تنگه ابوقریب
زینب احمدی
47 بازدید
فیلم سینمایی تنگه ابوقریب، سال ۱۳۹۶ توسط بهرام توکلی ساخته شده و دفاع گردان عمار لشکر 27 محمد رسول‌الله سپاه پاسداران در برابر پیشروی عراق در مرزهای ایران در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را نشان می‌دهد.
کارگردان بهرام توکلی، دستیاران کارگردان محمد عسگری و علیرضا ناصربخت، برنامه‌ریز علی مردانه، فیلمنامه‌نویس بهرام توکلی، تهیه‌کننده سعید ملکان، مدیر تولید محمدرضا منصوری، دستیار تولید علی‌اصغر صبوری راد، مدیر فیلمبرداری حمید خضوعی ابیانه، عکاس محمد بدرلو، تدوین‌گر بهرام دهقان، طراح صحنه و لباس محمدرضا شجاعی، طراح چهره‌پرداز سعید ملکان، آهنگساز حامد ثابت، صدابردار رشید دانشمند، جلوه‌های ویژه میدانی محسن روزبهانی، جلوه‌های ویژه رایانه‌ای حسن ایزدی و بازیگران حمیدرضا آذرنگ، قربان نجفی، علی سلیمانی، جواد عزتی، امیر جدیدی، مهدی قربانی و ... هستند.
این فیلم ۹۰ دقیقه‌ای محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که در سینماهای ایران، کوروش، باغ کتاب، صحرا، ناهید، فرهنگ، استقلال، فلسطین و ... به نمایش درآمد و ۵۶،۵۳۵،۳۱۴،۹۶۰ ریال فروش کرد.[1]
این فیلم درباره دفاع گردان عمار یاسر لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله در برابر لشکرکشی عراق به فکه و شرهانی در روزهای پایانی جنگ است. روز ۲۲ تیر ۱۳۶۷ در فاصله کمتر از یک هفته به پذیرش قطعنامه ۵۹۸، عراقی‌ها شروع به پیشروی در تنگه راهبردی ابوقریب (نزدیک دشت عباس و جاده اندیمشک- دهلران) می‌کنند. جمعی از رزمنده‌ها از جمله سردار یزدی (مهدی پاکدل)، خلیل (حمیدرضا آذرنگ)، عزیز (علی سلیمانی)، حسن (امیر جدیدی)، مجید (جواد عزتی) و علی (مهدی قربانی) با کمک مردم مقاومت می‌کنند و با وجود شهادت تعدادی از آنها، در نهایت پیروز می‌شوند. راوی این نبرد علی است که داوطلبانه به قصد عکاسی از جنگ وارد کارزار شده اما به جای دوربین، دشمن از او رزمنده‌ای می‌سازد که سلاح به دست می‌گیرد.[2]
این فیلم در بخش سودای سیمرغ دوره سی و ششم جشنواره فیلم فجر شش سیمرغ بلورین در بخش‌های بهترین فیلم (سعید ملکان)، بهترین کارگردانی (بهرام توکلی)، بهترین بازیگر نقش اول مرد (امیر جدیدی)، بهترین جلوه‌های ویژه میدانی (محسن روزبهانی)، بهترین صدابرداری (رشید دانشمند) و بهترین چهره‌پردازی (سعید ملکان) را از آن خود کرد.[3]
در روزهای پایانی جنگ تنگه ابوقریب از نقاط حساسی بود که عراقی‌ها قصد داشتند از آن عبور کنند و وارد شهرها و نقاط کلیدی ایران شوند. این تنگه محل ایستادگی و مقاومت رزمندگان گردان عمار شد و این فیلم ادای دینی به افرادی است که در این گردان در برابر دشمن ایستادند و از مناطقی مانند فکه و شرهانی دفاع کردند. بخشی از این فیلم در شهرک سینمایی دفاع مقدس و بخشی دیگر در خرمشهر فیلمبرداری شده است.[4]
برخی تحلیلگران معتقدند تنگه ابوقریب ملموس‌ترین فیلم جنگی است که در این سی سال ساخته شده است؛ یک آخرالزمان تمام‌عیار که خلق آرمان را با تمام وجود در دل آتش و خون به نمایش گذاشته است و کسانی را به تصویر می‌کشد که تا آخرین لحظه در برابر دشمن ایستاده‌اند. این فیلم درام را محور قرار نداده تا به واسطه آن پرکشش و دیدنی باشد، بلکه موقعیت‌محور است و نمایش عینی لحظات جنگ و جبهه را روایت کرده است. باورپذیری فیلم نیز به دلیل آدم‌ها و موقعیت فیلم است نه جلوه‌های ویژه و فیلمبرداری یا صداگذاری آن.
