عملیات کربلای 3
لیلا حیدری باطنی
597 بازدید
عملیات کربلای 3 در 11 شهریور 1365 در منطقه شمال غربی خلیج فارس به اجرا درآمد. این عملیات با هدف انهدام اسکله‌های نفتی البکر و الامیه عراق صورت گرفت و با تصرف این دو اسکله و انهدام تجهیزات آن پایان یافت.
نبرد دریایی کربلای 3 از نخستین سلسله عملیات‌های محدود نیروهای دریایی سپاه پاسداران در خلیج فارس بود که پس از پیروزی، حضور این نیرو را در منطقه پررنگ‌تر کرد. عراق پس از عملیات والفجر 8 (بهمن 1364) و ازدست‌دادن فاو، تهاجم خود به خطوط پدافندی ایران را در طول مرز آغاز (استراتژی دفاع متحرک) و شهر مهران را مجدداً اشغال کرد. سال 1365 بین برخی فرماندهان نظامی و مسئولان ایران سال «سرنوشت جنگ» محسوب می‌شد، ولی استراتژی جدید عراق مانع بزرگی برای زمینه‌سازی و اجرای یک عملیات بزرگ از جانب ایران بود. لذا به منظور پاسخ به سلسله تحرکات دفاع متحرک عراق، عملیات‌های کربلای 1 و 2 (آزادسازی مهران، تیر 65 و تصرف ارتفاعات مشرف بر پادگان حاج عمران، شهریور 65) اجرا شد و عملیات کربلای 3 در راستای ایجاد بستر مناسب برای یک «عملیات سرنوشت‌ساز»، در شرق بصره طراحی شد.[1]
پایانه‌های نفتی الامیه و البکر در شمال غربی خلیج فارس که بزرگ‌ترین مرکز صدور نفت عراق بود، در اوایل جنگ، توسط ارتش ایران منهدم شده بود، اما عراق پس از بازسازی دو اسکله، با نصب دستگاه‌های ردیاب، به رصد کشتی‌های بازرگانی و نفتکش‌های موجود در خلیج فارس پرداخت.[2] همچنین از طریق رادارهای رازیت، کنترل جنگنده‌ها و شناورهای جنگی و تجاری ایران را در اختیار گرفت و با زیر آتش قراردادن آنان با توپ‌های ضدهوایی، تهدیدی برای فعالیت‌های نظامی و اقتصادی ایران محسوب شد. به دلیل برخورداری دو پایگاه از رادارهای قوی اطلاعاتی، عراق حتی تردد شناورهای تجاری، جنگی و نفتکش‌های منطقه را نیز در کنترل خود درآورد. بنابراین تصرف و انهدام دو اسکله برای فرماندهان نظامی ایران دارای اهمیت بسزایی بود. از سوی دیگر در صورت پیروزی در عملیات، پدافند برد سیستم‌های موشکی ساحل عراق در بندر ام‌القصر نیز به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شد و این امر به لحاظ نظامی بسیار باارزش بود.[3]
اهداف فرعی عملیات نیز تکمیل دستاوردهای عملیات والفجر 8 (تصرف بندر فاو و بستن راه ورودی عراق به خلیج فارس) و محدودکردن عراق در شمال خلیج فارس بود.[4] دو اسکله الامیه و البکر در آب‌های خلیج فارس و در جنوب شرقی رأس‌البیشه با فاصله یازده کیلومتر از هم در یک راستا نسبت به خط شمال واقع شده‌اند. سواحل جمهوری اسلامی در شمال این اسکله‌ها و فاو، خورعبدالله، جزیره بوبیان در غرب آن قرار دارند.[5] به خاطر اهمیت پایانه‌ها، عراق برای حفاظت تأسیسات آن، دو نیروی زمینی و دریایی را به کار گرفته بود و سپاه هفتم ارتش در اطراف آن مستقر بودند. یک گروهان تفنگدار دریایی نیز به‌صورت دیده‌بان در سراسر اسکله الامیه قرار داشت. این دیده‌بانان علاوه‌بر وظیفه اصلی، باید در طول شبانه‌روز نارنجک‌های مخصوصی را به دریا پرت می‌کردند که ترکش‌های آن تا شعاع پنجاه‌متری عمل می‌کرد. اسکله‌ها توسط شرکت‌های چندملیتی ساخته شده و در جنوب شرقی ام‌القصر قرار داشتند. اسکله الامیه اولین اسکله‌ای بود که عراق را به دریا وصل می‌کرد.[6]
مأموریت اجرای عملیات به لشکر 14 امام حسین‌علیه‌السلام واگذار شد. این لشکر قبل از اجرای عملیات، پاسگاه‌های شناور برای حمل‌ونقل خمپاره، تانک و ضدهوایی احداث کرد و به تجهیز قایق‌ها با سلاح و نردبان و اسکله‌سازی در منطقه پرداخت. همچنین با به‌کارگیری تاکتیک عبور، صعود از اسکله، تصرف و پاک‌سازی[7] موفقیت در عملیات را تضمین کرد.[8]
