هواپیمای آر. اف-5

محسن شیرمحمد
30 بازدید

آر. اف-5 یک هواپیماهای شناسایی است که در دفاع مقدس برای عکس‌برداری هوایی از جبهه‌های نبرد و اهداف نظامی در داخل خاک دشمن مورد استفاده قرار گرفت.

هواپیمای آر. اف-5 در واقع مدل شناسایی جنگنده اف-5 است. پس از ورود هواپیماهای اف-5 به ارتش ایران، رضایت فرماندهان نیروی هوایی از این نوع هواپیماها و همچنین احساس نیاز به یک جنگنده شناسایی امروزی، منجر به خرید آر. اف-5 در سال 1347 شد.‌‌[1]

در قسمت دماغه آر. اف-5، پنج محل برای نصب دوربین قرار دارد. به دلیل توانایی محدود آر. اف-5 در برد و ارتفاع پروازی، این جنگنده مناسب عکس‌برداری از ارتفاع پایین است. حداکثر سرعت این هواپیما حدود 6/1 ماخ (حدود 1700 کیلومتر در ساعت) و حداکثر برد آن حدود 900 کیلومتر است که این مقدار نیز با افزایش یا کاهش تسلیحات بارگیری شده بر روی آن تغییر می‌کند. طول این هواپیما حدود 15 متر و فاصله‌ دو سر بال آن 5/7 متر است.‌‌[2]

با توجه به بحران اروندرود در اردیبهشت 1348 (اختلاف ایران و عراق بر سر حق کشتیرانی در اروندرود) و درگیری‌های مرزی ایران با عراق، پروازهای شناسایی به وسیله هواپیماهای آر. اف-5 بر فراز خاک این کشور انجام می‌شد. همچنین در موارد دیگری نیز از هواپیماهای آر. اف-5 استفاده می‌شد. مهم‌ترین محل به کارگیری این نوع هواپیما در بازپس‌گیری جزایر سه‌گانه در سال 1350 بود.‌‌[3]

اواسط دهه 1350ش به‌تدریج هواپیماهای اف-5 جای خود را به جنگنده‌های اف-16 دادند و این نوع هواپیماها به سایر کشورها فروخته  شدند. به طور مثال 2 فروند آر. اف-5 به مراکش واگذار شد.‌‌[4]

با آغاز جنگ تحمیلی و با پیشروی دشمن در خاک ایران و نیاز به پروازهای شناسایی، هواپیماهای آر. اف-5 فعالیت خود را آغاز کردند.‌‌[5]

 از هفته دوم جنگ تحمیلی به دلیل پیشروی دشمن در منطقه جنوب و نیاز به ‌عکس هوایی برای تعیین موقعیت این نیروها، هواپیماهای آر. اف-5 به پایگاه دزفول و همچنین به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی مناطق شمالی عراق، به تبریز فرستاده شدند‌‌[6]. 8 مهر 1359، 2 فروند آر. اف-5 دیگر به پایگاه هوایی تبریز اضافه شد.[7] دو روز بعد در 10 مهر 1359 نیز 3 فروند هواپیمای آر. اف-5 از پایگاه مهرآباد به پایگاه دزفول اعزام شدند.[8]

در ابتدای جنگ و به منظور صرفه‌جویی در زمان، دو لابراتوار موقت در دزفول و تبریز آماده شد و برخی افراد نیز برای ‌ ظهور فیلم و چاپ و تفسیر عکس‌ به این پایگاه‌ها فرستاده شدند.‌‌[9]

هواپیماهای آر. اف-5 پس از انجام پروازهای شناسایی، در پایگاه‌های دوم (تبریز) و چهارم (دزفول) فرود می‌آمدند و عکس‌های گرفته شده در این پروازها آماده‌ می‌شد و در اختیار قرارگاه‌های زمینی قرار می‌گرفت تا بر اساس اطلاعات استخراج شده از آن‌ها، تصمیمات لازم گرفته شود. به عنوان نمونه در عملیات آزادسازی سوسنگرد در روزهای 23 تا 26 آبان 1359، هر روز دو سورتی پرواز شناسایی به وسیله هواپیماهای آر. اف-5 از مبدأ پایگاه چهارم شکاری وحدتی (دزفول) انجام می‌شد.‌‌[10]

