کوچه نقاش‌ها

بهناز باقرپور
203 بازدید

کتاب «کوچه نقاش‌ها» خاطرات سید ابوالفضل کاظمی فرمانده گردان میثم لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در جنگ تحمیلی عراق برضد ایران است.

سید ابوالفضل کاظمی در جنوب تهران به دنیا آمد و بیشتر دوره هشت‌ساله جنگ ایران و عراق را در جبهه گذراند. وی یکی از نیروها و از نزدیکان مصطفی چمران بود و به همین دلیل، خاطرات بسیاری از نحوه مدیریت و فرماندهی و رفتار و منش شهید چمران را در این کتاب روایت کرده است. کاظمی که با جراحات متعدد دوران جنگ را به پایان برد، در 28 آذر 1401 درگذشت.[1]

کوچه نقاش‌ها صدوهشتادونهمین کتاب از سری خاطرات جنگ ایران و عراق دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است. چاپ اول کتاب در سال 1389 در 544 صفحه، در قطع وزیری کوچک، با جلد سخت، با بهای 85000 ریال و شمارگان 2500 نسخه، با گفت‌وگو و تدوین راحله صبوری، توسط سوره مهر حوزه هنری منتشر شد. طرح جلد کتاب به طراحی کوروش پارسانژاد، دیوار آجرنمایی است که چهار کاشی فیروزه‌ای روی آن نصب شده و عنوان کتاب با رنگ بنفش روی کاشی‌ها حک شده است. ترتیب بخش‌های کتاب از این قرار است: صفحات عنوان و شناسنامه، فهرست، اشاره به قلم دفتر ادبیات و هنر مقاومت در پاییز 1388، مقدمه به قلم راحله صبوری در خرداد 1388، متن خاطره، سندها و عکس‌ها.

کتاب از شانزده فصل تشکیل شده که این فصل‌ها «گذر» نام یافته‌اند. تا گذر چهارم، خاطرات درباره دوران کودکی و نوجوانی کاظمی، حضور در مبارزات انقلابی و پیروزی انقلاب است. اوضاع فرهنگی اجتماعی تهران قدیم، بازی‌های دوران کودکی، القابی که برای اشخاص استفاده می‌شد، دوران سربازی، فوت پدر و ازدواج کاظمی، حضور در «معاونت جمع‌آوری اموال مازاد و تشریفاتی» در کابینه شهید رجایی ازجمله این خاطرات است. گذر پنجم خاطرات حضور کاظمی در کردستان، در کنار مصطفی چمران و مبارزه با کومله‌ها، اسارت به دست آنها و مبادله با اسرای کومله است. گذر ششم خاطراتی از آغاز جنگ و رفتن به اهواز، مبارزه چریکی تحت فرماندهی دکتر مصطفی چمران در ستاد جنگ‌های نامنظم، کمک‌گرفتن از موتورسواران لات و تیغ‌کش تهرانی برای حمله به تانک‌های عراقی، طرح‌های مهندسی دکتر چمران برای مقابله با عراقی‌ها، رفتار و گفتار وی، برخوردش با نیروها و نحوه شهادت وی و انفجار دفتر نخست‌وزیری است. گذر هفتم خاطرات حضور در پدافند عملیات مطلع‌الفجر در سال 1360، رفتن به گردان حبیب به فرماندهی محسن وزوایی است. گذر هشتم خاطرات عملیات بیت‌المقدس، آزادی خرمشهر، شهادت محسن وزوایی و حسین قجه‌ای[2] و ربوده‌شدن احمد متوسلیان در لبنان است. گذر نهم خاطره مجروحیت براثر بمباران جنگده‌های عراقی و بستری‌شدن در بیمارستان اصفهان است. گذر دوازدهم خاطرات عملیات بدر و مجروح‌شدن و گذر شانزدهم خاطرات امضای قطعنامه 598 و اعلام آتش‌بس، عملیات مرصاد، رحلت امام، فوت فاطمه خانم همسر سید ابوالفضل کاظمی است.

کوچه نقاش‌ها، بیست‌ودو بار تجدید چاپ شده است. چاپ‌های اول تا یازدهم در سال 1387، چاپ‌های دوازدهم و سیزدهم در سال 1390، چاپ‌های چهاردهم و پانزدهم در سال 1391، چاپ‌های شانزدهم و هفدم در سال 1392، چاپ هجدهم در سال 1394، چاپ نوزدهم در سال 1396، چاپ بیستم در سال 1397، چاپ بیست‌ویکم در سال 1398 و چاپ بیست‌ودوم در سال 1402. در این چاپ‌ها، ناشر و طرح جلد تغییر نکرده است، اما از چاپ چهاردهم به بعد در نگارش متن تغییراتی صورت گرفته است: مهم‌ترین ویژگی «کوچه نقاش‌ها» حفظ زبان راوی خاطرات است. به گفته راحله صبوری: «راوی من، با لهجه اصیل تهرانی و با ادبیات پهلوانی سخن می‌گفت.» در کتاب نمونه‌های متعددی از حفظ این‌گونه گفتار دیده می‌شود، مانند: «خال ما چربید و عملیات خوش نشست.»[3] در چاپ چهاردهم، تغییرات صورت‌گرفته نیز در عامیانه‌کردن هرچه بیشتر املای کلمات و حفظ زبان راوی است؛ مانند: «... آماده است شما را ببیند.»[4] که به «... آماده‌ست شما رو ببینه.»[5] تغییر کرده است.

