حزب‌الله لبنان
سجاد نادری‌پور
53 بازدید
حزب‌الله، گروه سیاسی و نظامیِ شیعه در لبنان است که به منظور دفاع از مردم لبنان در برابر رژیم صهیونیستی تأسیس شده است.
جنبش حزب‌الله لبنان، اوایل دهه 80 میلادی ظهور کرد. هسته اولیه حزب‌الله، از اسلام‌گرایان، اعضای حزب‌الدعوه، برخی مسئولان جنبش امل، اعضای جنبش فتح و دیگر احزاب لبنان تشکیل شد. بارزترین دلیل ظهور حزب‌الله را می‌توان بروز بحران اجتماعی در لبنان دانست. این بحران بیشتر ناشی از ضعف نظامی و بحران هویت و مشروعیت بود که به دلیل اشغال لبنان به دست رژیم صهیونیستی بروز کرده بود.[1]
حزب‌الله توسط برخی از شیعیان لبنان ازجمله شیخ صبحی طفیلی، سیدحسین موسوی، سیدعباس موسوی، ابراهیم امین و سیدحسن نصرالله به وجود آمد. انقلاب اسلامی ایران، الهام‌بخش پیدایش این جنبش بود و تمام این افراد در دو نکته اتفاق نظر داشتند:
1. اعتقاد به ولایت فقیه و پیروی از رهبر انقلاب اسلامی ایران؛
2. مقابله با اسرائیل.
اینان با بهره‌گیری از تجارب و موفقیت‌های انقلاب اسلامی ایران، درصدد ایجاد تشکیلاتی جدید برای تحقق بخشیدن به اهداف خود بودند.[2] این عوامل موجب شد تا این نیروهای متفرق در یک تشکیلات واحد و جدید ادغام شوند. دولت ایران از طریق سفیر خود در دمشق (حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور) و نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مستقر در بعلبک زمینه را برای گردهمایی و مذاکره کادرهای این مجموعه‌های اسلام‌گرا فراهم کرد. پس از مذاکرات اولیه، یک کمیته 9 نفره مأموریت یافت تا برای جریان‌های اسلامی متفرق، یک تشکیلات سیاسی جدید بر اساس پایبندی به ولایت فقیه و نبرد با اسرائیل پی‌ریزی کند. مجموعه این گروه‌ها که به‌عنوان «شورای لبنان» شناخته می‌شد، در می 1984 به «حزب‌الله انقلاب اسلامی لبنان» تغییر نام داد که بعدها با نام «حزب‌الله لبنان» به جهانیان شناخته شد.[3]
جاویدالاثر احمد متوسلیان فرمانده لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص) در جنگ تحمیلی، از برجسته‌ترین نیروهای نظامی ایران است که هنگام تشکیل حزب‌الله لبنان در این کشور حضور داشت. پس از حمله رژیم صهیونیستی در 5 ژوئن 1982 (15 خرداد 1361) به لبنان، احمد متوسلیان به همراه 500 نفر از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برای کمک به نیروهای مقاومت مردمی لبنان، وارد این کشور شد. هرچند نیروهای اعزامی به لبنان نتوانستند هیچ عملیات نظامی مستقیمی علیه اسرائیل انجام دهند اما حضور آنها موجب شکل‌گیری هسته‌های مقاومت شد.
حاج احمد متوسلیان از هنگام قدم نهادن به خاک سوریه تا اسارت، دو جلسه راهبردی با سران گروه‌های انقلابی شیعه لبنانی برگزار کرد.[4] در این جلسه‌ها از طرف ایران علاوه بر حاج احمد، حاج محمدابراهیم همت، اکبر حاجی‌پور و چند تن از مسئولین سفارت ایران در بیروت شرکت داشتند. حاج احمد در این جلسه بر وحدت و فرماندهی گروه‌های شیعه تأکید کرد و پیشنهاد داد نام تشکیلات را «حزب‌الله» بنامند؛ با امضاء صورتجلسه این جمع، حزب‌الله لبنان متولد شد.[5]
در دیداری که اعضای اولیۀ تشکیلات حزب‌الله با امام خمینی (ره) در تهران داشتند، دیدگاه‌های حزب‌الله مورد تأیید امام قرار گرفت[6] و بدین‌ترتیب، روابط رسمی حزب‌الله با ایران آغاز شد. این روابط در دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، ادامه یافت و مقامات حزب‌الله در مقاطع مختلف تاریخی از جمله جنگ داخلی لبنان،[7] و جنگ 33 روزه،[8] از رهنمودهای رهبر انقلاب استفاده کردند.
ایران با سرمایه‌گذاری بر حزب‌الله، با افزایش عمق راهبردی خود، از حزب‌الله به عنوان اهرم بازدارنده در برابر اسرائیل، استفاده می‌کند.[9]
در جامعه جهانی، حزب‌الله مانند سایر گروه‌ها و سازمان‌ها مخالفان و موافقانی دارد. ایران و سوریه دوره اسد، مهم‌ترین کشورهایی هستند که با حزب‌الله پیوند عقیدتی و اندیشه‌ای دارند،. روسیه نیز اصلی‌ترین کشوری است که با حزب‌الله رابطۀ راهبردی دارد. در مقابل، آمریکا، اتحادیۀ عرب، و شورای همکاری خلیج فارس، حزب‌الله یا شاخۀ نظامی آن را گروه تروریستی اعلام کرده‌اند.[10]
مقابله با تروریسم دولتی اسرائیل، همکاری با ایران در مبارزه با گروهک‌های تکفیری و حمایت از حقوق مردم لبنان و مقبولیت در میان جامعه لبنان چه شیعه و چه غیرشیعه، شواهدی بر صحت گفتار و رفتار حزب‌الله و موافقانش و دلیل بی‌اعتباری سخنان مخالفان این گروه است.
