جنگ موشکی
محسن شیرمحمد
182 بازدید
در طول هشت سال جنگ ایران و عراق، طرفین از موشک برای هدف قرار دادن خاک یکدیگر استفاده کردند؛ البته استفاده از موشک از جانب ایران بسیار محدودتر از دشمن بعثی بود.
عراق از آغاز حمله سراسری خود (31 شهریور 1359)، مناطق غیرنظامی و مسکونی ایران را با موشکهای زمین به زمین زیر آتش گرفت. در این میان، دزفول بیش از دیگر شهرهای ایران مورد حمله موشکی دشمن قرار گرفت. اولین حمله موشکی به دزفول در نیمه‌شب چهارشنبه ۱۶ مهر 1359 صورت گرفت. در این حمله، عراق چهار موشک فراگ به مناطق مسکونی دزفول پرتاب کرد که بر اثر آن ۵۰۰ خانه و مغازه تخریب شد و ۳۵۰ نفر شهید و مجروح شدند. ۳۰ نفر از این مجروحان، نوزادانی بودند که کمتر از ۶ ماه سن داشتند. در طول جنگ، عراق تعداد ۱۲۲ موشک فراگ به سوی دزفول پرتاب کرد.[1]
موشک فراگ که لونا نیز نام داشت به طول 9 متر و وزن سر جنگی 455 کیلوگرم،[2] ساخت شوروی بود و ٦٥ کیلومتر برد داشت. البته دقت این موشک بالا نبود و به همین دلیل علیه شهرها و نقاط پرجمعیت به کار می‌رفت تا در هر شرایطی به هدف اصابت کرده باشد.[3]
4 آبان 1361، اولین موشک اسکاد عراق نیز به سمت ایران و دزفول پرتاب شد.[4] موشک اسکاد بی با 25/11 متر طول و 6300 کیلوگرم وزن، بین 290 تا 300 کیلومتر برد داشت.[5] ابتدای جنگ، عراق دارای 8 موشک‌انداز اسکاد[6] و 26 سکوی پرتاب موشک فراگ بود.[7] مجموعاً در طول جنگ، ۱۷۴ موشک عراقی به دزفول پرتاب شد.[8]
اندیمشک نیز از شهرهایی بود که از آغاز جنگ بارها مورد حمله موشکی عراق قرار گرفت. عراق در طول جنگ ۸۴ موشک به سوی این شهر پرتاب کرد. از حدود هزار شهید این شهر، ۵۵۰ نفر در حمله به مناطق مسکونی جان باختند.[9]
از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در چهار دوره دامنه درگیری نظامی میان ایران و عراق با بمباران و پرتاب گسترده موشک به درون شهرها و مراکز جمعیتی کشیده شد.
در اولین دوره جنگ شهرها که از 13 اسفند 1363 آغاز شد، 39 شهر و روستای ایران مورد حملات دشمن قرار گرفت. این حملات 1227 شهید و 4682 مجروح بر جای گذاشت.[10]
ایران تا سال 1363 موشک زمین به زمین نداشت.[11] در این زمان و در پی ادامه حملات عراق به شهرهای کشور، مسئولان ایران تصمیم گرفتند تعدادی موشک زمین به زمین برای مقابله‌به‌مثل با عراق تهیه کنند. ایران توانست از لیبی یک سکوی پرتاب موشک اسکاد بی به همراه ۳۰ فروند از این نوع موشک دریافت کند.[12]
نخستین محموله شامل ۱۰ موشک اسکاد بی، ۵ آذر ۱۳۶۳ وارد ایران شد. به همراه سایت موشکی واگذار شده، چند نفر از متخصصان موشکی لیبی نیز به ایران آمدند. سوریه به دلیل عدم موافقت شوروی هیچ موشکی به ایران نفروخت ولی پذیرفت نیروهای ایران را برای استفاده از موشک اسکاد بی آموزش دهد.[13]
دوره دوم جنگ شهرها از 5 خرداد 1364 آغاز شد و بیست روز ادامه یافت که 570 شهید و 1332 مجروح برای ایران دربر داشت؛ در 115 نوبت حمله موشکی، هوایی و توپخانهای، 27 شهر ایران مورد حمله عراق قرار گرفت.