از سال دوم جنگ تحمیلی به‌تدریج پروازهای آر. اف-5 به دلیل پرواز در ارتفاع پایین، فاصله کانونی کم دوربین‌ها و در نتیجه پوشش کم منطقه پروازی، کمتر شد و به دلیل توانایی‌های بیشتر آر. اف-4، این نوع هواپیما مورد استفاده بیشتری قرار گرفت. در این دوره تصمیم گرفته شد از هواپیماهای آر. اف-5 به منظور گشت هوایی استفاده شود. به دو طرف نوک بال‌های هواپیمای آر. اف-5، دو تانک (مخزن) بنزین متصل می‌شد. به منظور آماده‌سازی این هواپیما برای انجام گشت هوایی، دو فروند موشک سایدوایندر (از نوع هوا به هوا) به جای تانک‌ها نصب و توپ‌های هواپیما نیز فشنگ‌گذاری شد تا عملاً آر. اف-5 به یک جنگنده شکاری تبدیل شود. با توجه به مدت زمان کوتاه مورد نیاز برای بلند شدن سریع آر. اف-5، از این هواپیما به منظور گشت هوایی پایگاه مهرآباد و پایگاه هشتم شکاری اصفهان استفاده شد. به این ترتیب گروهی از خلبانان آر. اف-5 به جای پرواز عکس‌برداری هوایی، از تهران و اصفهان برای مقابله با جنگنده‌های عراقی به پرواز درمی‌آمدند و گشت هوایی انجام می‌دادند.‌‌[11]

سال 1366 ستاد نیروی هوایی ارتش دستور داد هواپیماهای آر. اف-5 به همراه بقیه هواپیماهای اف-5 نوع آ و بی مستقر در پایگاه مهرآباد به پایگاه شیراز منتقل و برای آموزش خلبانان، گردان جدیدی تشکیل شود.‌‌[12] به دنبال تشکیل گردان جدید در شیراز، برخی از خلبانان آر. اف-5 نیز به این گردان جدید منتقل و سایرین هم برای شرکت در پروازهای جنگی و برون‌مرزی به پایگاه‌های دزفول و تبریز فرستاده شدند.‌‌[13] از این به بعد هواپیماهای آر. اف-5 همراه با سایر انواع جنگنده اف-5 برای آموزش خلبانان جدید در دانشکده پرواز مستقر شدند و در پایگاه شیراز مورد استفاده قرار گرفتند.‌‌[14]

مهدی بخشنده و محمدعلی جانباز، دو نفر از خلبانان هواپیمای آر. اف-5 بودند که در جنگ تحمیلی به شهادت رسیدند.‌‌[15]

پس از جنگ تحمیلی، سال 1372 و پس از ورود بمب‌افکن‌های سوخو-24 به شیراز، همه هواپیماهای آر. اف-5، اف-5 آ و بی، به پایگاه هشتم اصفهان منتقل شدند و گردان 85 آموزشی تاکتیکی را تشکیل دادند. مدتی بعد، هواپیماهای آر. اف-5 طی پروژه معروف به سیمرغ از حالت تک‌کابین خارج و به هواپیمای دو کابین تبدیل شدند. اولین پرواز آزمایشی این مدل در سال 1374 انجام شد. به این ترتیب با تبدیل آر. اف-5 به هواپیماهای دو کابین سیمرغ، این نوع هواپیما به فعالیت خود در نیروی هوایی ارتش ایران ادامه داد. زمستان 1388 هواپیماهای گردان 85 از اصفهان به پایگاه وحدتی منتقل شدند و گردان 43 آموزشی تاکتیکی را تشکیل دادند و تاکنون به آموزش خلبانان جدیدالورود مشغولند.‌‌[16]

[1]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب: حماسه گردان 11 شناسایی تاکتیکی نیروی هوایی و عملیات عکس‌برداری هوایی در دفاع مقدس، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 60.

[2]. همان.

[3]. شیرمحمد، محسن، «آر. اف-5 در دفاع مقدس»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 364، شهریور 1402، ص 7.

[4]. همان، ص 8.

[5]. شیرمحمد، محسن، «آر. اف-5 در دفاع مقدس»، ص 8.

[6]. همان، ص 8 و 9.

[7]. نمکی عراقی، علی‌رضا و همکاران، «تاریخ نبردهای هوای،: عملیات کمان 99 موسوم به 140 فروندی و انهدام نیروی هوایی دشمن، ج 3، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 273.

[8]. شیرمحمد، محسن، پایداری وحدتی: تاریخ پایگاه چهارم شکاری دزفول از 1336 تا آبان 1359، ج 1، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1401، ص 302.

[9]. شیرمحمد، محسن، «آر. اف-5 در دفاع مقدس»، ص 10.

[10]. همان، ص 10.

[11]. همان، ص 12.

[12]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب: حماسه گردان 11 شناسایی تاکتیکی نیروی هوایی و عملیات عکس‌برداری هوایی در دفاع مقدس، ص 257.

[13]. شیرمحمد، محسن، «آر. اف-5 در دفاع مقدس»، ص 13.

[14]. همان.

[15]. همان،10 و 11.

[16]. همان، ص 13.