پایگاه چهارم شکاری وحدتی
محسن شیرمحمد
198 بازدید
پایگاه چهارم شکاری وحدتی، در شمال خوزستان و در غرب شهر دزفول قرار دارد و از مهم‌ترین مراکز نظامی در استان خوزستان در دوران دفاع مقدس بود.
تاریخچه پایگاه وحدتی به جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. در جریان این جنگ و برای کمک‌رسانی به شوروی توسط قوای متفقین، پایگاهی در دزفول ساخته شد که با خروج متفقین به ارتش ایران تحویل داده شد. سال 1335 احداث یک پایگاه هوایی در این محل برنامه‌ریزی شد. پس از دو سال بخش‌هایی از پایگاه آماده شد و نخستین دسته از هواپیماهای جت نیروی هوایی ارتش ایران در ۵ آذر ۱۳۳۸ در این پایگاه فرود آمدند و دو سال بعد و با پایان کار ساخت، پایگاه تحویل نیروی هوایی ارتش شد.[1]
در اسفند 1339 نام پایگاه دزفول رسماً به وحدتی تغییر یافت؛ وحدتی نام فامیل دو برادر خلبان در نیروی هوایی بود که طی دو سانحه مختلف جان باختند.[2] در ابتدا جنگنده‌های اف-84 و سپس اف-86 در پایگاه وحدتی مستقر شدند.[3]وحدتی از سال ۱۳۴۷ شروع به دریافت هواپیماهای پیشرفته‌تر اف-5 به منظور تجهیز و جایگزینی با جنگنده‌های اف-86 کرد و تا دی ۱۳۴۹ تمام هواپیماهای اف-5 سازمانی این پایگاه تحویل داده شدند.[4] سال 1350 و با ساخت پایگاه‌های جدید در کشور، نام پایگاه در تقسیم‌بندی جدید نیروی هوایی به پایگاه چهارم شکاری وحدتی تغییر یافت.[5]
پایگاه وحدتی در شهریور 1359 دارای 76 فروند جنگنده اف-5 و 63 نفر خلبان بود.[6] این پایگاه با آغاز حمله عراق، نقش مهمی در مقابله با دشمن ایفا کرد. عملیات مقابله با دشمن از شهریور 1359 و به دنبال تجاوزات مرزی این کشور آغاز شد و خلبان محمد زارع نعمتی در 27 شهریور 1359به دنبال مقابله هوایی با تجاوز نیروهای عراق در جنوب منطقه مرزی فکه و هدف قرارگرفتن هواپیمایش به شهادت رسید. در همین روز حسین لشگری نیز به دنبال مقابله هوایی با تجاوز مرزی نیروهای عراق در نزدیکی مهران و منطقه تحت کنترل دشمن و هدف قرارگرفتن هواپیمایش به اسارت درآمد که بعد از 18 سال آزاد شد.[7]
روز یکم مهر 1359 اولین واکنش گسترده نظامی ایران انجام شد و طی عملیات البرز که به کمان 99 معروف شد، 343 سورتی پرواز انجام شد که از این میزان تعداد 217 سورتی مأموریت برون‌مرزی و 128 سورتی برای گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، پشتیبانی نزدیک هوایی و عکس‌برداری هوایی انجام شد و سهم پایگاه وحدتی 55 سورتی مأموریت برون‌مرزی بود.[8]
در مرحله نخست جنگ، فرماندهان و طراحان عملیات هوایی نهاجا، بیشترین سورتی‌‌‌های پروازی و مأموریت‌‌های رزمی پایگاه وحدتی را در راستای اختلال و باز داشتن یگان‌‌‌‌های زمینی دشمن از پیشروی در شمال خوزستان، توقف آن‌ها و بمباران یگان‌‌‌‌های ارتش بعث در غرب کرخه، به منطقه دزفول اختصاص دادند. این عملیات‌ها، پیامدها و خسارت‌‌های سنگینی برای نیروی هوایی به دنبال داشت و در نتیجه 5 فروند جنگنده اف-5 منهدم و 5 خلبان آن به شهادت رسیدند. در این دوره که حدود چهل روز به طول انجامید، بارها نیروهای پرتعداد دشمن دست به حمله زدند تا از پل نادری و رود کرخه عبور کرده و با اشغال شهرهای شوش، اندیمشک و شوش، گلوگاه خوزستان را ببندند. در این صورت امکان کمک‌رسانی از سایر نقاط کشور به خوزستان بسیار دشوار می‌شد. ازاین‌رو اولویت اول نیروهای نظامی ایران به این منطقه داده شد.[9] پیرو این موضوع، خلبانان با پروازهای متعدد و بمباران دشمن، مانع از عبور آنان از رود کرخه شدند. طی این مدت، پایگاه چهارم شکاری، خود در معرض بمباران هوایی، آتش توپخانه و موشک‌های زمین به زمین قرار داشت. فاصله نزدیک پایگاه وحدتی با خط جبهه دشمن، موجب شده بود که پرواز یک جنگنده از وحدتی تا محل بمباران فقط چند دقیقه بیشتر طول نکشد.[10] با این حال، این تلاش‌ها باعث شد تا در نهایت در روز 9 آبان، نیروهای متجاوز در شمال خوزستان متوقف و زمین‌گیر شوند.[11]
