مفاهیم و اصطلاحات
اختفا
معصومه عابدینی
4270 بازدید
اختفا در لغت یعنی پنهان و پوشیده شدن و در تعریف نظامی، به معنای حفاظت در برابر دید دشمن است. اختفا، در اصطلاحات نظامی، همراه با استتار و فریب به کار می‌رود. هدف از اختفا، این است که دشمن از وجود شیء یا فردی خاص آگاه نشود یا از محل آن اطلاع پیدا نکند.
در علوم تاکتیک نظامی، اختفا ممکن است به وسیله هر شیء، گیاه، عارضه زمینی یا هر پدیده‌ای (مثل تاریکی، دود و مه) که مانع دید دشمن شود، صورت گیرد. تفاوت اختفا با سایر مفاهیم پوشش، این است که با اختفا نمی‌توان مانع اصابت گلوله شد.
اختفا به دو نوع صورت می‌گیرد: 1. اختفای طبیعی: معمولاً با استفاده از وسایل موجود در منطقه، مانند بوته‌ها، علف‌ها و کُنده‌های درخت. در این اختفا، نیازی به تغییر دادن آن‌ها برای استفاده نیست؛ 2. اختفای مصنوعی: معمولاً با استفاده از وسایلی مانند تور استتار، علف، برگ، پارچه و... . بدیهی‌ست که در هر نوع اختفا باید آثار تغییر فصل و نوع منطقه را در نظر داشت.
عوامل تشخیص اختفا بدین قرارند: 1. صدا: هر نوع صدا؛ مانند: صحبت کردن، سوت زدن، صدای خودرو، صدای تانک، تیراندازی و...؛ 2. نور: هر نوع نور در شب یا روز؛ مانند: انعکاس نور در شب و روز، آتش، روشن کردن انواع چراغ و سیگار در شب؛ 3. حرکت: حرکت در روز، گاهی نیز در شب، باعث تشخیص می‌شود؛ ولی اگر اصول دیگر استتار و اختفا به‌خوبی مراعات شده باشد، در شب، به علت تاریک بودن هوا و محدود بودن دید، حرکت، به‌تنهایی عامل خوبی برای تشخیص نیست. برای حرکت در وضعیت اختفا نباید روی خط افق در حالت ایستاده تردد کرد؛ زیرا وقتی افراد در خط افق قرار می‌گیرند، به‌راحتی تشخیص داده و دیده می‌شوند.
اختفا و پوشش مترادف هستند. پوشش حائلی طبیعی یا مصنوعی است که سرباز را در برابر آتش حفظ می‌کند. گاهی اوقات، پوشش فقط برای محافظت خود از آتش‌های مستقیم، و بعضی از مواقع هم برای آتش‌های مستقیم و هم آتش‌های منحنی دشمن است.
پوشش‌ها بر دو نوع هستند: 1. طبیعی: مانند گودال‌ها، جوی‌ها، ضدشیب‌ها و...؛ 2. مصنوعی: انواع سنگر، دیوار، خاکریز و...
یکی از اصول و روش‌های اساسی که در پدافند غیرعامل از آن استفاده می‌شود، اصل اختفا است. در این مبحث، اختفا یا پنهان‌کاری، به همه اقداماتی گفته می‌شود که مانع از قرار گرفتن تأسیسات و تجهیزات در دید مستقیم دشمن می‌شود یا تشخیص تأسیسات و تجهیزات و همچنین آگاهی از فعالیت‌های خاص را برای او غیرممکن یا مشکل می‌کند.