کوچه نقاش‌ها در پانزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1390 در گروه خاطره شفاهی، رتبه اول را کسب کرد.[6] ترجمه ترکی استانبولی کوچه نقاش‌ها با عنوان «nakkaşlar sokağı»، از نشر کوثر ترکیه[7] و ترجمه عربی آن با عنوان «زقاق نقاش‌ها» از دارالمعارف الاسلامیه الثقافیه منتشر شد.[8] این کتاب موضوع پژوهش پژوهشگران نیز قرار گرفته ازجمله پایان‌نامه رویا عرفانی (1397) با عنوان «بررسی سیر و تطور شخصیت‌پردازی در هفت کتاب خاطره برگزیده دفاع مقدس از سال 1385 تا 1395 بر اساس کتاب‌های دا، کوچه نقاش‌ها، عباس دست‌طلا، نورالدین پسر ایران، سلام بر ابراهیم، گلستان یازدهم، دختر شینا[9]» و پایان‌نامه زهرا قاسمی جونقانی (1401) با عنوان «نقش جمله در شکل‌گیری جانب ادبی خاطرات دیگرنوشت دفاع مقدس».[10] از بازتاب رسانه‌ای این کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: روزنامه ایران (1389) در مطلب «کوچه نقاش‌ها به بازار آمد»،[11] سید محمد ترابی (1389) در کیهان در متنی با عنوان «گشت‌وگذاری در کوچه نقاش‌ها، رندان تشنه لب و آب حیات جنگ»،[12] زهرا حقدوست (1390) در «گذرهای زندگی» در دوهفته‌نامه مهر،[13] فاطمه کشاورزی (1392) در ستون پایداری روزنامه ایران با متن «حکایت مردانی که خدا خریدارشان بود»،[14] روزنامه جام جم (1401) در ستون پیشخوان،[15] مرجان قندی (1395) در مطلبی با عنوان «مرام پهلوانی، راه و رسمی که در جبهه‌ها اوج گرفت» در روزنامه ایران،[16] حمید درویشی شاه‌کلایی (1400) در مطلب «روایت داش‌مشدی‌ها در جنگ» در نشریه سرو،[17] روزنامه ایران (1401) در مطلب «فرمانده صبور اما کمتر شناخته‌شده»[18] و ساناز قنبری (1401) در مطلبی با عنوان «عشق، زندگی، وطن و دیگر هیچ» در روزنامه جام جم[19] به معرفی این کتاب پرداخته‌اند. علاوه‌بر منعکس‌شدن در رسانه‌های چاپی، مستند «کوچه نقاش‌ها» به کارگردانی محسن قزلی در سال 1393 در ژانر مستند به مناسبت هفته دفاع مقدس، توسط سازمان اوج اکران شد.[20] غیر از نسخه چاپی، نسخه الکترونیک این کتاب نیز در دسترس است.[21]

[1]. روزنامه کیهان، ش23200، 1 دی 1401، ص3.

[2]. فرمانده گردان سلمان که در 25 اردیبهشت 1362 در عملیات بیت‌المقدس به شهادت رسید.

.[3] صبوری، راحله، کوچه نقاش‌ها، تهران: سوره مهر، 1389، ص11 و 204.

.[4] همان، ص351.

.[5] همان، چ بیست‌ویکم، ص345.

[6]. سیمای آثار 17 دوره کتاب سال دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان ادبیات و دفاع مقدس، 1397، ص38

[7]. https://tn.ai/2290055

[8]. صبوری، راحله، زقاق نقاش‌ها: ذکریات السید أبوالفضل کاظمی، بیروت: دارالمعارف الاسلامیه الثقافیه، 2018.

[9]. عرفانی، رویا، بررسی سیر و تطور شخصیت‌پردازی در هفت کتاب خاطره برگزیده دفاع مقدس از سال 1385 تا 1395 بر اساس کتاب‌های دا، کوچه نقاش‌ها، عباس دست‌طلا، نورالدین پسر ایران، سلام بر ابراهیم، گلستان یازدهم، دختر شینا، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گنبد کاووس، مریم رامین‌نیا، 1397

.[10] قاسمی جونقانی، زهرا، نقش جمله در شکل‌گیری جانب ادبی خاطرات دیگرنوشت دفاع مقدس، کارشناسی ارشد، ادبیات پایداری، دانشگاه شاهد، غفار برج‌ساز، 1401

.[11] روزنامه ایران، ش4550، 22 تیر 1389، ص22.

.[12] روزنامه کیهان، ش19733، 14 شهریور 1389، ص9.

.[13] مهر، پپاپی 124، 15 تیر 1390، ص11.

.[14] روزنامه ایران، ش5539، 28 آذر 1392، ص12.

.[15] روزنامه جام جم، ش6314، 30 شهریور 1401، ص20.

.[16] روزنامه ایران، ش6378، 20 آذر 1395، ص16.

.[17] سرو، سال سوم، شماره 31، شهریور 1400، ص58-53.

.[18] روزنامه ایران، ش8093، 12 دی 1401، ص23.

.[19] روزنامه جام جم، ش6387، 30 آذر 1401، ص5.

.[20] روزنامه جام جم، ش5764، 3 مهر 1399، ص12؛ https://www.filimo.com/m/38qlm.

.[21] https://www.faraketab.ir/book/519