اشخاص

پرز دکوئیار، خاویر

فاطمه دفتری
1011 بازدید

خاویر فلیپه ریکاردو پرز دکوئیار د لا گوئرا (1920م/ 1298ش ـ 4 مارس 2020/14 اسفند 1398) دیپلمات و سیاستمدار اهل پرو و پنجمین دبیرکل سازمان ملل متحد بین سال‌های 1982 تا 1991م/ 1360 تا 1370ش بود که برای پایان دادن به جنگ تحمیلی عراق برضد ایران تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری کرد.

خاویر پرز دکوئیار در 19 ژانویه 1920 (28 دی 1298) در لیما، پایتخت کشور پرو، به دنیا آمد. او در دانشگاه لیما در دو رشته حقوق و ادبیات تحصیل کرد. اولین شغلش، منشیگری وزارت امور خارجه بود. در سال 1944 (1322)، به عنوان دبیر سوم سفارت پرو در فرانسه، عازم پاریس شد. او در سال 1945 (1323)، عضو هیئت پرویی کمیسیون ایجاد سازمان ملل در لندن شد. در سال‌های 1946 و 1947 (1324 و 1325)، عضو هیئت نمایندگی پرو در سازمان ملل بود. در سال 1961 (1339) به کشورش بازگشت و تا سال 1982 (1360) در سمت‌هایی مانند مدیریت اداره تشریفات و امور سیاسی وزارت امور خارجه، استادی دانشگاه، سفارت پرو در سوئد، ریاست اداره امور سیاسی وزارت امور خارجه در پرو، سفارت پرو در مسکو، نمایندگی دائم پرو در سازمان ملل، دستیاری سیاسی دبیرکل سازمان ملل، سفارت پرو در برزیل و ریاست شورای امنیت سازمان ملل مشغول به کار بود.[1]

دکوئیار در نخستین روز سال 1982 (11 دی 1360) به عنوان رئیس سازمان ملل سوگند وفاداری یاد کرد.[2] این سال برای سازمان ملل، سالی پر از حادثه و، به قول خود او، شوم بود؛ حوادثی مانند حمله شوروی به افغانستان، درگیری میان اسرائیل و لبنان بر سر بلندی‌های جولان و مهم‌ترین آن‌ها، شدت گرفتن جنگ ایران و عراق.[3]

کورت والدهایم، دبیرکل وقت سازمان ملل هنگام شروع جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، از همان آغاز جنگ تلاش‌هایی برای متوقف کردن آن کرد. او به استناد ماده 99 منشور سازمان ملل، در 23 سپتامبر 1980 (1 مهر 1359)، نظر شورای امنیت را جلب کرد ‌که این جنگ خطر فزاینده‌ای برای صلح و امنیت بین‌المللی است و شورای امنیت نیز طی قطعنامه 479 (1980) از ایران و عراق درخواست کرد که هرچه سریع‌تر استفاده از زور برای حل اختلافات خود را کنار بگذارند. در زمان تصویب این قطعنامه، عراق بخش‌های وسیعی از خاک ایران را در تصرف داشت و چون در این قطعنامه، بحثی از عقب‌نشینی نیروهای عراقی از خاک ایران نشده بود، از سوی ایران پذیرفته نشد.[4]

دکوئیار پس از انتخاب شدن به دبیرکلی سازمان ملل، برنامه‌های کورت والدهایم، دبیرکل پیشین سازمان ملل را که خود او بین سال‌های 1975 تا 1981 (1353 تا 1360) دستیاری‌اش را بر عهده داشت، برای حل این بحران‌ با جدیت پیگیری کرد.[5]

دور نخست پنج‌ساله دبیرکلی دکوئیار، در سال 1986 (1364) پایان یافت و او بار دیگر در این پست ابقا شد.[6] تا این زمان، شورای امنیت، هشت قطعنامه برای پایان دادن به جنگ تحمیلی عراق برضد ایران صادر کرده بود و سرانجام در سال 1366، قطعنامه 598 توسط پنج عضو دائم شورای امنیت تهیه شد که در آن خواهان آتش‌بس، آزادی اسرا و عقب‌نشینی طرفین به درون مرز‌ها شده بودند.[7]

جمهوری اسلامی ایران، با ارسال نامه‌ای به دکوئیار اعلام کرد با شروطی قطعنامه را خواهد پذیرفت.[8] پس از دریافت این نامه، دبیرکل سازمان ملل در 20 شهریور 1366 به ایران سفر کرد. در این سفر، آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهوری وقت ایران) در دیدار با ایشان، خواهان تعیین هیئتی بی‌طرف برای تحقیق درباره شناسایی متجاوز شد.[9] در پی این درخواست، دکوئیار در 23 مهر 1366 طرحی تهیه کرد که به «طرح اجرایی دبیرکل» مشهور شد. این طرح، با مخالفت عراق روبه‌رو شد و به بن‌بست رسید.[10] به این ترتیب، همان‌طور که دکوئیار در خاطراتش می‌گوید قطعنامه، به جای آنکه تنش‌ها را در منطقه کاهش دهد، افزایش داد.[11]

