوب دهلران، دشت‌های مرغوبی وجود دارد که با رودخانه‌های دویرج و میمه آبیاری می‌شود. معادن نفت، مهم‌ترین منابع زیرزمینی دهلران است که بیشتر در نواحی جنوبی آن وجود دارد. پس از آن، از چشمه‌های آب گرم در دامنه‌های جنوبی دینارکوه و چشمه آب گرم و قیر که از سیاه‌کوه سرچشمه گرفته و در حدود نه کیلومتری غرب دهلران جاری است، می‌توان نام برد.[1]
عراق در روزهای ابتدایی جنگ، نوار مرزی استان ایلام را تا عمق چند کیلومتری خاک ایران به اشغال درآورد و با قطع جاده مهم ایلام ـ مهران ـ دهلران بسیاری از مردم این شهرستان آواره شدند.[2]
در منطقه دهلران، محور دهلران ـ موسیان ـ فکه که در واقع مکمل محور شمال خوزستان یا به تعبیری، کلید طلایی فتح شوش و دزفول به شمار می‌رفت، موجب توجه ویژه دشمن به آن شده بود. دشمن مأموریت تجاوز در این محور مهم را به دلیل گستردگی و پیچیدگی زمین و اهمیت اهداف، به یگان‌های زبده تحت امر سپاه سوم خود سپرده بود. بدین‌ترتیب، عملیات زمینی نیروهای جلودار ارتش عراق در محور عین‌خوش از بعد از ظهر 31 شهریور 1359 آغاز شد و از فردای آن روز تیپ 17 لشکر 10 زرهی عراق حمله را ادامه داد. سپس تیپ‌های 24 و 43 این لشکر نیز به کار گرفته شدند. در محور فکه نیز لشکر 1 مکانیزه دشمن وارد عمل شد.
در نخستین روز جنگ، پاسگاه‌های مرزی ربوط، چم‌سری، نهر عنبر، دویرج و فکه سقوط کردند. نیروهای مهاجم صبح روز بعد، ابتدا پاسگاه‌های سمیده و پیچ‌انگیزه را اشغال کردند، سپس از رودخانه مهم دویرج گذشتند. در منطقه فکه نیروهای رزمنده تیپ 37 زرهی ارتش، چند روزی مقاومت کردند، لیکن درحالی‌که عقبه‌شان به‌شدت تهدید می‌شد، ناگزیر عقب‌نشینی کردند و قوای دشمن در پی آنها به پیشروی پرداخت.
بدین‌ترتیب، جنوب ایلام در روزهای اول جنگ به اشغال ارتش متجاوز درآمد. از سوی دیگر، دشمن بعثی در حمله دیگری با هدف تأمین جناح چپ خود، موسیان را اشغال کرد و با وجود ضرباتی که رزمندگان اسلام وارد آوردند، تا دهلران پیش آمد، اما پس از انهدام تأسیسات و تخریب قسمت‌های مهم شهر، ضمن بهره‌برداری تبلیغاتی، دهلران را ترک کرد و به سه‌راهی موسیان ـ دهلران ـ اندیمشک در حوالی پل دویرج بازگشت.[3]
چهارم مهر 1359 در پنجمین روز جنگ تحمیلی، دهلران زیر آتش سنگین دشمن بود و جاده‌های مواصلاتی شهر به دست نیروهای عراقی قطع شده بود. همان روز یک مقام استانداری ایلام اعلام کرد: «حدود پنجاه تانک دشمن به‌طرف دهلران پیش می‌آیند. دو گردان خودی نیز در محاصره عراقی‌ها هستند. هم‌اکنون تا پاسگاه رضاآباد (منطقه مهران) در دست عراقی‌هاست. ما با کمبود تجهیزات روبه‌رو هستیم؛ مثلاً از مهران تا صالح‌آباد فقط سه قبضه توپ داریم.»[4]
بالاخره در شامگاه 18 مهر 1359 نیروهای عراقی وارد دهلران شدند؛ اما با مقاومت رزمندگان، مجبور به عقب‌نشینی و ترک شهر شدند. عراقی‌ها با تنگ‌تر کردن محاصره و بستن راه‌های تدارکاتی، ارتباط نیروهای داخل شهر را با خارج قطع کردند.
سه روز بعد، در 21 مهر 1359، نفرات پیاده ارتش عراق وارد دهلران شدند و این در حالی بود که تنها سی نفر از پاسداران و تعداد کمی از نیروهای مردمی در شهر بودند. سرانجام در سحرگاه 25 مهر 1359 دهلران به اشغال کامل بعثی‌ها درآمد. عراقی‌ها پس از تخریب قسمت‌هایی از شهر دهلران مانند باند فرودگاه و تأسیسات آب و برق و همچنین اماکن دولتی به علت سختی در تدارک نیروها و همچنین ضرباتی که نیروهای خودی به آنها وارد کرده بودند، مجبور به ترک شهر شدند.[5]
حمله عراق به دهلران و عقب‌نشینی از آن در طول جنگ، چند بار اتفاق افتاد. دشمن هیچ‌گاه خطر مضاعف استقرار در این شهر را نپذیرفت و هر بار پس از تصرف و وارد کردن خساراتی به آن، از دهلران عقب‌نیشینی می‌کرد. به دنبال مسدود شدن جاده‌های مهران ـ دهلران و دزفول ـ دهلران، جبهه دهلران برای نیروهای خودی نیز به خوبی قابل پدافند نبود، زیرا تنها از طریق عقبه‌های طولانی آبدانان به طور ضعیف پشتیبانی می‌شدند. در این وضعیت به دلیل اهمیت نظامی پایین این جبهه نسبت به فکه، دشت عباس و مهران، جمهوری اسلامی ایران در این منطقه نیرو و تجهیزات چندانی مستقر نکرد.[6]
[1]. گروه نویسندگان، دهلران، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1385، ص7 و8.
[2]. همان، ص13 و 14.
[3]. رزاق‌زاده، امیر، اطلس راهنما3: ایلام در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1380، ص62ـ58.
[4]. انصاری، مهدی، یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم: هجوم سراسری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، چ دوم، 1375، ص133.
[5]. گروه نویسندگان، دهلران، ص23 و 24.
[6]. رزاق‌زاده، امیر، اطلس راهنما3، ص62
