عملیات‌ها
عملیات فتح‌المبین
مصطفی رحیمی
1432 بازدید
عملیات فتح‌المبین در سحرگاه دوشنبه 2 فروردین 1361 در منطقه غرب رودخانه کرخه اجرا شد. این عملیات که با فرماندهی مشترک سپاه و ارتش آغاز شده بود، بعد از هفت روز، در 8/1/1361 با موفقیت صددرصد به پایان رسید.
منطقه عملیاتی فتح‌المبین از شمال به دامنه‌های کبیرکوه، از شرق به رودخانه کرخه، از جنوب به ارتفاعات بلند میشداغ و از غرب به نوار مرزی ایران و عراق در شمال و جنوب فکه محدود می‌شد. این منطقه در روزهای ابتدایی جنگ، اشغال شده بود. سرهنگ علی صیاد شیرازی، فرمانده نیروی زمینی ارتش و محسن رضایی، فرمانده کل سپاه پاسداران در قرارگاه مشترک کربلا، امر فرماندهی عملیات را برعهده گرفتند. در این عملیات سپاه با 93 گردان پیاده و زرهی و ارتش با 44 گردان پیاده، زرهی و مکانیزه در برابر 97 گردان پیاده، زرهی و مکانیزه سپاه چهارم ارتش عراق که به وسیله دوازده گردان توپخانه و نیروهای فراوان جیش‌الشعبی پشتیبانی می‌شدند، صف‌آرایی کردند.[1]
بر اساس طرح مصوب، چهار قرارگاه لشکری در چهار محور آماده اجرای عملیات بودند. در این زمین نعلی‌شکل، قرارگاه قدس در شمال، قرارگاه فتح در جنوب، قرارگاه نصر در شمال و شرق و قرارگاه فجر در شرق منطقه عملیاتی، مأموریت آفند داشتند. یک فرمانده سپاهی و یک فرمانده ارتشی مدیریت هر یک از این چهار قرارگاه را که از قرارگاه مشترک کربلا دستور می‌گرفتند، به عهده داشتند: قرارگاه قدس در محور عین‌خوش به فرماندهی عزیز جعفری و سرهنگ امرالله شهبازی، قرارگاه نصر در محور پل کرخه به فرماندهی حسن باقری و سرهنگ حسین حسنی‌سعدی، قرارگاه فجر در محور شوش به فرماندهی مجید بقایی و سرهنگ عظیم ازگمی، قرارگاه فتح در محور رقابیه به فرماندهی رحیم صفوی و سرهنگ مسعود منفرد نیاکی.
درست در شرایطی که شمارش معکوس برای اجرای عملیات آغاز شده بود، یگان‌هایی از دشمن در سحرگاه 28/12/1360 به خطوط پدافندی در محورهای شوش و رقابیه حمله کردند. در این حمله غافلگیر‌کننده، بخشی از توان نظامی قرارگاه‌های فجر و فتح از بین رفت و راهکارهای عملیاتی این دو قرارگاه مسدود شد. حال، فرماندهان قرارگاه کربلا بر سر دوراهی سرنوشت‌ساز قرار گرفته بودند؛ لغو عملیات و یا اجرای عملیات تنها با دو قرارگاه. محسن رضایی با هواپیمای جنگنده، خود را به تهران رسانده و از امام خمینی‌قدس‌سره‌الشریف کسب تکلیف می‌کند و به‌سرعت به منطقه عملیاتی بازمی‌گردد. او اعلام می‌کند که نظر امام به اجرای عملیات است.[2]
ساعت 30 دقیقه بامداد 2 فروردین 1361 عملیات فتح‌المبین با رمز یا زهرا‌سلام‌الله‌علیها آغاز شد. قرارگاه‌های فجر و فتح که موقتاً از مرحله اول عملیات معاف شده بودند، مأموریت یافتند با درگیر نگاه‌داشتن یگان‌های عراقی پیش روی خود، مانع از انتقال آنها به محورهای شمالی شوند. قرارگاه نصر به فرماندهی حسن باقری از سپاه و سرهنگ حسین حسنی‌سعدی از ارتش، موفق شد در کمتر از نیم روز، تمامی اهداف خود را تصرف و تأمین کند. این اهداف عبارت بودند از سه‌راهی قهوه‌خانه، ارتفاعات تپه چشمه، جوفینه، شاوریه، بلتا و تپه‌های علی‌گره‌زد. در جریان حمله به علی‌گره‌زد، توپخانه بزرگ سپاه چهارم ارتش عراق به دست نیروهای خودی افتاد.[3]
در محور قرارگاه قدس بخشی از نیروها با یک حرکت احاطه‌ای از غرب به نیروهای دشمن حمله کرده و موفق به تصرف تنگه و پادگان عین‌خوش شد. اما بخشی دیگر در محور امامزاده‌عباس با مقاومت دشمن روبه‌رو و مجبور به عقب‌نشینی شد.[4]
