لشگر 16 زرهی قزوین
محسن شیرمحمد
34 بازدید
لشکر 16 زرهی قزوین از جمله یگان‌های رزمی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس بود.[1]
تاریخچه تشکیل این لشکر به اواخر دهه 1330 باز‌می‌گردد. در سال 1336 قرارگاه تیپ اصفهان به شهر قزوین منتقل شد و با تشکیل سه گردان، تیپ مستقل 11 تشکیل گردید. در سال 1342 دوباره یگان‌هایی از تیپ اصفهان و تیپ 8 مراغه و یک تیپ از لشکر کرمانشاه از تابعیت یگان‌های سازمانی خود جدا شده و هسته اولیه لشکر 16 زرهی و یگان‌های تابعه در شهرهای قزوین، همدان و زنجان تشکیل گردید و با واگذاری تانک‌های چیفتن از سال 1350 تا 1352، سه تیپ زرهی شکل گرفت.
در مبارزات مردمی علیه حکومت پهلوی در سال 1357 نیروهای لشکر به طور پنهانی و آشکار به همکاری با نهضت امام خمینی پرداختند و مردم را سرکوب نکردند. فرماندهان این لشکر به نیروهای خود اعلام کردند که در حکومت نظامی به سوی مردم تیراندازی نکنند. پس از پیروزی انقلاب و آغاز بحران‌های داخلی، یگان‌های لشکر 16 زرهی به منظور سرکوب ضدانقلاب راهی کردستان شدند. از جمله مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در این دوره آزادسازی محور سقز و بانه (گردنه خان) در خرداد 1359 توسط تیپ یک این لشکر است.[2]
با آغاز جنگ تحمیلی و نیاز به حضور گسترده نیروهای نظامی و کاستی‌های فراوان در آن زمان و کمبود وسایل ترابری سنگین، یگان‌های لشکر 16 زرهی به منطقه خوزستان اعزام شدند. در این زمان حیاتی‌ترین منطقه عملیات خوزستان، دزفول بود زیرا در صورت سقوط اندیمشک و دزفول تمام خوزستان در معرض سقوط قرار می‌گرفت.[3] به همین دلیل مهر 1359، یگان‌های لشکر 16 در پادگان دوکوهه مستقر و به عنوان احتیاط کل نیروی زمینی برای مقابله با حملات دشمن آماده نبرد با دشمن شدند.[4]
آبان 1359 به دلیل نیاز به نیروهای بیشتر در منطقه غرب اهواز و به خطر افتادن منطقه سوسنگرد، ابتدا یک تیپ و سپس باقی‌مانده لشکر 16 زرهی از شمال خوزستان و غرب دزفول به جبهه سوسنگرد فرستاده شدند.[5]
15 دی 1359 در دومین عملیات آفندی بزرگ ارتش به نام نصر، لشکر 16 زرهی نقش اصلی داشت. قرار بود لشکر 16 زرهی همراه با تعدادی از افراد لشکر 92 زرهی اهواز، از سمت شمال و شرق هویزه به دشمن حمله کرده و با انهدام قوای دشمن تا مرز پیشروی کنند، اما موفق به این کار نشدند.[6] تیپ 1 شامل گردان‌های 176 و 185 مکانیزه و گردان‌های 201 و 220 تانک به همراه تیپ 2 زرهی شامل گردان 124 مکانیزه و گردان‌های 224، 207 و 256 تانک، یگان‌های اصلی لشکر 16 در این عملیات بودند.[7] با وجود پیشروی اولیه و انهدام بخشی از تجهیزات و ادوات و اسارت 1200 سرباز عراقی، به دنبال پاتک دشمن در روز 17 دی 1359 و عدم هماهنگی و پشتیبانی لازم، واحدهای لشکر 16 زرهی به مواضع قبلی عقب‌نشینی کردند.[8]
