جنگ‌افزار

هلی‌کوپتر شینوک

محسن شیرمحمد
70 بازدید

بالگرد شینوک ساخت ایتالیا است و در پشتیبانی و ترابری هوایی نیروهای نظامی ایران در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران  نقش  داشت.

بالگرد سی.اچ-47 شینوک ساخت شرکت آگوستا بل ایتالیا (تحت امتیاز از شرکت بوئینگ آمریکا) یکی از نیرومندترین بالگردهای جهان محسوب می‌شود. شینوک علاوه بر دو خلبان، ظرفیت حمل 44 سرباز یا 24 بیمار با برانکارد یا 23450 پوند بار را دارد‌‌[1] و دارای سرعتی معادل 288 کیلومتر در ساعت است. از شینوک برای حمل‌ونقل توپخانه سبک و متوسط و همچنین تخلیه هواپیما و بالگردهای آسیب‌دیده نیز استفاده می‌شود.‌‌[2]

شینوک  در سال 1350 وارد نیروی هوایی ارتش ایران شد.‌‌[3] در سال 1352 جدول سازمان هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) به تصویب رسید و بر اساس آن تصمیم به خرید بالگردهای ترابری سنگین شینوک از شرکت آگوستابل ایتالیا گرفته شد.‌‌[4] بالگردهای شینوک در دو گردان و هر کدام با سه گروهان پروازی در پایگاه پشتیبانی عمومی در اصفهان مستقر شدند.‌‌[5] تا سال 1357، هوانیروز دارای 90 فروند شینوک[6] و نیروی هوایی دارای 5 فروند شینوک شد.‌‌[7]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز بحران در کردستان، بالگردهای هوانیروز به پشتیبانی از نیروهای دولتی پرداختند. در اسفند 1357 و اوایل سال 1358 دسترسی به منطقه کردستان از راه زمین میسر نبود، زیرا جاده‌های مواصلاتی در کنترل عناصر تجزیه‌طلب بود.‌‌[8] به عنوان نمونه شهر سردشت به مدت 2 سال از 1358 تا 1360 در محاصره ضدانقلاب قرار داشت و تدارکات پادگان این شهر از طریق بالگردهای هوانیروز و از جمله شینوک انجام می‌شد.‌‌[9] روند پشتیبانی هوانیروز از نیروهای نظامی در کردستان تا پایان آزادسازی مناطق اشغالی از دست گروه‌های ضدانقلاب ادامه یافت به طوری که تا پایان سال 1361 حدود 60 هزار ساعت پرواز در قالب 82324 سورتی به وسیله بالگردهای بل-214 و شنوک انجام شد.‌‌[10]

با آغاز جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359، هوانیروز به همراه نیروی هوایی در توقف ارتش عراق در خوزستان و غرب کشور نقش داشت.‌‌[11] با عبور نیروهای عراقی از کارون و پیشروی به طرف آبادان (مهر 1359)، جاده‌های زمینی توسط دشمن اشغال و عبور از آن‌ها ناممکن شد. تنها راه ارتباطی به جزیره آبادان، رودخانه بهمنشیر بود که آن هم از بندر ماهشهر خیلی دور بود، به همین دلیل مناسب‌ترین وسیله برای انتقال نیروها بالگرد بود و تعدادی بالگرد از هوانیروز و از جمله3  فروند شینوک در بندر ماهشهر مستقر شدند و نیروهای نظامی و مردمی را با تجهیزات مورد نیاز از ماهشهر به پاسگاه خسروآباد و چوئیبده در جزیره آبادان تخلیه و در برگشت مردم جنگ‌زده و مجروحان را به ماهشهر منتقل می‌کردند.‌‌[12]

با آغاز سلسله عملیات آزادسازی خوزستان، هوانیروز همراه با سایر یگان‌های ارتش و سپاه پاسداران، حضور داشت. در عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان در مهر 1360، 600 ساعت پرواز به وسیله 46 فروند بالگرد و از جمله 4 شینوک در پشتیبانی رزمندگان اسلام انجام شد.‌‌[13]

آذر 1360 و در عملیات طریق‌القدس نیز 40 فروند از انواع بالگردهای هوانیروز و از جمله 4 شینوک، با 4862 ساعت پرواز تعداد 4812 نفر از نیروهای ارتش و سپاه پاسداران را جابجا کردند.‌‌[14]