گفته می‌شود تهیه‌کننده فیلم به سازمان سینمایی اوج سفارش ساخت این فیلم را کرده است. این فیلم وضعیت جبهه جنگ ایران را تا چند روز مانده به قبول قطعنامه نشان می‌دهد و تا حدودی چرایی پذیرش قطعنامه را در زیرمتن روایت خود بازگو می‌کند.[5]
منتقدان می‌گویند تنگه ابوقریب در کارنامه کارگردانی که تا به حال فیلم جنگی نساخته و خود در جنگ حضور نداشته نقطه درخشانی است و به گفته بسیاری از تحلیلگران، فیلم از منظر فنی و صحنه‌پردازی حادثه‌ای درخور توجه در سینمای جنگ و دفاع مقدس است. غلبه رنگ خاکی و خاک در این فیلم رویکردی تازه و نو در فیلم‌های دفاع مقدس است که تا کنون در فیلم‌های دیگرِ این گونه، دیده نشده است. به کارگیری این رویکرد تازه در کل فیلم، چنان سنجیده است که غلبه این رنگ در فیلم به تدریج بیشتر می‌شود و به آنجا می‌رسد که در پایان، شخصیت‌های اصلی فیلم که به شهادت می‌رسند، گویی از جنس خاک شده و با آن ترکیب شده‌اند.
به گفته بیشتر منتقدین، کارگردان فیلم به قدری در فن و تکنیک صحنه‌پردازی‌ها غرق شده که ناخودآگاه از توجه‌اش به فیلمنامه کاسته شده و اثر نهایی با ضعف در فیلمنامه روبرو گردیده است؛ این ضعف شدید است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. البته همین توجه به صحنه‌پردازی باعث شده فیلمی زیبا و جذاب از کار درآید. فیلم به جز در ۳۵ دقیقه اول و چند دقیقه آخر خود، فیلمنامه و جزئیات داستانی (بده بستان و کشش روابط بین شخصیت‌های فیلم) ندارد. از دقیقه ۳۵ به بعد عملیات ابوقریب آغاز می‌شود و تماشاگر تا حدود یک ساعت شاهد تیراندازی، انفجار، شلیک تانک و مسلسل و صحنه‌های خون و شهادت رزمنده‌هاست. کارگردان کوششی برای شخصیت‌پردازی افراد فیلمش و روابط دراماتیک بین آنها و در کل تأثیرات کشش سینمایی بر تماشاگر خود ندارد. با این توضیح، با اینکه تنگه ابوقریب را از حیث دقت در صحنه‌پردازی‌های جنگی‌اش با فیلمی مانند «نجات سرباز رایان» مقایسه کرده‌اند، اما کارگردان آن فیلم در عین صحنه‌پردازی‌های هوشمندانه، از پرداختن به جزئیات فیلمنامه غفلت نکرده و با این هوشمندی تأثیر فیلمش را دو چندان کرده است، اما تنگه ابوقریب تأثیر روابط بین شخصیت‌ها را نادیده گرفته و داستانی قوی و پرکشش را از تماشاگر دریغ کرده است. به عبارتی این فیلم سینمایی مستندگونه شده است.
از دیگر ایرادهایی که منتقدین به فیلم وارد می‌دانند ناهماهنگی نام فیلم با جغرافیایی است که کارگردان به تماشاگر نشان می‌دهد. با توجه به نام فیلم، مخاطب منتظر است جنگ بین خودی و دشمن را در جغرافیایی شبیه یک تنگه (فضایی محصور و تنگ و کم‌عرض با دیواره‌هایی بلند) مشاهده کند، در حالی که در فیلم چنین نیست. به یقین جغرافیای نبرد نقشی تعیین‌کننده در روایت مورد نظر داستان ایفا می‌کند.[6]
تعدادی از کارگردانان سینمای ایران معتقدند با اینکه امکانات این فیلم زیاد نبوده اما خیلی دقیق و با حوصله و با پرداختن به جزئیات و بدون شعار و سرراست یکی از نقاط عطف جنگ ما را به تصویر کشیده است.[7]
[1] - سالنامه آماری سینمای ایران سال ۱۳۷۳، تهران، ۱۳۹۸، ص ۱۲.
[2] - http://www.sourehcinema.com/ ؛ ماهنامه سینمایی فیلم، ش ۵۴۶، شهریور ۱۳۹۷، ص ۶۶؛ روزنامه جام جم، ش ۵۰۵۲، ۵ اسفند ۱۳۹۶، ص 11.
[3] - روزنامه جام جم، ش ۵۰۵۲، شنبه ۵ اسفند ۱۳۹۶، ص ۱۱.
[4] - روزنامه ایران، ش ۶۶۹۷، شنبه ۳۰ دی ۱۳۹۶، ص ۱۴.
[5] - روزنامه اعتماد، ش ۴۱۶۸، ۴ شهریور ۱۳۹۸، ص ۸ و ۹.
[6]- ماهنامه سینمایی فیلم، ش ۵۴۶، سال سی و ششم، شهریور ۱۳۹۷، ص ۸۲-۹۴.
[7] - روزنامه جام جم، پنجشنبه ۱۹ بهمن ۱۳۹۶، ش ۵۰۴۱، ص ۱۶.