با ادامه جنگ، برای بیرون راندن دشمن از خوزستان، پایگاه وحدتی نقش فعال‌تری در پشتیبانی هوایی داشت. به عنوان نمونه در عملیات ثامن‌الائمه (شکست حصر آبادان در مهر 1360)، پایگاه وحدتی با دو گردان 41 و 42 جنگنده شکاری، در عملیات طریق‌القدس (آزادسازی بستان و مناطق غرب خوزستان در آذر 1360) با یک اسکادران جنگنده رهگیر و یک گروه جنگنده بمب‌افکن اف-5 و در عملیات بیت‌المقدس (آزادسازی خرمشهر و جنوب غربی خوزستان در اردیبهشت و خرداد 1361) با استفاده از هواپیماهای اف-5 گردان 41 مشارکت داشت.[12]
پایگاه وحدتی در طول جنگ تحمیلی با 65 درصد تلفات هواپیما بیشترین شهید خلبان را داشت.[13] از شهدای شاخص پایگاه وحدتی در دوران دفاع مقدس می‌توان به تورج یوسف، سید شهاب‌الدین طباطبایی، فیروز شیخ‌حسنی، غلام‌حسین عروجی، چنگیز سپهر، نصرالله اصیل‌ادب، حسین بهرام، هادی جوریکی، منصور ناظریان، محمدعلی فرزین، حمید فضیلت، محمد زارع نعمتی، کامبخش ضیائی، حسین مقیمی، جهان‌بخش منصوری، مصطفی مرتضائی، فتح‌علی غلام‌رضائی و اصغر صدری نوشاد اشاره کرد.[14]
بیمارستان پایگاه وحدتی نیز در دوران دفاع مقدس در درمان مجروحان نیروهای مسلح و روند انتقال آن‌ها به سایر مراکز درمانی فعال بود. از 31 شهریور 1359 تا پایان جنگ تحمیلی، 19 هزار نفر از مصدومان در این بیمارستان درمان شدند.[15]
در دوران دفاع مقدس به ترتیب محمدرضا تابش‌فرد، عباس عابدین، علی گیلانی، علی رضوانی، سیداسماعیل موسوی و حبیب بقایی تا پایان جنگ فرماندهی پایگاه وحدتی را بر عهده داشتند؛ هم اکنون امیر سرتیپ دوم خلبان جواد ولدی فرماندهی پایگاه را برعهده دارد.[16]
پایگاه وحدتی پس از پایان جنگ تحمیلی همچنان به فعالیت‌های خود ادامه داد و بازسازی تجهیزات آن در صدر امور قرار گرفت و در پروژه آذرخش (نوسازی و ارتقاء جنگنده اف-5)، تعدادی از جنگنده‌های اف-5 نوسازی شده و ارتقا یافتند. اکنون وحدتی با داشتن سه گردان تاکتیکی و آموزشی جنگنده‌های اف-5 مهم‌ترین پایگاه هوایی در استان خوزستان است.[17] از سال 1381، نمایشگاه هوایی راهیان نور در ایام نوروز با نمایش انواع هواپیما، بالگرد و تجهیزات هوایی همراه با پرواز جنگنده‌های اف-5 در پایگاه وحدتی برگزار می‌شود.[18]
[1]. نمکی، علی‌رضا و حسین خلیلی، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ـ جنگ با تانک‌ها، ج 5، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص31 و 32.
[2]. طلوعی، مرتضی، تاریخ نیروی هوایی شاهنشاهی ـ از افسانه تا حقیقت، تهران، ستاد فرماندهی نیروی هوایی، 1355، ص 52.
[3]. نمکی، علی‌رضا و حسین خلیلی، همان، ص32.
[4]. دهباشی، حسین، فرماندهی و نافرمانی ـ خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذربرزین، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، 1393، ص 37 و 38.
[5]. نمکی، علی‌رضا و حسین خلیلی، همان، ص32.
[6]. گروه مؤلفین تاریخ دفاع مقدس هوایی، تاریخ نبردهای هوایی، ج 1، ص 391.
[7]. شیرمحمد، محسن، پایداری وحدتی، تاریخ پایگاه چهارم شکاری دزفول، ج 1، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1401، ص 110 – 105؛ گروه مؤلفین تاریخ دفاع مقدس هوایی، تاریخ نبردهای هوایی، ج 1، تهران، مرکز مطالعات راهبردی نهاجا، 1393، ص312 الی 318.
[8]. هیئت تدوین تاریخ دفاع مقدس، تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، مهر 1359، ج 3، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص63.
[9]. شیرمحمد، محسن، همان، ص 14و 15 ؛ نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران، ایران سبز، 1389، ص 161.
[10]. شیرمحمد، محسن، همان، ص 14و 15.
[11]. همان، ص 15.
[12]. نمکی، علی‌رضا، همان، ص177، 178، 212 و 251.
[13]. تقوایی، بابک، «پایگاه وحدتی و گزارش تصویری نمایشگاه هوایی راهیان نور»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 249، اردیبهشت 1391، ص 49.
[14]. شیرمحمد، محسن، همان، ص 429-425.
[15]. محمدزاده سلحشور، مجید، اطلس جامع نقش اداره بهداشت، امداد و درمان نهاجا در دفاع مقدس، تهران، سوره سبز، تهران، 1395، ص52.
[16]. خبرگزاری تسنیم، 6 مرداد 1400، فرمانده جدید پایگاه هوایی دزفول منصوب شد، www.tasnimnews.com/fa/news/1400/05/06/2545370.
[17]. تقوایی، بابک، همان، ص 49 و 50.
[18]. همان، ص 45.