سال 1360 عملیات جدیدی برای آزادسازی مناطق اشغالی تحت عنوان طریق‌القدس در خوزستان انجام شد. در این عملیات مقرر شد لشکر 16 زرهی با در اختیار گرفتن تیپ 3 از لشکر 92 و یگان‌هایی از سپاه پاسداران در منطقه شمال و جنوب کرخه به دشمن حمله کرده، بستان و مناطق غربی سوسنگرد را آزاد کند. دو گردان 201 و 220 تانک به همراه دو گردان 176 و 185 مکانیزه متعلق به تیپ 1، دو گردان 251 و 254 تانک به همراه دو گردان 114 و 125 مکانیزه متعلق به تیپ 2 عمده یگان‌های لشکر 16 زرهی قزوین در عملیات طریق‌القدس بودند.[9] 9 آذر 1360 این عملیات آغاز و طی چند شبانه‌روز نبرد، نیروهای ایران توانستند ضمن آزادسازی شهر بستان، حدود 600 کیلومتر مربع از اراضی اشغالی خوزستان را آزاد کنند و به مرزهای بین‌المللی در منطقه هورالعظیم برسند.[10] اوج اقدامات یگان‌های لشکر 16 زرهی در این عملیات، درگیری در اطراف پل سابله بود که به مدت سه روز، 11 تا 13 آذر، در برابر پاتک‌های ارتش عراق مقاومت کردند که در نهایت به شکست دشمن منجر شد.[11]
در اردیبهشت 1361 عملیات دیگری در منطقه خوزستان طرح‌ریزی شد تا نیروهای ایران به جنوب رودخانه کرخه و غرب رود کارون حمله کرده و ضمن انهدام نیروهای عراق و آزادسازی خرمشهر و هویزه، به مرزهای بین‌المللی برسند.[12] در این عملیات، عمده یگان‌های رزمی لشکر 16 زرهی شامل دو گردان 176 و 185 مکانیزه و دو گردان 201 و 220 تانک از تیپ 1، دو گردان 114 و 125 مکانیزه و دو گردان 251 و 254 تانک از تیپ 2 و گردان 124 مکانیزه و دو گردان 224 و 227 تانک از تیپ 3 زرهی و گردان مستقل 252 سوار زرهی بود. با آغاز عملیات در بامداد روز 10 اردیبهشت 1361، لشکر 16 زرهی به همراه واحدهایی از سپاه پاسداران در قالب قرارگاه قدس از سمت شمال منطقه نبرد و پس از عبور از رودخانه کرخه‌کور به دشمن هجوم بردند و طی چند روز درگیری مداوم موفق شدند ضمن انهدام قوای زمینی دشمن بخش وسیعی از باقی‌مانده مناطق اشغالی خوزستان را آزاد کرده و به مرزهای بین‌المللی برسند.[13]
لشکر 16 زرهی در تیر 1361 با سه تیپ زرهی در قالب قرارگاه قدس در عملیات رمضان در جنوب غربی منطقه مرزی خوزستان شرکت کرد.[14] همچنین این لشکر در عملیات والفجر مقدماتی در بهمن 1361 نیز با استفاده از تیپ 1 و 3 زرهی در منطقه مرزی غرب خوزستان همراه با یگان‌هایی از سپاه پاسداران حضور داشت.[15]
لشکر 16 زرهی در ادامه دوران دفاع مقدس در خطوط پدافندی حاضر بود. سال 1364 و در عملیات والفجر 8، واحدهای توپخانه لشکر 16 به پشتیبانی از واحدهای سپاه پاسداران در فتح فاو پرداختند. سال 1365 و در عملیــات کربلای 5 نیز دو گردان از نیروهای این لشکر، تحت امر ســپاه پاسداران قرار گرفت.[16]
سال 1367 و به دنبال حملات گسترده ارتش عراق، لشکر 16 زرهی قزوین در خطوط جبهه در شمال غربی خوزستان و مناطق غربی استان ایلام مستقر و به مقابله با دشمن پرداخت.[17]
طی دوران دفاع مقدس 2753 نفر از نیروهای کادر و وظیفه لشکر 16 زرهی به شهادت رسیده و 8224 نفر جانباز شدند. 1934 نفر از نیروها نیز از جمله آزادگانی بودند که سال 1369 از اسارت دشمن رها شدند.[18]
سرتیپ سیروس لطفی، سرتیپ ایرج جمشیدی، سرهنگ محمدجعفر زمان‌فر و سرهنگ غلام‌رضا مخبری (شهید) از جمله شاخص‌ترین فرماندهان لشکر 16 زرهی در دوران دفاع مقدس هستند.[19]
