افق
زینب احمدی
51 بازدید
فیلم سینمایی افق، سال 136۷ توسط رسول ملاقلی‌پور ساخته شد و موضوع آن انهدام سکوی راداری عراق توسط غواصان ایران است.
عوامل این فیلم عبارتند از: کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس رسول ملاقلی‌پور، دستیار اول کارگردان مسعود کرامتی، مدیر فیلمبرداری همایون پایور، فیلم‌بردار حسن سلطانی، گروه فنی علی کنگرلو، ناصر کاوسی، جواد سیدهدی، رسول تنهایی و...، موسیقی متن محمدرضا علیقلی، عکاس بهروز صادقی، منشی صحنه علی سجادی حسینی، صدا گشتاسب آریانا، تدوین صدا گرگین گریگوریان، جلوه‌های ویژه فاتح رستگار، تولید مقصود قائم و بازیگران جهانبخش سلطانی، علی سجادی حسینی، سیدجواد هاشمی، مهرداد نوشیروانی، علی داروییان، حمید صالحین، حیدرخان بابایی، حبیب‌الله اللهیاری، رضا قلی‌پور، فرهنگ حسینی، اکبر محمدی، حسین یمنی‌نژاد و...
این فیلم ۹۵ دقیقه‌ای محصول واحد جنگ بنیاد سینمایی فارابی است که ۸ شهریور ۱۳۶۸ به نمایش عمومی درآمد و دومین فیلم پرفروش سال شد.[1]
در این فیلم گروهی از غواصان بسیج و سپاه پاسداران برای انهدام سکوی الامیه عراق تجهیز می‌شوند و رزمنده‌ای به نام نصرت (جهانبخش سلطانی) به تنهایی به مأموریت شناسایی و عکس‌برداری از اسکله می‌رود. هم‌رزم او احمد (سیدجواد هاشمی) که می‌داند نصرت بیمار است به دنبال او می‌رود. عراقی‌ها آن‌ها را محاصره می‌کنند. احمد، نصرت را فراری می‌دهد و خود دستگیر می‌شود و به شهادت می‌رسد. با اطلاعاتی که نصرت در اختیار رزمندگان قرار می‌دهد اسکله الامیه منهدم می‌شود.[2]
این فیلم در مجموع برای 4 مورد نامزد کسب جایزه شد؛ تورج منصوری نامزد جایزه بهترین فیلمبرداری، اکبر محمدی نامزد جایزه بهترین جلوه‌های ویژه، رضا رستگار نامزد جایزه بهترین جلوه‌های ویژه و گشتاسب آریانا نامزد جایزه بهترین صداگذاری و میکس.
کارشناسان می‌گویند یکی از خصوصیات ملاقلی‌پور در آثارش تأکید بر حالات روحی آدم‌ها و احوالات آنهاست که متأسفانه در این فیلم دیده نمی‌شود، البته پرداخت وی به هیجانات و حوادث داستان بیش از اندازه است.
صحنه‌های این فیلم دو ویژگی عمده فیلم‌های جنگی را دارد؛ یکی کمتر و دیگری بیشتر. ویژگی اول که قوی‌تر است و در فیلم بیشتر دیده می‌شود، بازسازی فضای غیرجنگی به تقلید از جبهه است که البته فاقد روح حاکم بر جبهه جنگ تحمیلی است و صرفاً از صحنه‌های اکشن و نمایش‌های آتش‌بازی و انفجار تانک و مسلسل‌باران و مانند آن پر شده است. این ویژگی که تقلید فلیم‌های جنگی غربی است، غالب شده است. ویژگی دیگر صداقت و صفای موجود در جنگ تحمیلی و آدم‌های آن است که کمتر در این فیلم دیده می‌شود. در این فیلم تماشاگر بیشتر مجذوب و محصور اکشن و عملیات‌های جنگی است و حال و هوای جبهه و رزمندگان در آن به درستی به نمایش درنیامده‌اند.
گفته می‌شود در بررسی اجمالی آثار جنگی، نگاه رسول ملاقلی‌پور به سینمای جنگ، در مقایسه با آثار ابراهیم حاتمی‌کیا سطحی‌تر است. قهرمانان فیلم سینمایی افق تا حدی مانند زورو (غیر واقعی و تصنعی) به نمایش درآمده‌اند و بیشتر تخیلی هستند و روابط عاطفی و روحیِ قهرمانان، جنبه‌های واقعی انسانی را برای تماشاگر تداعی و القا نمی‌کند.
فیلمنامه این فیلم نمونه فیلم‌های اکشن مانند جیمز باند و فیلم‌های جنگی آمریکایی است و کمتر به خصایل و روحیات واقعی رزمندگان در جنگ می‌پردازد.
