مارِد

محسن شیرمحمد
41 بازدید

روستای مارِد در استان خوزستان (کنار رود کارون)، روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی به اشغال ارتش عراق درآمد و یک سال بعد در عملیات ثامن‌الائمه آزاد شد.

مارد از توابع خرمشهر در ۱۸ کیلومتری شمال آبادان و در کناره غربی جاده آبادان- اهواز واقع است.‌‌[1]

ارتش عراق با آغاز جنگ به علت ناتوانی در عبور از اروندرود و نیز دشواری عبور از خرمشهر، عملیات اشغال آبادان را با عبور از رودخانه کارون در منطقه مارد و سپس پیشروی به سوی رودخانه بهمنشیر طراحی کرد.‌‌[2]

در تاریکی صبح 19 مهر 1359‌‌[3]، تیپ 6 زرهی عراق با برقراری سرپلی از رودخانه کارون تا جاده اهواز-خرمشهر به عرض 2 کیلومتر، یک پل شناور از نوع پی.ام.پی بر روی رودخانه نصب کرد.‌‌[4] هنگام عبور دشمن از کارون، به دلیل کمبود نیرو و نبود سامانه کنترل و فرماندهی مناسب، یگانی از نیروهای ایران برای مقابله وجود نداشت.[5] البته تعدادی از نیروهای ایران برای جلوگیری از پیشروی دشمن به روستای مارِد اعزام شدند اما به دلیل وجود دشت صاف و بی عارضه منطقه و نبود تجهیزات مناسب، امکان جلوگیری از پیشروی ارتش عراق میسر نشد.‌‌[6]

دشمن در ادامه، با دستیابی به جاده اهواز-آبادان، راه را بر 900 نفر از مردمی که از آبادان به طرف اهواز در حرکت بودند، بست؛ مردها به اسارت برده شدند و زنان و کودکان آواره بیابان شده و به سوی آبادان بازگشتند.‌‌[7]

دشمن سپس به تقویت منطقه شرق کارون پرداخت و پس از سه روز، در شب 22 مهر 1359 روستای مارد را اشغال کرد و صبح روز بعد نیز به سمت جاده ماهشهر - آبادان حرکت و با تصرف این جاده عملاً جزیره آبادان را به طور کامل از زمین به محاصره درآورد.‌‌[8] نیروهای دشمن در روستای مارد عده‌ای از هم‌وطنان عرب‌ را به شهادت رساندند و تعداد دیگری را با خود به اسارت بردند.‌‌[9]

 هرچند قصد عراق در عبور از رودخانه کارون دسترسی به جزیره آبادان بود اما به منظور ایجاد امنیت در محل پل‌های روی رودخانه کارون، لازم بود این سرپل در قسمت شمالی نیز توسعه یابد، به همین دلیل نیروهای خود را تا چند صد متری روستای سلمانیه (شمال آبادان) در قسمت شمالی منطقه گسترش داد.‌‌[10] بدین ترتیب، عراق در منطقه شرق کارون سرپل بسیار مهمی به دست آورد و با توسعه آن زمینه را برای دسترسی به جزیره آبادان فراهم ساخت.‌‌[11]

روز 19 آذر 1359 در مارد، دشمن پل دیگری در شمال پل قبلی بر روی رودخانه کارون نصب کرد که به دلیل جنگلی بودن منطقه و نداشتن دید، اجرای آتش توپخانه و خمپاره‌انداز ارتش ایران روی آن مقدور نبود.‌‌[12]

27 آذر 1359 طرحی برای عقب راندن ارتش عراق از مناطق شرقی رود کارون و آزادسازی جاده‌های اهواز و ماهشهر به آبادان توسط قرارگاه اروند ارتش تهیه شد.[13] طرح تهیه شده، توکل نام گرفت که در دو مرحله اجرا شد. در مرحله اول، قرار بود تیپ 37 زرهی ارتش در تلاش اصلی در محور شرقی ـ غربی و در شمال محور ماهشهر ـ آبادان به نوک خط سرپل دشمن حمله کند و پل مارد را به تصرف خود درآورد.[14] این عملیات در 20 دی 1359  توسط تیپ 37 زرهی ارتش انجام شد که ناموفق بود.‌‌[15]

پس از عملیات تپه‌های مُدُن  که توسط  ارتش و سپاه پاسداران در 25 اردیبهشت 1360 در شمال آبادان انجام شد و منجر به آزادسازی تپه‌های مُدُن گردید،‌‌[16] در جنوب منطقه اشغالی شرق کارون، عملیات دیگری با نام «فرمانده کل قوا، خمینی روح خدا» در شمال این منطقه در دستور کار قرار گرفت. در طراحی این عملیات پیش‌بینی شده بود که به منظور کوتاه کردن فاصله خط نیروهای ایران از خط دشمن، کانالی نزدیک مارد حفر شود. بر این اساس طی سه ماه، کانالی به طول ١٧٥٠ متر، عرض نیم متر و عمق 4/1 متر از سطح زمین تا ۲۵۰ متری خط دفاعی دشمن حفر شد. در این عملیات ۳۰۰ نفر از رزمندگان سپاه پاسداران و بسیج شرکت داشتند که یک آتشبار توپخانه از ارتش آنان را پشتیبانی می‌کرد. عملیات در ساعت 40/3 بامداد 21 خرداد 1360 پس از اجرای ۱۰ دقیقه آتش توپخانه آغاز شد و نیروها از دو محور دشمن را غافلگیر کردند و تا ساعت ۷ صبح موفق شدند شش کیلومتر پیشروی کنند. واکنش دشمن نسبت به این عملیات بسیار شدید بود و یک هفته کوشید منطقه آزاد شده را باز پس گیرد. نیروهای ایران نیز در همان روز اول برای تثبیت موفقیت به دست آمده بخشی از منطقه آزاد شده را تخلیه کرده و با اتکا به خا‌کریزی که شب اول عملیات احداث شده بود، موقعیت خود را تثبیت و پاتک‌های دشمن را خنثی کردند. در این عملیات با آزادسازی حدود چهار کیلومتر مربع از منطقه اشغالی جنوب سلمانیه، خط مقدم به پل مارد نزدیک‌تر شد که به همین دلیل دشمن این پل را برچید و به پل قصبه بر روی کارون و سپس پل حفار متکی شد.‌‌[17]