سومین دوره جنگ شهرها از30 بهمن 1365 آغاز شد و 42 روز به طول انجامید و علاوه بر بمباران و حملات توپخانهای، 27 مورد حمله موشکی را شامل شد. در این حملات که با حمله به مناطق مسکونی سوسنگرد آغاز شد، 65 شهر ایران آسیب دید و 3035 نفر شهید و 11150 نفر مجروح شدند.[14]
اواخر سال 1365 لیبی به حمایت از عراق، دیگر به ایران موشک نداد. مستشاران نظامی لیبی نیز که در ایران بودند، پنهانی قطعاتی از موشکهای باقی‌مانده و سکو‌های پرتاب را باز کردند و با خود بردند. از این به بعد نیروهای سپاه پاسداران شلیک موشکهای اسکاد را خود انجام دادند.[15] در ادامه دفاع مقدس، ایران ۳۰ موشک اسکاد بی از کره شمالی خرید.[16]
از سال 1365، ایران شلیک موشک عقاب را نیز آغاز کرد. عقاب بر اساس موشک چینی «مدل-82» توسط صنایع دفاع[17] ایران ساخته شد.[18] موشک عقاب با سر جنگی 70 کیلوگرم، طول 820/4 متر و برد 40 کیلومتر از دقت بالایی برخوردار نبود و تنها برای هدف قرار دادن اهداف بزرگ مناسب بود. ایران می‌توانست این موشک را به شهرهای نزدیک مرز عراق مانند بصره شلیک کند.[19]
چهارمین دوره از حملات گسترده موشکی و هوایی عراق به شهرها، روستاها و سایر مراکز جمعیتی ایران و از سوی دیگر اقدامات تلافی‌جویانه ایران در حمله به مراکز نظامی و صنعتی و اقتصادی عراق، از 8 اسفند 1366 با حمله عراق به پالایشگاه تهران و سپس حمله موشکی به تهران در روز 10 اسفند 1366 آغاز شد و تا پایان فروردین 1367 ادامه یافت. در این دوره که 53 روز به طول انجامید، برای اولین بار تهران و شهرهای قم، اصفهان، تبریز، کرج و شیراز مورد حمله موشکی عراق قرار گرفتند.[20]
بسیاری از موشک‌هایی که به تهران پرتاب شد در آسمان منفجر می‌شد یا عمل نمی‌کرد.[21] علت انفجار موشکها قبل از رسیدن به زمین، داشتن زاویه فرود کم و در نتیجه حرکت بیش از اندازه داخل جو و ایجاد گرمای بیش از حد بر اثر اصطکاک با هوا بود.[22]
این موشکها همان اسکاد بی بودند که با کاهش سر جنگی به 160 کیلوگرم و افزایش سوخت،[23]برد آن‌ها تا 500 کیلومتر افزایش یافته و توسط عراق، الحسین نام‌گذاری شده بود.[24] اصابت اولین موشکها به تهران، اصفهان و قم، اعتراضاتی در محافل سیاسی، رسانه‌ای و مردمی داخل کشور علیه اتحاد جماهیر شوروی برانگیخت. تعدادی از مردم و دانشجویان در مقابل سفارت و کنسولگری شوروی در تهران و اصفهان تجمع و به سیاست شوروی در قبال جنگ اعتراض کردند. در پی این اعتراضات، برخی مقامات شوروی دادن موشکهای قوی‌تر به عراق را تکذیب کردند.[25] شوروی مدعی بود برد موشکهای اسکاد بی که به عراق فروخته تا تهران نمی‌رسد،[26] اما ایران مدعی بود قطعات به دست آمده از این موشکها نشان می‌دهد که آن‌ها متعلق به شوروی است و در سال‌های 1985 و 1986 تولید شده‌اند. این موشکها احتمالاً بخشی از محموله 300 فروندی اسکاد بی بودند که شوروی در سال 1986 به عراق تحویل داده بود.[27] برخی کارشناسان معتقد بودند عراق با کمک فنی آلمان شرقی موفق به افزایش برد اسکاد بی شده است.[28]
عراق در این دوره از 189 فروند، به تهران 134 موشک، اصفهان 23 موشک، قم 17 موشک، تبریز 8 موشک، کرج 4 موشک و شیراز 3 موشک پرتاب کرد. این حملات حداقل 1746 نفر شهید و 8183 نفر مجروح بر جا گذاشت و خسارات فراوانی به بار آورد.[29] ایران نیز 50 موشک[30] به سمت بغداد و موصل پرتاب کرد.[31] حملات مقابله به مثل ایران محدود به مراکز نظامی، سیاسی و صنعتی عراق بود که بنا به حکم امام خمینی با اعلام قبلی انجام می‌شد.[32]
ایران همچنین شلیک یک نوع موشک ساخت داخل به نام ایران-130 را که توسط سازمان صنایع دفاع[33] تولید شده بود آغاز کرد اما موفق به تولید انبوه آن نشد.[34] این موشک 90 کیلومتر برد داشت.[35] نخستین موشک ایران-130 توسط سپاه پاسداران در 29 اسفند 1366 (19 مارس 1988) به سمت شهر العماره پرتاب شد.[36]
در مجموع، عراق 153 موشک الحسین، 175 اسکاد و 82 فروند موشک فراگ[37] و ایران نیز تعداد 326 فروند موشک عقاب، 11 فروند ایران-130 و 119 اسکاد در طول هشت سال جنگ به خاک یکدیگر شلیک کردند.[38]
[1]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 1، تهران، مرز و بوم،1391، ص 228.