برخی از منتقدین در کنار اشکالاتی که به فیلم می‌گیرند، معتقدند نیروهای عراقی در این فیلم با واقع‌بینی پرداخت شده‌اند و نحوه کار روی صحنه نهایی فیلم، درک درست و صحیح ملاقلی‌پور بر شرایط حاکم بر جبهه‌ها را نشان می‌دهد.
به نظر بعضی منتقدین آنچه تماشاگر را برای دیدن این فیلم به سینما می‌کشاند صحنه‌های جنگی خوش‌ساخت آن است؛ مانند درگیری قایق‌ها، تعقیب واحدهای شناور با بالگرد و غواص‌های زیر آب که در سینمای ایران تازگی داشت.
البته بعضی موارد که در بسیاری از فیلم‌های جنگی نیز به کلیشه تبدیل شده‌اند در مورد این فیلم نیز صادق است، از جمله آدم‌های عراقیِ این فیلم همگی کم‌هوش، خبیث و منفی هستند و ملاقلی‌پور پرداخت زیادی در مورد شخصیت‌های منفی فیلم ندارد. به عنوان نمونه سرتیپ عراقی بی‌رحم بازنمایی شده، ولی ریشه این بی‌رحمی نشان داده نمی‌شود. بی‌توجهی نسبت به شخصیت‌های منفی فیلم بر کم‌رمق نشان دادن شخصیت‌های مثبت فیلم نیز تأثیر گذاشته است.
به نظر منتقدین مهم‌ترین ضعف این فیلم در کم‌کاری روی روانشناسی و شناساندن شخصیت‌هاست. به عنوان نمونه قهرمان فیلم، نصرت است ولی مخاطب متوجه نمی‌شود نصرت کیست و از کجا آمده است؟ یا کارگردان به اختلاف‌نظر نصرت و مصطفی «فرمانده» اشاره می‌کند، اما توضیحی در این باره نمی‌دهد و مخاطب از مطرح‌کردن این اختلاف توسط فیلمساز چیزی متوجه نمی‌شود. در کل مشکل این فیلم «واقع‌گریزی» و «پندارگرایانه» بودن آن است.
برخی نیز معتقدند این فیلم در ترسیم فضای منطقه جنگی موفق عمل کرده است، اما فیلمنامه، داستان و محتوای ویژه ندارد و صرفاً نمایش عملیات جنگی محوریت دارد و کارگردان با پرداختن به آرتیست‌بازی، از نمایش فضای معنوی جبهه‌ها دوره مانده است.[3] هدایت بازیگران نیز در این فیلم با ضعف همراه است و ترتیب پلان‌ها و سکانس‌ها انسجام لازم را ندارند.[4]
رسول ملاقلی‌پور در مصاحبه‌ای می‌گوید هدفش از ساخت این فیلم به تصویرکشیدن خصوصیات و روحیات شخصیت‌های فیلم در میان حوادث و رویدادهای جنگ است، اما به نظر تحلیل‌گران در این مهم موفقیتی کسب نکرده است. برای مثال کارگردان بارها حضور همسر احمد را در فیلم نشان می‌دهد، اما روحیات و درونیات او را فاش نمی‌کند. جالب این که حضور یا عدم حضور همسر احمد در فیلم تأثیری بر روند فیلم ندارد و به آن کمکی نمی‌کند و هر چه فیلم به پایان نزدیک می‌شود کارگردان از هدف خود دورتر می‌شود. ظاهراً کارگردان بر سر دوراهی تهیه فیلمی حادثه‌پرداز و قهرمان‌پرور یا فیلمی تحلیلی و شخصیت‌محور مردد است و نتوانسته بین این دور را جمع کند.
با همه این نقدها، از نظر منتقدان در مجموع فیلم سینمایی افق که چهارمین اثر سینمایی رسول ملاقلی‌پور است بهتر از فیلم پرواز در شب اوست و نشانگر پیشرفت این کارگردان است.[5]
[1] - بهارلو، عباس، فیلمشناخت ایران (فیلم‌شناسی سینمای ایران ۱۳۵۸- ۱۳۷۲)، تهران، قطره، ۱۳۸۳، ص ۱۸۸.
[2] - همان.
[3]- امید، جمال، تاریخ سینمای ایران، تهران، روزنه، ۱۳۸۳، ص ۷۷۰-۷۷۳.
[4] - مجله سوره، ش دوم، دوره اول، سال ۱۳۶۸، ص ۵۰-۵۳.
[5] - مجله سروش، ش ۴۶۶، ۲۹ بهمن ۱۳۶۷، ص ۴۹ و ۶۳؛ مجله سوره، ش دوم، دوره اول، سال ۱۳۶۸، ص ۵۰-۵۳.