بعد از پایان جنگ تحمیلی، نیروهای لشکر 16 همچنان در نوار مرزی حضور داشتند تا اینکه رفته‌رفته، یگان‌های آن به مناطق استقرار سرزمینی خود بازگشتند. پاک‌سازی مناطق عملیاتی آلوده به مین نیز توسط بخشی از واحدهای مهندسی این لشکر ادامه یافت و زمین‌های آلوده بسیاری که امکان کشت در آن وجود نداشت، پاک‌سازی و تحویل مردم شد.[20]
سال 1372 تصمیم گرفته شد در ارتش ایران یک گردان حافظ صلح تشکیل شود. بر اساس آن یک گردان از ارتش تغییر ماهیت داد و به عنوان گردان حافظ صلح برای انجام مأموریت‌های سازمان ملل متحد سازمان‌دهی شد؛ گردان 185 پیاده- مکانیزه لشــکر 16 برای این مأموریت در نظر گرفته شــد.[21]
از سال 1390 تغییرات جدید در ساختار یگان‌های نیروی زمینی ارتش تحت عنوان طرح ثامن، به وجود آمد و تیپ‌های مستقل زرهی تشکیل شدند.[22] بر این اساس، سه تیپ این لشکر با عنوان تیپ 116 در قزوین، تیپ 216 در زنجان و تیپ 316 در همدان به صورت مستقل درآمدند، اما هنوز از نظر عملیاتی تحت نظارت قرارگاه ستاد لشکر 16 زرهی قزوین قرار دارند که فرماندهی آن با سرتیپ‌دوم حسین محمد‌شفیعی است.[23]
[1]. «حماسه مبارزان سرزمین ما»، ماهنامه صف، ش 370، مهر 1390، ص 18 و 19.
[2]. ویژه‌نامه سوره مهر، ش 3، شهریور 1391، ص 6.
[3]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات نصر، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 369.
[4]. همان، ص 141.
[5]. حسینی، سیدیعقوب و دیگران، نقش ارتش جمهوری اسلامی در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1372، ص 151.
[6]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات نصر، ص 350 و 351.
[7]. ویژه‌نامه سوره مهر، ص 23.
[8]. همان، ص 23.
[9]. همان، ص 49.
[10]. همان، ص 56.
[11]. همان، ص 54 و 55.
[12]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، از خونین‌شهر تا خرمشهر، ج1، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، چ چهارم، 1377، ص107.
[13]. ویژه‌نامه سوره مهر، ص77 و 80 تا 87.
[14]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات رمضان، تهران، ایران سبز، 1393، ص80.
[15]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات والفجر مقدماتی، تهران، هیئت معارف جنگ، 1389، ص 71 و 78.
[16]. حماسه مبارزان سرزمین ما، ص 21.
[17]. ویژه‌نامه سوره مهر، ص 127.
[18]. همان، ص 4.
[19]. همان، ص 102.
[20]. حماسه مبارزان سرزمین ما، ص 21.
[21]. «با اندیشه صلح جهانی»، ماهنامه صف، ش 370، مهر 1390، ص 22.
[22]. رفیعی، علی و دیگران، «ارزیابی میزان چابک‌سازی تیپ‌های مستقل زرهی در طرح ثامن نیروی زمینی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علوم و فنون نظامی، ش55، بهار 1400، ص 171.
[23]. خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، www.yjc.news/fa/news/7935446؛ خبرگزاری بسیج، www.basijnews.ir/fa/news/8925034؛ خبرگزاری مهر، 30 مرداد 1393، www.mehrnews.com/news/2354624؛ خبرگزاری ایسنا، 23 تیر 1393، www.isna.ir/news/zanjan-48342؛ خبرگزاری ایرنا، 28 شهریور 1400، www.irna.ir/news/84476062.