عملیات کربلای 3 ساعت 1:30 صبح 11 شهریور 1365 با رمز «حسبنا الله و نعم الوکیل» و با حضور تکاوران تیپ دریایی یونس از لشکر امام حسین‌علیه‌السلام به عنوان گردان خط‌شکن با همراهی سه گروهان حضرت نوح‌علیه‌السلام، حضرت موسی‌علیه‌السلام و حضرت اسماعیل‌علیه‌السلام آغاز شد. گردان‌های امام رضا‌علیه‌السلام، امام محمدباقر‌علیه‌السلام، امام موسی‌بن‌جعفر‌علیه‌السلام و همچنین ناو تیپ‌های کوثر و امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام نیز به آنان پیوستند.[9]
یک شب قبل از آغاز عملیات حدود 120 نیروی غواص مأموریت خود را شروع کردند و به‌رغم مشکلاتی مانند وزش باد مخالف، نفوذ آب به داخل محفظه مخصوص بی‌سیم، تا سه‌کیلومتری اسکله رسیدند. اگرچه محورهای سمت چپ و میانی موفق نشدند به اسکله نزدیک شوند، اما گروهان حضرت موسی‌علیه‌السلام پس از پاک‌سازی پد هلیکوپتر، انهدام موانع و آماده‌کردن محل برای ورود دیگر نیروها، با غافلگیرکردن عراقی‌ها، برای درگیری آماده شدند. پس از الحاق نیروها عملیات رسماً آغاز شد.[10] آن‌ها از شمال اسکله و پد هلیکوپتر عبور کرده و میانه اسکله را پاک‌سازی و مرکز فرماندهی نیروهای عراق را که در جنوب اسکله و در ساختمانی فرسوده معروف به «هتل» قرار داشت، تصرف کردند.[11]
نیروهای عراق نیز با ازکارانداختن بی‌سیم‌های لشکر امام حسین‌علیه‌السلام مانع تماس بیرونی فرماندهان ایران با رزمندگان داخل اسکله شدند. علاوه‌برآن ارتش عراق برای تصرف اسکله از ارتفاع پایین بمباران کرد و پدافند هوایی اسکله را هدف قرار داد. آنان با دو قبضه توپ 57 میلی‌متری که در سمت راست اسکله الامیه قرار داشت و هنوز در اختیارشان بود، مسیر قایق‌ها و سمت دیگر اسکله را به آتش کشیدند. اما با ورود گروهان شناور ایران و کم‌شدن فشار بر غواصان، همچنین حمله قایق‌های توپدار با پرتاب توپ 23 و تفنگ 106 میلی‌متری به سوی اسکله و تصرف یکی از توپ‌ها، کنترل اسکله در دست رزمندگان ایران قرار گرفت. آنان با پرتاپ پانزده مین در آبراه خورعبدالله، عراقی‌ها را مجبور به تسلیم کرده و با گرفتن دومین توپ 57 میلی‌متری به عنوان آخرین سنگر دشمن، همراه با تصرف ستاد مرکز فرماندهی، کار تصرف اسکله را به پایان رساندند.[12]
نیروهای عراق برای بازپس‌گیری اسکله، با پرتاب موشک‌های دوربرد به پد هلیکوپتر از بندر ام‌القصر و فرستادن هشت فروند شناور به سمت اسکله و بمباران آن، به نیروهای ایران فشار آوردند. سرانجام به دلیل عدم پشتیبانی هوایی و دریایی از نیروهای رزمنده، اختلال در فرکانس و قطع تماس نیروها با فرماندهان، نیروهای ایران عقب‌نشینی کردند و عراق اسکله را که از تأسیسات باارزش و تجهیزات خالی شده بود، تصرف کرد.[13]
هم‌زمان با عملیات در اسکله الامیه، نیروهای ایران با تلاش تیم مهندسی قرارگاه نوح‌علیه‌السلام نبرد دیگری در اسکله البکر را آغاز کردند. ساعت 9 صبح بخش وسیعی از اسکله توسط شش پمپ، مقدار زیادی نفت از داخل لوله‌های نفتی فاو ـ البکر، روی اسکله پمپاژ شد و رزمندگان ایران با شلیک آتش توپخانه 155 میلی‌متری، آتش بزرگی به پا کردند و نصف اسکله با تجهیزات آن به همراه ناوچه اوزا (قایق موشک‌انداز تندرو ساخت شوروی سابق)[14] که در کنار اسکله پهلو گرفته بود، در آتش سوخت. به‌طوری‌که آتش آن از فاصله 34 کیلومتری دیده می‌شد. به آتش کشیدن این اسکله، به «عملیات نارالرحمه» نیز شهرت یافت.[15]
از خسارات عراق در این عملیات می‌توان به انهدام دو فروند هواپیمای جنگی، یک فروند یدک‌کش، یک فروند ناوچه موشک‌انداز اوزا، پانزده قبضه ضدهوایی، مقدار چشمگیری سلاح سبک و نیمه‌سنگین، انهدام مقدار زیادی رادارهای پایانه البکر، دستگاه‌های پیشرفته گوناگون و نابودی کامل اسکله الامیه و بخشی از اسکله البکر اشاره کرد. در این عملیات همچنین دوازده قبضه توپ ضدهوایی، دو دستگاه رادار هوایی، یک دستگاه رادار رازیت، دو قبضه موشک سهند، انواع مین دریایی، ده فروند قایق، یک دستگاه رادار دریایی و انواع سلاح سبک و نیمه‌سنگین غنیمتی به دست آمد. حدود شصت عراقی کشته و 110 نفر که پنج افسر و فرمانده اسکله الامیه بین آن‌ها بودند، به اسارت درآمدند و از نیروی انسانی ایران 75 شهید و 186 مجروح به جای ماند و 25 قایق منهدم شد.[16]