شواری امنیت، بار دیگر در 3 دی 1366، بیانیه‌ای مبنی بر لزوم ادامه تلاش‌های دبیرکل برای اجرای قطعنامه صادر کرد[12] و سرانجام در پی تلاش‌های سازمان ملل، دولت‌ ایران در 26 تیر 1367، قطعنامه را پذیرفت و پس از ملاقات وزاری امور خارجه ایران و عراق زیر نظر دکوئیار و توافق آن‌ها، در 29 مرداد، آتش‌بس اعلام شد.[13]

با پذیرش آتش‌بس، دکوئیار تلاش‌های زیادی برای تحکیم آن و اجرای بند 1 قطعنامه 598 مبنی بر عقب‌نشینی به مرزهای بین‌المللی کرد. به درخواست او، مذاکرات میان وزیران امور خارجه دو کشور، از سوم شهریور 1367 در ژنو آغاز شد؛ اما به علت کارشکنی‌های عراق، به درخواست ایران، مذاکرات تحت نظر دبیرکل سازمان ملل در نیویورک از 9 مهر 1367 پیگیری شد.[14]

پس از دو دوره مذاکره، به علت پافشاری عراق، دور جدید مذاکرات، از 10 آبان 1367 در ژنو و با حضور پرز دکوئیار آغاز شد و پس از هفت دوره مذاکره، به سبب حل نشدن اختلافات میان دو کشور، مجدداً ملاقات سه‌جانبه‌ای در 28 بهمن با حضور دبیرکل سازمان ملل در نیویورک صورت گرفت. این مذاکرات، یک بار دیگر در ژنو در 31 فرودین 1368 از سر گرفته شد؛ اما باز هم بی‌نتیجه ماند.[15]

وضعیت «نه جنگ و نه صلح»، میان دو کشور ادامه یافت. تا اینکه در 23 مرداد 1369، صدام حسین اعلام کرد که پیشنهاد ایران برای پذیرش قرارداد الجزایر را که در سال 1975 (1353) میان دو کشور منعقد شده بود، می‌پذیرد و از 26 مرداد عقب‌نشینی را آغاز می‌کند.[16]

دکوئیار، خاطراتش در خصوص حل بحران ایران و عراق را در فصلی با عنوان «جنگ بی‌پایان» در کتاب خاطراتش به نام «به سوی صلح» آورده است.[17]

او در سال 1987 (1365)، به سبب تلاش‌هایش در برقراری صلح، برنده جایزه «تفاهم بین‌المللی» شد. وی در پی دریافت این جایزه، در سخنرانی‌ خود، از مقام‌های ایرانی که در طول مذاکرات به وی اعتماد کرده بودند، سپاسگزاری کرد.[18]

در 9 دسامبر 1991 (18 آذر 1370)، دکوئیار در گزارشی به شورای امنیت، عراق را آغازگر جنگ ایران و عراق معرفی و این کشور را محکوم کرد.[19]

دکوئیار در دسامبر 1991 (دی 1370)، جای خود را به پطروس غالی، تبعه مصر، داد و در 23 مه 1992 (2 خرداد 1371) به ریاست کمیسیون جهانی فرهنگ و توسعه، وابسته به یونسکو، منصوب شد.[20]

از 22 نوامبر 2000 تا 28 ژوئیه 2001، دکوئیار، نخست‌وزیر پرو بود. او در سال 2004 (1383)، سفیر پرو در فرانسه شد. 

4 مارس 2020 (14 اسفند 1398) خاویر پرز دکوئیار در سن 100سالگی، درگذشت.[21]

[1]. میرسعید قاضی، علی، زندگی‌نامه دبیرکل‌های سازمان ملل متحد و فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، تهران: مبتکران، 1393، ص223 و 224.

[2]. همان، ص227.

[3]. همان، ص232.

[4]. همان، ص234.

[5]. همان، ص234.

[6]. همان، ص239.

[7]. همان، ص244.

[8]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5: پایان جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1378، ص147.

[9]. همان، ص151.

[10]. همان، ص153.

[11]. پرز دکوئیار، خاویر، به سوی صلح، ترجمه حمیدرضا زاهدی، تهران: انتشارات اطلاعات، 1379، ص256.

[12]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص155.

[13]. میرسعید قاضی، علی، زندگی‌نامه دبیرکل‌های سازمان ملل متحد و فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، ص246.

[14]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج5، ص237ـ235.

[15]. همان، ص244 و 245.

[16]. همان، ص278.

[17]. پرز دکوئیار، خاویر، به سوی صلح، 1379.

[18]. میرسعید قاضی، علی، زندگی‌نامه دبیرکل‌های سازمان ملل متحد و فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، ص248.

[19]. پرز دکوئیار، خاویر، به سوی صلح، ص280.

[20]. ساجدی، احمد، مشاهیر سیاسی قرن بیستم، تهران: محراب قلم، 1374، ص199.

[21]. روزنامه ایران، ش7297، 17 اسفند 1398، ص4.