روش‌های اختفا بدین قرارند: 1. استفاده مناسب از عوارض زمین و احداث تأسیسات در محلی که توسط دشمن به‌سهولت قابل تشخیص و رؤیت نباشد؛ 2. عادی و غیرمهم جلوه دادن تأسیسات، با جدول‌بندی، درخت‌کاری و...؛ 3. جداسازی منطقی تأسیسات صنعتی که به علت نوع فعالیت نمی‌توان آن‌ها را به طور کلی دگرگون کرد؛ به نحوی که اثر زیادی بر فعالیت‌ها نگذارد؛ 4. حذف نقاط حیاتی و حساس و مهم از روی نقشه‌هایی که به علتی خاص باید در رسانه‌های گروهی منعکس شوند؛ 5. نشان ندادن نمای خارجی تأسیسات حیاتی و حساس در تلویزیون، به‌خصوص در ارتباط با محیط اطراف و جاده‌ها؛ 6. درج نکردن آگهی در جراید، به گونه‌ای که وقوع فعالیتی مهم در محدوده زمانی و در موقعیت جغرافیایی از آن استفاده شود؛ 7. ایجاد تأسیسات در اعماق زمین یا در دل کوه‌ها تا علاوه بر پنهان شدن آن‌ها، استحکام کافی در مقابله با راکت، بمب و موشک نیز حاصل شده باشد؛ 8. جابه‌جایی: چون تأسیسات صنعتی، به صورت ثابت در نقطه‌ای مستقر می‌شود و انتظار تغییرات و تحولات دفعی از آن‌ها نمی‌رود، چنانچه جمع‌آوری و نصب مجدد گونه‌هایی از صنایع تا حد لازم سهل باشد، می‌توان کالبدهای مورد نیاز را از نوع سبک و انعطاف‌پذیر مانند چادر یا سازه‌های سبک با قابلیت مونتاژ و دمونتاژ انتخاب کرد و در مراحل زمانی مختلف، محل آن را جابه‌جا کرد.
در دفاع مقدس، اختفا و اهمیت آن، به انحای گوناگون به نیروهای رزمنده و یگان‌ها یادآوری می‌شد. در دستورالعمل‌ها یا دستورهای شفاهی و در جلسات فرماندهی بر این موضوع تأکید می‌شد. همچنین در مواقع لزوم، نمایندگان فرماندهی یا بازرسی یا حفاظت اطلاعات، از اجرای آن بازدیدهای مکرر می‌کردند. با ایجاد پوشش بر روی تسلیحات سنگین و نیمه‌سنگین مانند انواع توپخانه، سایت‌های موشکی، رادارها، تأسیسات مخابراتی، خودروهای ویژه فرماندهی و تأسیسات لجستیکی آن‌ها را از دید هواپیماهای شناسایی یا دیده‌بان‌ها مخفی می‌کردند.
ایجاد سنگرهای بتونی در زیر زمین یا در دل کوه‌ها برای حفظ تأسیسات حیاتی و سنگرهای فرماندهی و مهمات و تسلیحات عمده نیز مورد تأکید فرماندهان بود و اجرا می‌شد.
در عملیات الی بیت‌المقدس، همانند عملیات‌های قبلی، برای پوشش و اختفای حرکات، از تاریکی شب استفاده شد. در هنگام عبور از رودخانه کارون، یگان‌ها بینابین درختان گز آن سوی رودخانه مخفی شدند. جز این دو روش (استفاده از تاریکی شب و مخفی شدن بین درختان)، یگان‌ها به اهمیت اختفا و استتار توجه نداشتند و به موضوع پراکندگی نیروها توجه نمی‌کردند.
در گزارش منطقه عملیات فتح‌المبین ـ صادرشده از لشکر 21 حمزه ارتش در 29 دی 1360 ـ آمده است: «تپه‌ها و ارتفاعات منطقه عملیات، اختفا و پوشش مناسبی به وجود می‌آورد. این عامل، در تپه‌های علی‌گره‌زد و ابوصلیبی خات نسبتاً کمتر است. ضمناً درختان گز مجاور رودخانه کرخه نیز برای اختفا مناسب است؛ ولی در سایر نقاط، قابل توجه نیست.»[1]
[1]. تلخیص مقاله از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص369 و 370.
