مکان‌ها
ابوقریب (تنگه)
مریم بدر رجایی
9997 بازدید
تنگه ابوقریب، نقطه‌ای است مرزی و مرتفع در مقابل مناطق فکه و شرهانی که عراق آن را در نخستین روزهای جنگ تحمیلی، تصرف کرد. اما رزمندگان ایران در فروردین 1361 در عملیات فتح‌المبین این منطقه را آزاد کردند. در پایان جنگ نیز با مقاومت گردان عمار لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله از اشغال دوباره در امان ماند.
تنگه ابوقریب، در شهرستان دهلران در جنوب استان ایلام واقع شده است. این تنگه در ارتفاعات تینه قرار دارد و جاده دشت عباس ـ چم‌هندی از میان آن عبور می‌کند. منطقه ابوقریب دارای ذخایر و چاه‌های نفتی فراوان است.[1]
در آغاز جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، ارتش عراق برای عبور یگان‌های خود به سمت تنگه ابوقریب، برای بهره‌برداری از منابع نفتی آن، در منطقه چم‌هندی، پلی روی رودخانه دویرج واقع در غرب ابوقریب ساخت و این منطقه را تصرف کرد. تا فروردین 1361 این منطقه در دست عراقی‌ها ماند. در این تاریخ ایران برای آزادسازی این منطقه و دیگر مناطق اشغالی غرب کرخه، عملیات فتح‌المبین را طراحی کرد.
در طرح عملیاتی فتح‌المبین، منطقه اشغالی رود کرخه به چهار محور تقسیم شد که تنگه ابوقریب در محور عین‌خوش و دشت عباس قرار داشت. آزادسازی عین‌خوش و تنگه ابوقریب از اهداف اصلی عملیات بود که در صورت موفقیت، عقبه نیروهای عراق تهدید و خطوط مواصلاتی آن‌ها قطع می‌شد.[2]
در این عملیات که از 2 فروردین 1361 آغاز شد، عراق در تنگه ابوقریب سرسختانه مقاومت می‌کرد و به هیچ وجه نمی‌خواست این نقطه استراتژیک را از دست بدهد. علی صیاد شیرازی، فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش و محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه پاسداران، در قرارگاه کربلا وقتی دریافتند عراق قصد پیشروی از سمت ابوقریب دارد و می‌خواهد نقطه مهم مشهور به یال 251 را بگیرد، به تیپ 2 زرهی دزفول، مأموریت دادند تا جناح چپ تنگه را تقویت کند.
تیپ دزفول به مواضع عراق حمله کرد. از آنجا که تعداد تانک‌های این تیپ نسبت به یگان زرهی عراق بسیار محدود بود، تانک‌های تی72 تیپ 10 گارد ریاست‌جمهوری عراق توانستند هشت دستگاه تانک ایرانی را منهدم کنند. سوختن تانک‌ها موجب تضعیف روحیه نیروهای ایرانی و در نهایت عقبنشینی آن‌ها شد. سرهنگ صیاد شیرازی که با بالگرد خود را به دشت‌عباس رسانده بود، متوجه شد فرمانده تیپ، از ترس و برای حفظ نیروها، عقبنشینی کرده است. او با شناختی که به نیروهای خود داشت، یکی از فرماندهان گردان به نام محمدجعفر لهراسبی را که در عملیات طریق‌القدس شجاعت و فداکاری‌هایش را دیده بود، با اعطای درجه سرهنگی، به فرماندهی تیپ منصوب کرد. این تیپ همراه دیگر تیپ‌های ارتش و سپاه، پس از مقاومت بسیار، در نهایت در هشتمین روز عملیات فتح‌المبین، تیپ 10 عراق را شکست دادند و تنگه ابوقریب را آزاد کردند.[3] عملیات فتح‌المبین با آزادسازی تنگه ابوقریب در 10 فروردین به پایان رسید.[4] بعد از آن، تا سال 1367 و آخرین روزهای جنگ اتفاق خاصی در این منطقه روی نداد. تا اینکه در 21 تیر 1367، چند روز قبل از اعلام رسمی پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، عراق در منطقه فکه پیشروی کرد و از طریق تنگه ابوقریب به ایران حمله کرد.
با توجه به اینکه قوی‌ترین یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی در این منطقه مستقر بودند، در ابتدا با خوش‌بینی با تک دشمن برخورد کردند، ولی با رسیدن خبرهای بعدی، عمق فاجعه مشخص شد. ارتش عراق با دور زدن قوای ارتش، ضمن پیشروی در عمق خاک ایران، درصدد به اسارت گرفتن هزاران نفر بود. عملیات دشمن چنان خردکننده بود که تا قبل از غروب آفتاب، نیروهای شناسایی و اطلاعات عملیات خبر دادند که منطقه آن سوی پل کرخه تخلیه شده و سربازان خودی، در صف‌های طولانی، با پای پیاده و خسته و تشنه در حال عقبنشینی هستند. هزاران سرباز نیز در این سوی رود کرخه و شهرهای اندیمشک و دزفول پراکنده بودند. به لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله دستور داده شد تا به هر نحو ممکن، جلوی دشمن را سد کند. بزرگ‌ترین خطر، پیشروی عراق تا پل کرخه و حتی قطع جاده اندیمشک ـ اهواز بود.
گردان عمار از لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله که نیروهایش آماده رفتن به مرخصی بودند، مسئولیت این کار را پذیرفتند. محمدرضا یزدی، فرمانده گردان عمار و غلامرضا صالحی، قائم‌مقام لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از جمع‌آوری نیروهای خود و توجیه آن‌ها، با کمترین امکانات و مهمات، برای مقابله با عراقی‌ها به سمت تنگه ابوقریب پیش رفتند. آن‌ها با وجود تلفات سنگین اجازه عبور از این تنگه را به ارتش عراق ندادند. در این عملیات دو روزه، تعدادی از نیروهای گردان عمار به دلیل نبود مهمات کافی و عدم پشتیبانی به شهادت رسیدند. اما مقاومت آن‌ها، باعث عقبنشینی نیروهای عراقی شد و این تنگه از اشغال دوباره عراقی‌ها در امان ماند.[5]
سازمان هنری رسانه‌ای اوج در سال 1396، فیلمی درباره رشادت‌های رزمندگان گردان عمار برای حفظ تنگه ابوقریب، با عنوان «تنگه ابوقریب» به کارگردانی و نویسندگی بهرام توکلی و تهیه‌کنندگی سعید ملکان ساخت. این فیلم در سی‌و‌ششمین جشنواره فیلم فجر، بهترین فیلم شناخته شد و جوایزی را از آن خود کرد.[6]
[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی2: ایلام در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1394، ص148 و 199؛ فرودی، قاسم، اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غربی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1395، ص37.
[2]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1392، ص168؛ اطلس جغرافیای حماسی2، ص 199.
[3]. آقامیرزایی محمدعلی، شرهانی و ابوقریب، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1393، ص29-19؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چ سوم، 1392، ص48.
[4]. آقامیرزایی محمدعلی، شرهانی و ابوقریب، ص28؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص48.
[5]. آقامیرزایی محمدعلی، شرهانی و ابوقریب، ص75-85.
[6]. روزنامه شرق، ش3226، 30 مرداد 1397، ص10.