[2]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، مترجم حسین یکتا، تهران، مرزوبوم، 1390، ص 444 و 445.
[3]. علایی، همان، ص 228.
[4]. سالمی‌نژاد، عبدالرضا، دزفول؛ گزارشی از شهر مقاوم دزفول در جنگ شهرها 1367-1359، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1397، ص 155.
[5]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، همان، ص 446.
[6]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 1، مترجم حسین یکتا، تهران، مرزوبوم، 1389، ص 365.
[7]. همان، ص 157.
[8]. علایی، حسین، همان ، ص 228.
[9]. همان، ص 229.
[10]. ایزدی، یدالله، «دور چهارم جنگ شهرها علیه ایران 8/12/1366 تا 31/1/1367»، فصلنامه نگین ایران، ش 45، تابستان 1392، ص 79.
[11]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 444.
[12]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2، تهران، مرز و بوم،1391، ص 82.
[13]. همان، ص 83.
[14]. ایزدی، یدالله، همان، ص 79.
[15]. «صفر تا صد تاریخچه موشکهای ایرانی»، جام جم آنلاین، 17 شهریور 1398،www.jamejamonline.ir/fa/news/1227334/
[16]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 83.
[17]. اسدی، هیبت‌الله،آتش توپخانه، تهران، انتشارات دافوس آجا، 1394، ص 397.
[18]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 1، ص 445.
[19]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 206 و 486.
[20]. ایزدی، یدالله، همان، ص 78.
[21]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 410.
[22]. اردستانی، حسین و یدالله ایزدی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب پنجاه و سوم، ج 2، موشک‌باران تهران، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1398، ص 429.
[23]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 410.
[24]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 201 و 202.
[25]. ایزدی، یدالله، همان، ص 79.
[26]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 487.
[27]. همان، ص 203.
[28]. همان، ص 202.
[29]. ایزدی، یدالله، همان، ص 79 و 80.
[30]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 425.
[31].« 10 اسفند 1366 - آغاز حمله موشکی رژیم بعث عراق به تهران، 11 اسفند 1401»، وب سایت مؤسسه فرهنگی هنری پیام آزادگان، www.mfpa.ir/fa/news/8254/10.
[32]. «بازخوانی تاریخی عدم استفاده ایران از سلاح کشتار جمعی»، https://farsi.khamenei.ir/ 28140؛ چند نکته در باب جنگ شهرها، ایسنا، 14 مهر 1401، www.isna.ir/news/1401071406692؛ «مصاحبه با محسن رضایی»، فصلنامه نگین ایران، ش ۲۵، تابستان ۱۳۸۷، ص ۶۶ ـ ۶۵.
[33]. «ایران- 130 اولین موشک زمین به زمین بومی کشور»، باشگاه خبرنگاران جوان، 24 شهریور 1393، 4977262 www.yjc.ir/fa/news/.
[34]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 207.
[35]. اسدی، هیبت‌الله، همان، ص 396.
[36]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 2، ص 207.
[37]. اسدی، هیبت‌الله، همان، ص 394.
[38]. همان، ص 395.