پس از تصرف اسکله الامیه عراق در اطلاعیه‌ای به تحریف واقعیت و تقلیل کارکرد اسکله‌ها پرداخت،[17] اما پس از دوازده ساعت سکوت، برای کاهش واکنش منفی نظامی و سیاسی شکست عملیات، تلویحاً به ناکامی اعتراف کرد و آن را «حرکتی ناموفق» معرفی کرد.[18]
سال 1368، رسول ملاقلی‌پور فیلم «افق» را بر اساس عملیات کربلای 3 ساخت. در این فیلم تلاش غواصان اطلاعات عملیات سپاه پاسداران برای انهدام اسکله الامیه به تصویر کشیده شده است.[19]
[1]. اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1375، ص11 و 12 و 17-15؛ انصاری، مهدی، فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق ج44: ماجرای مک فارلین، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1380، ص19؛ فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق ج43: زمینه‌سازی در تدارک عملیات سرنوشت‌ساز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1378، ص16؛ دایرةالمعارف انقلاب اسلامی ج3، ویژه نوجوانان و جوانان، تهران: سوره مهر، 1394، ص180 و 181.
[2]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، تهران: معاونت تبلیغات و مدیریت نشر، 1376، ص257.
[3]. اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص22 و 24 و25 و 33 و 92.
[4]. همان، ص92 و 93.
[5]. جنگ در سال 65 کارنامه یک‌ساله سپاه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ستاد مرکزی، 1367، ص145 و 146.
[6]. روزنامه جمهوری اسلامی، 12 شهریور 1365، ش2106، سال هشتم، ص2.
[7]. اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص93 و 96.
[8]. جنگ در سال 65 کارنامه یک‌ساله سپاه، ص145 و 151-149 و 157.
[9]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص258؛ اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص101 و 102.
[10]. فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق ج43، ص620 و 617؛ جنگ در سال 65 کارنامه یک‌ساله سپاه، 1366، ص165-163.
[11]. اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص161.
[12]. روزشمار جنگ ایران و عراق ج43، ص618 و 621و 641؛ جنگ در سال 65 کارنامه یک‌ساله سپاه، ص167 و 168؛ اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص171 و 173.
[13]. جنگ در سال 65 کارنامه یک‌ساله سپاه، ص171-169؛ اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص186 و 190 و 193.
[14]. مسبوق، محمد، جواهری، علی‌رضا، عملیات مروارید، تهران: مرکز انتشارات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394، ص222.
[15]. فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق ج43، ص622؛ اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص167 و 17 و 179.
[16]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص260 و 261؛ فوزی، یحیی، لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق ج43، ص642؛ اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص199.
[17]. اسحاقی، سیدمحمد، نخعی، هادی، خداوردی‌خان، مهدی، نبرد الامیه، ص170.
[18]. سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، ص259.
[19]. فراستی، مسعود، فرهنگ فیلم‌های جنگ و دفاع ایران، تهران: ساقی، سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، 1392، ص41.