 در عملیات فتح‌المبین و آزادسازی بستان در فروردین 1361 نیز 16 فروند شینوک به همراه سایر بالگردهای هوانیروز با انجام 3500 سورتی پرواز،2840 نفر از رزمندگان اسلام را جابجا کردند.‌‌[15] طی عملیات بیت‌المقدس در اردیبهشت و خرداد 1361 که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، هوانیروز با 95 فروند انواع بالگرد و از جمله 16 شینوک، 5180 ساعت پرواز را به منظور پشتیبانی از نیروهای ایران انجام داد.‌‌[16]

یکی از گسترده‌ترین حضور هوانیروز در دفاع مقدس مربوط به عملیات خیبر ( تصرف جزایر مجنون در منطقه هورالعظیم) در اسفند 1362 بود.‌‌[17] در این عملیات ۱۲ فروند بالگرد شینوک متعلق به پایگاه پشتیبانی عمومی اصفهان‌‌[18] و 5 فروند شینوک از نیروی هوایی شرکت داشتند.‌‌[19] در عملیات خیبر، هلی‌برن شبانه نیروهای قرارگاه نجف (نیروهای اصلی عملیات) در شب اول عملیات توسط خلبانان شینوک و بِل- ۲۱۴ اهمیت داشت. خلبانان شینوک و بِل- ۲۱۴ به مدت ۱۰ شب در اصفهان (بدون داشتن عینک دید در شب) تمرین پرواز شب انجام دادند. در شب آخر پرواز، مسیر اصفهان به اهواز در دستور کار قرار گرفت و آن‌ها ساعت ۱۱ شب به سمت جنوب پرواز کردند و با چراغ خاموش در فرودگاه اهواز فرود آمدند و در آنجا مستقر شدند.‌‌[20] سپس، بعدازظهر 3 اسفند ۱۳۶۲ از اهواز به منطقه پرواز و در محل‌های تعیین‌شده که تعداد زیادی نیرو به منظور هلی‌برن به جزایر مجنون آماده بودند، فرود آمدند. همان شب با اعلام رمز عملیات از طریق قرارگاه، ۶ فروند شینوک و در هر بالگرد ۶۰ نفر نیروی رزمنده آماده پرواز شدند و با توجه به هماهنگی قبلی به سمت جزیره حرکت کردند و پس از ۱۴ دقیقه پرواز بر روی جاده مورد نظر نیروها را پیاده نودند. در طول عملیات خیبر، هوانیروز با ایجاد یک پل هوایی بین منطقه عمومی جفیر و جزایر مجنون با بالگردهای شینوک و ۲۱۴ و در طول شب و روز نسبت به انتقال نیروها و آمادرسانی و حمل مهمات و تجهیزات، حداکثر توان خود را به کار گرفت.‌‌[21] در عملیات خیبر، 98 فروند بالگرد و از جمله 12 فروند شینوک طی 1291 ساعت پرواز تعداد 19400 نفر از نیروهای ارتش و سپاه پاسداران را به جزایر مجنون انتقال دادند.‌‌[22]

در عملیات بدر (اسفند 1363 در منطقه جزایر مجنون) نیز 8 فروند بالگرد شینوک متعلق به پایگاه پشتیبانی عمومی اصفهان شرکت داشتند.‌‌[23] یک هفته قبل از آغاز عملیات، تمرین‌هایی در منطقه رامهرمز و رامشیر  انجام شد. در این تمرین‌ها که در ساعات مختلف شبانه‌روز انجام می‌شد، بالگردهای 214 و شینوک مبادرت به انجام هلی‌برن تمرینی در منطقه می‌کردند که علاوه بر ایجاد اعتماد به نفس بیشتر در بین خلبانان، باعث افزایش کارایی نیروها و به حداقل رساندن مدت هلی‌برن شد.‌‌[24] در تمام مدت شش روز عملیات بدر، کلیه بالگردهای 214 و شینوک به هلی‌برن نیروها و تخلیه مجروحین از اورژانس تاکتیکی جزایر مجنون به بیمارستان‌های اهواز و ماهشهر اقدام کردند.‌‌[25] در عملیات بدر 49 فروند بالگرد و از جمله 8 فروند شینوک، تعداد 7165 نفر از رزمندگان اسلام، 75 تن مهمات و 1659 نفر مجروح را جابجا کردند.‌‌[26]