روستای مارِد تا عملیات ثامن‌الائمه (ع) (5 مهر 1360) همچنان در اشغال دشمن باقی ماند.‌‌[18] تعدادی از واحدهای جیش‌الشعبی عراق و قرارگاه اصلی تیپ 6 عراق در منطقه مارد مستقر بودند.‌‌[19]20 شهریور 1360 نیز یک گروهان از نیروهای مخصوص کماندویی عراق در مارد مستقر شدند.‌‌[20]

  در جریان  عملیات ثامن‌الائمه در 5 مهر 1360، لشکر 77 ارتش به همراه با نیروهایی از سپاه پاسداران مأموریت آزادسازی مناطق اشغالی شرق رود کارون را بر عهده گرفتند[21] و پس از 2 روز نبرد، ضمن بیرون راندن دشمن از شرق کارون، محاصره آبادان را شکستند.[22]

در محور دارخوین (شمال آبادان) نیز نیروهای تیپ 3 از لشکر 77 ارتش و نیروهای سپاه پاسداران پس از آزادسازی روستای مارد، پل قصبه را به تصرف درآوردند.‌‌[23]

براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، روستای مارد فقط ۱۶ نفر (7 خانوار) جمعیت و ۵ واحد مسکونی دارد.‌‌[24]برای بهبود کیفی آب بهمنشیر و جلوگیری  از ورود آب شور به این رودخانه و افزایش کیفیت آب شرب آبادان، در تیر 1400 یک سد خاکی بر روی کارون در نزدیکی روستای مارد به طول ۱۹۰ متر و عرض تاج ۱۱ متر و ارتفاع تقریبی ۱۹ متر ساخته شد. با ساخت این بند خاکی، رودخانه کارون مسدود شد و اتصال این رودخانه با خلیج فارس قطع و آب شور و شیرین جداسازی گردید و بدین ترتیب  کیفیت آب آبادان افزایش یافت.‌‌[25]

[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی: خوزستان در جنگ، ج 1، تهران، صریر، 1389، ص 41.

[2]. همان، ص 195.

[3]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب: حماسه گردان 11 شناسایی تاکتیکی نیروی هوایی و عملیات عکس‌برداری هوایی در دفاع مقدس، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 160.

[4]. بنی لوحی، سیدعلی و دیگران، نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،1379، ص 54.

[5]. سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، عملیات ثامن‌الائمه، تهران، نشر آجا، 1390، ص 51.

[6]. پورجباری، پژمان، همان، ص 41.

[7]. حبیبی، ابوالقاسم، «اطلس راهنمای-6: آبادان در جنگ»، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1382، ص 75.

[8]. بنی لوحی، سیدعلی و دیگران، همان، ص 54.

[9]. صالح، الهام، شکست محاصره در 9 ساعت، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، تاریخ شفاهی ایران،3 مهر 1397،

www.oral-history.ir/print.php?id=8072.

[10]. بنی‌لوحی، سیدعلی و دیگران، همان، ص 54.

[11]. همان، ص 55.

[12]. سلیمانی‌خواه، نعمت‌الله، این سوی اروند جایی برای دشمن نیست، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1393، ص 405.

[13]. صادقی‌گویا، نجاتعلی، دفاع از آبادان: دفاع از آبادان در سال اول جنگ تحمیلی، تهران، انتشارات ایران سبز،1391، ص 173؛ درودیان، محمد، تجزیه ‌و تحلیل جنگ ایران و عراق: بازیابی ثبات، ج 2، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص 115.

[14]. صادقی‌گویا، نجاتعلی، همان؛ صارمی، مجید، تیپ 37 زرهی در عملیات ثامن‌الائمه، تهران، انتشارات ایران سبز، 1389، ص 31.

[15]. حسینی، سیدیعقوب، نبردهای منطقه خرمشهر و آبادان در سال اول جنگ تحمیلی، تهران، انتشارات ایران سبز، 1396، ص 370 و371.

[16]. «فتح تپه‌های مُدن آبادان و نقش جهاد سازندگی در پیروزی عملیات»، خبرگزاری دفاع مقدس ، 22 اردیبهشت 1394،

www.defapress.ir/fa/news/46344

[17]. پورجباری، پژمان، همان، ص 39.

[18]. همان، ص 41.

[19]. سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، همان، ص 56.

[20]. سلیمانی‌خواه، نعمت‌الله، همان، ص 473.

[21]. بنی‌لوحی، سیدعلی و دیگران، همان، ص 176.

[22]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، 1393، چ سی و پنجم، ص 64.

[23]. سلیمانی‌خواه، نعمت‌الله، همان، ص 475 تا 477.

[24]. www.addressmap.ir/45234/

[25]. «فرماندار: ساخت سد مارد کیفیت آب آبادان را افزایش داد»، ایرنا، 9 تیر 1400 www.irna.ir/news/84389178/.