اشخاص

دوران، عباس

میلاد شویکلو
14343 بازدید

عباس دوران (1361-1329) یکی از خلبانان بنام نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که در سال‌های آغازین جنگ عراق برضد ایران با حضور در عملیات‌های هوایی متعدد و فرماندهی برخی از آن‌ها نقش بسزایی در دفاع از سرزمینش ایفا کرد.

عباس دوران 20 مهر 1329 در شیراز به دنیا آمد و پس از گذراندن دوره ابتدایی وارد دبیرستان سلطانی شیراز شد. وی در سال 1348 پس از گرفتن مدرک دیپلم طبیعی، به استخدام نیروی هوایی درآمد و پس از گذراندن آموزش‌های اولیه نظامی در فرماندهی مرکز آموزش‌های هوایی در سال 1349 به دانشگاه خلبانی راه یافت. پس از گذراندن دوره مقدماتی پرواز در ایران، در سال 1351 برای تکمیل دوره خلبانی به آمریکا اعزام شد. او ابتدا در پایگاه «لکلند» واقع در ایالت تکزاس دوره تکمیلی زبان انگلیسی را گذراند و در پایگاه کلمبوس در ایالت می‌سی‌سی‌پی موفق به آموختن فن خلبانی و پرواز با هواپیماهای بونانزا، تی 41 و تی 47 شد. وی سال 1352، پس از دریافت نشان خلبانی به ایران بازگشت و خلبان هواپیمای اف 4 «فانتوم» در پایگاه یکم شکاری تهران و سپس در پایگاه سوم شکاری همدان شد. عباس دوران در 22 تیر 1358 با نرگس‌خاتون دلیر روی‌فرد ازدواج کرد. حاصل این ازدواج پسری به نام امیررضا بود که هنگام شهادت پدرش هشت ماه داشت.

دوران با شروع جنگ تحمیلی به پایگاه ششم شکاری بوشهر انتقال یافت.[1] در آن زمان فقط او و یکی دیگر از خلبانان نیروی هوایی ارتش به نام علیرضا یاسینی، در نبردهای منطقه خلیج فارس قادر به شلیک موشک راداری هوا به زمین بودند. به‌طوری‌که نیروی دریایی عراق برای هدف قرار دادن هواپیماهای جنگی ایران جایزه تعیین کرد. اما این در حالی بود که باقی‌مانده نیروی دریایی عراق در ششم و هفتم آذر 1359 در عملیات مروارید، با عملیات هوایی دقیق عباس دوران و دیگر همرزمان او به اعماق آب‌های خلیج فارس فرستاده شدند.[2]

 

عباس دوران در همان ساعات ابتدایی نبرد، دو ناوچه نیروی دریایی عراق را در حوالی اسکله‌های الامیه و البکر غرق کرد. دوران و همرزمانش تا پایان این عملیات در حال پرواز بودند. به گونه‌ای که دوران بعد از هر فرود از هواپیما پایین می‌آمد و پشت هواپیمای آماده دیگری قرار می‌گرفت و به نبرد هوایی ادامه می‌داد.[3]

چند ماه از جنگ نگذشته بود که روزی صدام در مصاحبه با خبرنگار بی‌بی‌سی، اعلام کرد: «ما به یاری کشورهای دوست و حامی خود به‌تازگی چنان دژ مستحکمی از پدافند هوایی در اطراف شهرها و منابع اقتصادی خود از جمله نیروگاه‌های برق برپا کرده‌ایم که اگر هر خلبان ایرانی بتواند با موفقیت به شعاع پنجاه مایلی رینگ‌های پدافندی این نیروگاه‌ها برسد، حقوق یک سال خود را به او جایزه می‌دهم.» عباس دوران، ساعاتی بعد از این مصاحبه، به همراه خلبان یاسینی نیروگاه‌ برق بصره را چنان منهدم کردند که جنوب عراق در خاموشی فرورفت. بعد از این عملیات مصاحبه‌کننده با صدام بلافاصله خبر انهدام نیروگاه برق بصره را در سطح بین‌المللی مخابره کرد.[4]

در بهار 1360 مسئولان سیاسی و نظامی شیراز به پاس دلاوری‌های این خلبان، یکی از بلوارهای این شهر را که مقابل پایگاه هوایی شیراز قرار دارد، به نام وی نامگذاری کردند.[5]

قبل از عملیات فتح‌المبین (2 فروردین 1361)، عراقی‌ها دست به جا‌به‌جایی‌های گسترده‌ای زدند و تجهیزات خود را به جبهه‌های جنوبی منتقل می‌کردند. به همین دلیل، بعد از کسب اطلاعات لازم و تهیه نقشه‌های پروازی، تصمیم بر این شد که در یک عملیات گسترده هوایی عقبه و دنباله دشمن از جمله نفرات و تجهیزات آن‌ها از ارتفاع بالا منهدم شوند. در 29 اسفند 1360 عباس دوران با سمت فرمانده دسته پروازی همراه با پانزده نفر از خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای انجام این طرح انتخاب شدند که در نهایت با این عملیات راه برای فتح خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس (10 اردیبهشت 1361)، هموارتر شد.[6]