30 تیر 1364 یک فروند بالگرد شینوک هوانیروز با سه سرنشین پس از پرواز از مراغه در استان آذربایجان شرقی، از طریق

پیرانشهر و حاج‌عمران به عراق برده شد و خلبانان آن پناهنده شدند.[27]

تا سال 1363 همه عملیات‌های ایران به صورت مشترک بین نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران انجام می‌شد ولی از این زمان به بعد این دو نهاد نظامی به صورت مستقل از یکدیگر به عملیات پرداختند،‌‌[28] با این حال در عملیات والفجر-8 که (با محوریت سپاه پاسداران) منجر به تصرف فاو شد، هوانیروز با 80 فروند بالگرد و از جمله 10 شینوک با 3938 ساعت پرواز به پشتیبانی از رزمندگان اسلام پرداخت.‌‌[29]

آخرین حضور شینوک در دفاع مقدس مربوط به عملیات مرصاد (مرداد 1367) است. 12 فروند شینوک متعلق به پایگاه پشتیبانی عمومی اصفهان به همراه سایر بالگردهای هوانیروز 425 ساعت پرواز کردند و 3360 نفر از رزمندگان اسلام را به منطقه هلی‌برن کردند.‌‌[30]

در مجموع بالگردهای شینوک در دوران دفاع مقدس، 98 هزار ساعت پرواز کردند.‌‌[31]

بعد از دفاع مقدس، بالگردهای هوانیروز از جمله شینوک در امدادرسانی به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی شرکت داشتند؛ از جمله در زلزله رودبار در سال 1369 یک فروند شینوک دچار سانحه شد.[32]

اکنون بالگردهای شینوک همچنان در پایگاه چهارم هوانیروز در اصفهان مستقر هستند‌‌[33] و تعمیرات آن‌ها نیز در همین پایگاه انجام می‌شود.‌‌[34]

[1]. زینلی، نصرالله، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص 237.

[2]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نوید طراحان، چ اول، 1388، ص 258.

[3]. رحمتی‌نیا، مهدی، «بالگردهایی برای روز مبادا»، ماهنامه صف، ش 441، اسفند 1396، ص 30.

[4]. معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 256.

[5]. همان، ص 259.

[6]. درویشی، فرهاد، تجزیه ‌وتحلیل جنگ ایران و عراق، ج 1: ریشه‌های تهاجم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص 95.

[7]. زینلی، نصرالله، همان، ص 266.

[8]. معارف جنگ، ص 260.

[9]. همان، ص 262 تا 264.

[10]. قضات، رحمان، «نقش هوانیروز در دفع غائله ضدانقلاب از منطقه کردستان»، ماهنامه صف، شم 364، اسفند 1389 و فروردین 1390، ص 79.

[11]. معارف جنگ، ص 262 تا 264.

[12]. همان، ص 264.

[13]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 54.

[14]. همان، ص 56.

[15]. همان، ص 66.

[16]. همان، ص 56 ،64، 66 و 71.

[17]. شیرمحمد، محسن، بر فراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی،1400، ص 221.

[18]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 96.

[19]. رحمتی‌نیا، مهدی، همان، ص 31.

[20]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 98.

[21]. همان، ص 99.

[22]. همان، ص 101.

[23]. همان، ص 103.

[24]. همان، ص 103.

[25]. همان، ص 104.

[26]. همان، ص 107.

[27]. نخعی، هادی و حمیدرضا مشهدی فراهانی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب 37: توسعه روابط با قدرت‌های آسیایی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ، 1383، ص 469 و 470.

[28]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق: ج 2، تهران، نشر مرزوبوم، چ اول، 1391، ص 120.

[29]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 115.

[30]. همان، ص 167.

[31]. معارف جنگ، ص 277.

[32].انصاری، محمد، من یک سربازم، تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1396، ص161 و 162.

[33]. «هوانیروز نیرویی در تمام عرصه‌ها»، ماهنامه صف، ش 455، تیر 1398، ص 25.

[34]. «روی پای خود ایستاده‌ایم»، ماهنامه صف، ش 455، تیر 1398، ص 30.