مکان‌ها
بعقوبه
حسن جعفرزاده
36 بازدید
بعقوبه مرکز استان دیاله عراق است که با شلیک نمادین یک گلوله تانک از پادگان این شهر توسط صدام‌حسین، جنگ تحمیلی عراق برضد ایران آغاز شد.
شهر بعقوبه در پنجاه‌کیلومتری شمال شرق بغداد و مرکز استان دیاله است و با استان‌های کرمانشاه و ایلام هم‌مرز است. براساس آمار سال 2011، جمعیت بعقوبه ۴۶۷۸۹۵ نفر است و بیشتر مردم آن را عرب‌های سنی با اقلیتی از مسیحیان آشوری تشکیل می‌دهند. رود دیاله، از مهم‌ترین ریزابه‌های شرق دجله، از کنار این شهر می‌گذرد. این رود به نام رودخانة سیروان، از نواحی کرمانشاه و کردستان ایران سرچشمه می‌گیرد.
شهر بعقوبه در مسیر راه‌آهن بغداد ـ اربیل و راه شوسۀ بغداد کرمانشاه (ایران) قرار دارد[1] و واقع‌‌بودن آن در میان انبوه نخلستان‌ها و باغ‌ها و زمین‌های حاصلخیز، به این شهر موقعیت ممتازی، به‌عنوان دروازۀ شرقی بغداد، داده است.[2]
پیش از جنگ تحمیلی، مقر لشکر ششم زرهی نیروی زمینی ارتش عراق در پادگان موسوم به «سعه» بعقوبه قرار داشت.
با شلیک نمادین یک گلوله تانک تی‌ـ72 در پادگان بعقوبه در ساعت 11 سى‌ویکم شهریور توسط صدام‌حسین، جنگ تحمیلی عراق برضد ایران آغاز شد و «بعقوبه» به‌عنوان گذرگاه مواصلاتی بین بغداد و شمال عراق به‌طور مستقیم درگیر تحولات این جنگ شد.[3]
در طول جنگ، تأسیسات نظامی و راهبردی بعقوبه بارها بمباران شد. در بهمن 1362 در پاسخ به حملات هوایی عراق، ایران نیز تأسیسات نظامی و صنعتی بعقوبه را هدف حمله قرار داد.[4] همچنین پایگاه هوایی ناصریه در نزدیکی بعقوبه که پدافند هوایی آن از حساسیت بالایی برخوردار بود، بمباران می‌شد.[5] در طول جنگ تحمیلی، محور بعقوبه از جمله محورهایی بود که بسیاری از نقل‌وانتقالات نظامی ارتش عراق از طریق آن صورت می‌گرفت. خلبانان ایران 19 شهریور 1359، با بمباران پل‌هاى مواصلاتی بعقوبه به خانقین، موفق به قطع ارتباط تیپ‌های ارتش عراق در زینل‌کش و خان‌لیلی با فرماندهی آن شدند.[6] انهدام پل جاده کرکوک ـ بعقوبه نیز از اقدامات دیگری بود که جنگنده‌های ایران در آغاز جنگ انجام دادند.[7]
ارتش عراق این منطقه را از لحاظ پدافندی مجهز کرده بود. استحکاماتی از قبیل خاکریز احاطه‌ای با سنگرهای استقرار نیرو، سکوهای توپخانه و شلیک مستقیم تانک و انبارهای تدارکات در عقبه در اطراف این شهر احداث کرده بود.[8] در 20 تیر 1366 مجاهدان عراقی مخالف حکومت بعث به ساختمان استانداری این شهر حمله کرده و بخشی از آن را تخریب کردند.[9]
همچنین بعقوبه از مراکز مهم فعالیت سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بود. ارتش عراق پادگان بزرگی (موسوم به پادگان اشرف) برای آموزش نیروهای منافقین در آن ساخته بود.[10]
پس از سقوط رژیم بعث، منطقه بعقوبه همچنان کارکرد نظامی خود را حفظ کرده است. قرارگاه لشکر ششم ارتش جدید عراق در بعقوبه مستقر است که از چهار تیپ تشکیل شده است.[11]
در سال 2014 م، داعش پس از اشغال بخش‌هایی از خاک عراق، استان دیاله را به یکی از مراکز فعالیت خود درآورد و با وجود حملات گسترده‌ای به منظور تصرف بعقوبه و اشغال بخش‌هایی از آن، در تصرف کامل آن ناکام ماند.[12] پیشروی گروه داعش در منطقه بعقوبه در نزدیکی مرز ایران سبب شد نیروهای نظامی ایران آماده مقابله با حملات احتمالی آنها شوند.[13] در ادامه با شکست‌های گروه داعش و عقب‌نشینی آنها، به‌تدریج مناطق اشغالی بعقوبه آزاد شد.[14]
[1]. حسنی، عبدالرزاق، العراق، قدیماً و حدیثاً، صیدا، ۱۳۷۷ق/ ۱۹۵۸م، ص11-9.
[2]. ابن طقطقی، محمد، الفخری، بیروت: دارصادر؛ ادمز، ر. م، اطراف بغداد، ترجمه صالح احمد علی و دیگران، بغداد، ۱۹۸۴م، ص336.
.[3] پورداراب، سعید، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج2: غرش توپ‌ها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص15؛ فصلنامه بررسی‌های نظامی، سال سوم، ش11، ص14.
[4]. جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات جهان، ج15: تحول در صحنه جنگ، تهران، انتشارات شکیب، 1388، ص134.
.[5] پایگاه اینترنتی میلیتاری، بمباران پایگاه هوایی ناصریه، 20/1/1387: http://www.military.ir/
.[6] تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز انتشارات راهبردی، 1393، ص286.
[7]. پورداراب، سعید، همان، ص236.
[8]. کردزمن، آنتونی و ابراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، ج1: جنگ ایران و عراق، ترجمه حسین یکتا، تهران: مرزوبوم،1390، ص351.
.[9] لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل‌ونهم: تصویب قطعنامه 598، زمینه‌های سیاسی و نظامی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1387، ص557.
.[10] یزدان‌فام، محمود، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب پنجاهم: اسکورت نفتکش‌ها، دخالت مستقیم امریکا در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص636.
[11]. نامی، محمدحسن، محمدپور، علی، جغرافیای کشور عراق با تأکید بر مسائل ژئوپلیتیک، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387، ص467.
.[12] روزنامه دنیای اقتصاد، ش3226، 29 خرداد 1393.
[13]. باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر 7173997، 25 آذر 1398.
.[14] خبرگزاری جمهوری اسلامی، آزادسازی بعقوبه از دست تروریست‌ها، 9/4/1393.