مرحله دوم عملیات در ساعت 4 بامداد 4 فروردین 1361 توسط یگان‌های قرارگاه فتح و با هدف آزادسازی کوه و تنگه رقابیه اجرا شد. قسمتی از نیروهای این قرارگاه از طریق تنگه زلیجان خود را به عقبه دشمن در تنگه رقابیه رساندند و قسمت دیگر به صورت جبهه‌ای در دشت رقابیه با دشمن درگیر شدند. مقاومت نیروهای عراقی در ساعت 9 صبح در‌هم شکسته و اهداف قرارگاه فتح به تصرف قوای خودی درآمد.[5]
مرحله سوم عملیات به منظور آزادسازی سایت‌های 4 و 5 و تأسیسات رادار، در ساعت 3:25 هفتم فروردین 1361 شکل گرفت. این عملیات که به وسیله یگان‌های قرارگاه نصر و فجر اجرا شد، برخلاف نگرانی‌های زیاد فرماندهان، به سهولت و در کمترین زمان ممکن به تصرف تمامی اهداف خود انجامید.[6]
حالا از میان اهداف متعدد عملیات فتح‌المبین تنها تنگه ابوغریب در شمال و تنگه برقازه در جنوب منطقه عملیاتی باقی مانده بود. بر همین اساس مقرر شد یگان‌های قرارگاه قدس و بخشی از نیروهای قرارگاه نصر به تنگه ابوغریب حمله و بخش دیگری از یگان‌های تحت امر قرارگاه‌های نصر و فتح در محور جنوبی اقدام به تصرف تنگه برقازه و ارتفاعات اطراف آن کنند. به این منظور مرحله چهارم عملیات در سحرگاه 8 فروردین 1361 آغاز شد. در این مرحله به دلیل عقب‌نشینی گسترده دشمن، اهداف مدنظرسهل‌تر از آنچه به‌نظر می‌آمد تأمین شد. چهار تنگه استراتژیک عین‌خوش، ابوغریب، برقازه و رقابیه در کنترل یگان‌های عمل‌کننده قرار گرفت و دشمن تا پشت رودخانه دویرج عقب نشست.[7]
با پیروزی قاطع عملیات فتح‌المبین، 2400 کیلومتر مربع از خاک کشور آزاد شد. در این نبرد ارتفاعات عین‌خوش، علی‌گره‌زد، تینه، ابوغریب، تنگه رقابیه، دشت عباس و تپه‌های ابوصلیبی خات و پایگاه‌های راداری 4 و 5 نیروی هوایی ارتش ایران از تصرف عراق درآمد و شهرهای دزفول، شوش و اندیمشک از برد توپخانه و جاده اندیمشک ـ اهواز از برد آتش مؤثر دشمن خارج شدند.
در این عملیات 25000 تن از نیروهای متجاوز کشته و مجروح شد[8] و 15000 نفر به اسارت درآمدند.[9] همچنین 270 دستگاه تانک و 150 دستگاه نفربر، شش فروند هواپیما و سه فروند بالگرد دشمن منهدم شدند.[10] تعداد 320 دستگاه تانک و نفربر، 500 دستگاه خودرو و 165 قبضه توپ نیز به غنیمت رزمندگان ایران درآمد.[11]
[1]. درودیان، محمد، جنگ بازیابی ثبات، ج2، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، 1378، ص197.
[2]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج1، تهران: مرز و بوم، 1391، ص411 و 412.
[3]. درودیان، محمد، جنگ بازیابی ثبات، ج2، ص205 و 206.
[4]. معین‌وزیری، نصرت‌الله، نگرشی علمی به عملیات فتح‌المبین، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس آجا، 1386، ص110 و 111 و 112.
[5]. شاهان، محسن، عملیات فتح‌المبین قرارگاه فتح، تهران: ایران سبز، 1387، ص287 و 289.
[6]. دهقان، احمد، ناگفته‌های جنگ: خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، تهران: سوره مهر و نشر شاهد، 1381، چ ششم، ص273 و 279.
[7]. موسوی قویدل، علی‌اکبر عملیات فتح‌المبین قرارگاه کربلا، تهران: ایران سبز، 1387، ص119 و 120.
[8]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، 1393، چ سی‌پنجم، ص74؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج1، ص418.
[9]. درّی، حسن، کارنامه نبردهای زمینی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، 1381، ص80.
[10]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص74.
[11]. درودیان، محمد، جنگ بازیابی ثبات، ج2، ص209.
