میراژ
محسن شیرمحمد
70 بازدید
میراژ اف-1 جنگنده سبک چند منظوره ساخت فرانسه است که ارتش بعث عراق از آن به صورت گسترده در جنگ علیه ایران استفاده کرد.
میراژ (به معنای سراب[1]) یک هواپیمای نسبتاً مدرن است که قابلیت پرواز در ارتفاعات پایین و قدرت اوج‌گیری بسیار زیاد دارد. سرعت این هواپیما معادل ۲.۲ ماخ است[2] و به یک موتور توربوجت پس‌سوز و دو توپ ۳۰ میلی‌متری مجهز است. این هواپیما در عملیات رهگیری معمولاً از دو موشک حرارتی هوا به هوای ماژیک ۵۵۰ برای درگیری کوتاه‌برد و یک موشک هوا به هوای سوپر ۵۳۰ مجهز به رادار ردیاب استفاده می‌کند.[3]
مقدمات ورود این جنگنده به ارتش عراق در سفر صدام به فرانسه در 1970م شکل گرفت[4] و در 1975 قراردادی برای خرید ۷۲ فروند از این هواپیما بین دو کشور منعقد شد.[5] به دنبال این قرارداد، آموزش اولین گروه خلبانان عراقی به همراه خدمه فنی در ۲۶ ژوئن ۱۹۸۰ (5 تیر 1359) در فرانسه شروع شد[6] و نخستین میراژها در ۱۹۸۱ به عراق تحویل گردید[7] که به رنگ‌های سبز خاکستری و شنی گسسته در بالای بدنه و آبی خاکستری در زیر بدنه رنگ‌آمیزی استتاری شده بودند.[8]
به دلیل پیچیدگیِ تعمیر و نگهداری میراژها،[9] در اکتبر ۱۹۸۱ تیم پشتیبانی فنی این هواپیما از شرکت فرانسوی در عراق مستقر شد.[10] فرانسوی‌ها در طراحی و ساخت پایگاه‌های بتنی جدید برای حفاظت از این جنگنده‌ها در عراق نیز نقش عمده‌ای ایفا کردند.[11] هواپیماهای میراژ پس از ورود به جنگ تحمیلی در نبردهای هوایی به کار گرفته شدند و موفقیت‌هایی نیز به دست آوردند؛ ۱۸ نوامبر ۱۹۸۱ (27 آبان 1360) یک فروند اف - ۱۴ و در ۲۴ نوامبر ۱۹۸۱ (3 آذر 1360) دو فروند هواپیمای اف - ۱۴ ایران را هدف قرار دادند.[12] میراژها در نبرد هوایی با جنگنده‌های ایران تلفاتی نیز داشتند؛ در دسامبر ۱۹۸۱ (آذر و دی 1360) اولین هواپیمای میراژ عراقی توسط هواپیمای اف- ۱۴ ایران در ۵۰ کیلومتری شرق اهواز سرنگون شد.[13]
در سال دوم جنگ تحمیلی، عراق با تجهیز میراژها به دوربین‌های مخصوص، عملیات عکس‌برداری را نیز آغاز کرد.[14] با وجود این که میراژها عمدتاً برای انجام عملیات رهگیری مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما عراق تصمیم گرفت از آنها در عملیات هوا به زمین نیز استفاده کند و به همین منظور، نخستین دوره آموزش هوا به زمین در خاک عراق در فوریه تا جولای ۱۹۸۳ (بهمن 1361 تا تیر 1362) در پایگاه هوایی صدام برگزار شد.[15] در عملیات هوا به زمین این جنگنده‌ها علیه ایران، بمب‌های لیزری هدایت‌شونده آ.اس-30 ساخت فرانسه، موشک‌های لیزری هدایت‌شونده روسی ایکس - ۲۹ و سه نوع بمب خوشه‌ای استفاده شد.[16] پس از آن، عراق از این هواپیماها برای هدف قرار دادن اهداف دریایی نیز استفاده کرد و اولین حمله خود را در فوریه ۱۹۸۵ (بهمن ۱۳۶۳) انجام داد.[17] با تحویل غلاف‌های سوخت‌رسان با توانایی سوخت‌رسانی جنگنده به جنگنده برای میراژ از سوی فرانسه، جنگنده‌های عراقی این امکان را یافتند تا در ارتفاع پست سوخت‌گیری هوایی انجام دهند.[18] با استفاده از این قابلیت، میراژهای عراق توانایی حملات دوربرد در خلیج فارس را نیز یافتند؛ حمله به جزیره خارک در مهر 1365، حمله به جزیره لارک ایران در آذر ۱۳۶۵[19] و حمله به نیروگاه برق نکا در استان مازندران ایران در مهر 1366 از جمله اقدامات این نوع هواپیماست.[20]