صدام پیش از جنگ با ایران، در اجلاس جنبش کشورهای غیرمتعهد در هاوانا، حق میزبانی اجلاس را در تابستان 1361 گرفته بود. وزارت امور خارجه ایران مدت‌ها تلاش کرد تا برگزاری اجلاس را در بغداد لغو کند. اما وقتی این مهم با ترفندهای دیپلماتیک انجام نشد، ایجاد ناامنی در استان بغداد در دستور کار نظامی سیاسی جمهوری اسلامی قرار گرفت و قرار شد با حمله به تأسیسات پالایشگاهی الدوره در جنوب شرقی بغداد، مانع از برگزاری نشست سران غیرمتعهدها شوند. انجام این مأموریت به نیروی هوایی ارتش واگذار شد. برای اجرای این مأموریت شش تن از خلبانان برجسته نیروی هوایی به سرپرستی عباس دوران و سه فروند هواپیمای فانتوم انتخاب شدند. وی همراه با کمک‌خلبان منصور کاظمیان و چهار خلبان دیگر در 30 تیر 1361 برای هدف قرار دادن پالایشگاه الدوره بغداد به پرواز درآمدند. در این عملیات دو فروند هواپیمای دیگر دسته پروازی عباس دوران برای در امان ماندن از رادارهای عراق مجبور به پرواز در ارتفاع کم بودند، اما رادارهای عراق، دسته پروازی هواپیماهای ایرانی را در دید خود گرفتند و به سمت آن‌ها شلیک ‌کردند. هواپیمای عباس دوران، پس از هدف قرار دادن پالایشگاه الدوره و شکستن دیوار صوتی بر فراز بغداد، هنگام بازگشت مورد اصابت موشک‌های عراقی قرار گرفت. منصور کاظمیان از دوران درخواست پرش اضطراری کرد، اما دوران دکمه خروج اضطراری کابین عقب را زد تا کاظمیان با چتر نجات فرود آید و خود با هدایت هواپیما به سمت هتل الرشید یعنی محل برگزاری اجلاس، بخش بزرگی از این ساختمان را منهدم کرد و به شهادت رسید. این عملیات موجب شد تشکیل اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در بغداد به دلیل ناامنی منتفی شود و دبیرخانه اجلاس، محل برگزاری را از بغداد به دهلی‌نو جابه‌‌جا کند.[7]

بیست سال پس از این رخداد، بقایای پیکر عباس دوران در 29 تیر 1381 به ایران بازگشت و 30 تیر در گلزار شهدای شیراز به خاک سپرده شد.[8]

عباس دوران در طول دو سال اول جنگ بیش از 120 پرواز و عملیات برون‌مرزی داشت که به اعتقاد کارشناسان مسائل پروازی، این آمار حتی در جنگ هفت‌ساله ویتنام هم وجود نداشته است.[9] وی تنها شهیدی است که در زمان حیاتش خیابانی به نامش نامگذاری شده است.[10] سال 1376 فیلمی به نام خلبان (عبور از خط سرخ)، درباره عباس دوران به کارگردانی جمال شورجه ساخته شد. تهیه‌کننده این فیلم مؤسسه فرهنگی سینمایی زیتون و نویسنده فیلم‌نامه سیدعلیرضا سجادپور بود.[11]

[1]. بابک، محمد، زندگی‌نامه سرلشکر خلبان عباس دوران (فاتح آسمان بغداد)، تهران: آتشبار، 1395، ص22ـ18؛ مشتاق، زهرا، دوران به روایت همسر شهید، تهران: روایت فتح، 1383، ص9.

[2]. کیا، بیژن، پلاک‌های آسمانی، شیراز: زرینه، 1389، ص24.

[3]. ذوالفقاری، علی، آشنایی با زندگی‌نامه شهید عباس دوران، تهران: مکعب، 1392، ص5.

[4]. کیا، بیژن، پلاک‌های آسمانی، ص40ـ34.

[5]. شاهد یاران، ش96 و 97، مهر و آبان 1392، ص8.

[6]. ذوالفقاری، علی، آشنایی با زندگی‌نامه شهید عباس دوران، ص7.

[7]. بابک، محمد، زندگی‌نامه سرلشکر خلبان عباس دوران (فاتح آسمان بغداد)، ص40ـ9؛ لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق. کتاب بیستم: عبور از مرز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1381، ص338 و 339؛ کریمی، نبی‌الله، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج23: رمضان در رمضان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392، ص951.

[8]. پرهیزگار، علی‌اکبر، یادگار عقاب: نگاهی به زندگی شهید عباس دوران، تهران: شاهد، 1390، ص8.

[9]. کیا، بیژن، پلاک‌های آسمانی، ص11.

[10]. شاهد یاران، ص8.

[11]. فراستی، مسعود، فرهنگ فیلم‌های جنگ و دفاع ایران، تهران: ساقی، 1392. ص123.