مشارکت میراژها در بمباران شهرهای ایران نیز تا پایان جنگ تحمیلی به صورت گسترده ادامه یافت و مردم بی‌دفاع شهرهای ایران هدف بمباران این هواپیماها قرار می‌گرفتند.[21] البته پدافند هوایی و جنگنده‌های ایران موفق شدند در دفاع مقدس، ۳۳ فروند از آنها را سرنگون کنند.[22]
پس از پذیرش قطعنامه 598، میراژها در حمله مجدد عراق به مرزهای ایران شرکت کردند؛ در حمله نیروهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به غرب ایران نیز این هواپیماها به همراه جنگنده‌های میگ- ۲۳ عراق، عملیات پشتیبانی سنگین و فشرده هوایی از منافقین انجام دادند تا آنها بتوانند باقیمانده نیروهای خود را بعد از شکست از نیروهای ایران، به داخل خاک عراق منتقل کنند.[23]
گفته می‌شود به دنبال جنگ اول خلیج فارس در سال 1991 و حمله آمریکا و متحدانش به عراق، تعدادی از هواپیماهای عراقی و از جمله میراژ، برای در امان بودن از حمله، به ایران منتقل شدند.[24]
[1]. زرگر، عقیل، «سراب؛ داستان میراژهای عراقی، ماهنامه صنایع هوایی»، ش 219، شهریور ۱۳۸۸، ص 99.
[2]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن ـ جنگ ایران و عراق، ج 2، ترجمه حسین یکتا، تهران، مرزوبوم، 1390، ص 403.
[3]. همان، ص 404.
[4]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش نخست»، ماهنامه صنایع هوایی، ش ۳۲۵، بهمن ۱۳۹۸، ص 3.
[5]. همان، ص 5.
[6]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش دوم»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 326، اسفند ۱۳۹۸، ص 8.
[7]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش سوم»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 327، فروردین 1399، ص 42.
[8]. همان، ص 43.
[9]. همان.
[10]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش چهارم»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 328، اردیبهشت 1399، ص 33.
[11]. زرگر، عقیل، همان، ص 13.
[12]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش چهارم»، ص 34.
[13]. همان، ص 35.
[14]. ام.وودز، کوین و دیگران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ترجمه عبدالحمید حیدری، تهران، نشر مرزوبوم، 1393، ص 362.
[15]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش ششم»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 330، تیر 1399، ص 19.
[16]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 404.
[17]. ن‌اوی‌اس، م‌ارت‌ی‌ن، جنگ نفت‌کش‌ها، ترجمه پژمان پورجباری و رحمت قره، تهران، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص 209.
[18]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش دوم»، ص ۶۶.
[19]. همان، ص 7.
[20]. همان.
[21]. ترابی، مجید، «میراژهای عراقی در نبرد ـ بخش چهارم»، ص 16.
[22]. همان، ص 16.
[23]. همان.
[24]. تقوایی، بابک، «فرار به سوی ایران»، ماهنامه جنگ‌افزار، ش 88، فروردین 1391، ص 4.