در داخل لبنان نیز، رویکرد حزب‌الله تا پیش از سال 1989، عمدتاً بر فعالیت‌های نظامی متمرکز بود و روابط متزلزلی با دولت مرکزی لبنان داشت؛ اما پس از آن، در جریان مبارزات انتخاباتی سال 1992 م با برخی گروه‌ها ائتلاف کرد. نامزدهای انتخاباتی حزب‌الله با نامزدهای جنبش امل، حزب کمونیست، حزب قومی سوری و حزب بعث در یک فهرست قرار گرفتند و از این ائتلاف 12 نفر به مجلس راه یافتند. حزب‌الله در انتخابات شوراهای شهر و روستا که از دولت لبنان بودجه دریافت می‌کند، در سال 1998 شرکت کرد و پیروز شد. با این اقدام این گروه در قوه مجریه لبنان نیز شرکت کرد و به اهداف خود نزدیکتر شد.[11] در حال حاضر حزب‌الله لبنان تؤامان به فعالیت‌های سیاسی و نظامی مشغول است و روابطش با دولت این کشور بر مبنای همکاری متقابل شکل گرفته است.
همچنین ارائه برخی خدمات اجتماعی همچون اختصاص نیمی از بودجه این گروه به عمران و آبادی مناطق تخریب‌شده در جنگ 33 روزه با رژیم صهیونیستی، اعلام آمادگی برای رفع مشکلات بحرانی جامعه لبنان مانند بحران زباله در سال 2015 و ...، حزب‌الله را از حامیان واقعی منافع ملی مردم لبنان معرفی کرد که تنها به فکر شیعیان جنوب این کشور نیست و بر وحدت میان مردم لبنان تأکید دارد. این رفتار و عملکرد حزب‌الله در میان مردم و طوایف گوناگون لبنان، مقبولیت یافته و مورد حمایت آنان قرار گرفته است.[12]
بنیانگذاران حزب‌الله در ابتدا، «شورای رهبری» را گزینش کرده بودند که اعضای آن با مشورت سایر شوراها و کادرهای اصلی حزب برگزیده می‌شدند، ولی به مرور زمان ساختار شورای رهبری و شیوه انتخاب اعضای آن تغییر کرد. تعداد اعضای شورا به 9 نفر افزایش یافته و از میان آنها، یک نفر به‌عنوان دبیرکل برگزیده می‌شد. شورای رهبری در چهار سال اول، شیخ صبحی الطفیلی را به‌عنوان اولین دبیرکل حزب‌الله برگزید. این شورا بعد از عزل شیخ صبحی الطفیلی، سیدعباس موسوی را به سمت دبیرکلی حزب‌الله برگزید و پس از شهادت سیدعباس موسوی، سیدحسن نصرالله را به دبیرکلی حزب‌الله برگزید. وی همچنین در کنگره سوم حزب‌الله که در نیمه می 1993 برگزار شد، بار دوم به دبیرکلی حزب‌الله برگزیده شد. اساسنامه این گروه در کنگره سوم مجدداً تغییراتی داشت که به موجب آن، مقام دبیرکل اجازه یافت بیش از دو دوره مسئولیت دبیرکلی را برعهده گیرد. براین اساس از آن تاریخ تا هنگام شهادت سیدحسن نصرالله، وی مقام دبیرکل حزب‌الله را برعهده داشت. وی برای هفتمین‌بار نیز به دبیرکلی حزب‌الله برگزیده شد. در جریان گنگره سوم، تعداد اعضای شورای رهبری از 9 نفر به 7 نفر کاهش یافت و آقایان سیدحسن نصرالله، شیخ نعیم‌الدین قاسم، شیخ محمد یزبک، سیدهاشم صفی‌الدین، حسین الخلیل، محمد رعد و عبدالله قصیر به عنوان اعضای شورای رهبری معرفی شدند.[13]
در بُعد ساختاری نیز، بعد از شکست اسرائیل از حزب‌الله در سال 2000م، حزب‌الله که فاقد برنامۀ مدون سالانه و تشکیلات منسجم بود، ساختار خود را در ابعاد نظامی، امنیتی، و نیروی انسانی توسعه داد و تحولات چشمگیری در بدنۀ خود ایجاد کرد.[14]
از آنجا که تشکیل حزب‌الله لبنان با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران همزمان بود، نیروهای این حزب حضور نظامی مستقیمی در این جنگ نداشتند. اما چون، عراق به منظور تضعیف دولت سوریه به عنوان متحد اصلی ایران در جنگ تحمیلی، در پی تقویت گروه‌های نظامی مخالف ایران و حزب الله داشت، بخشی از توان نظامی حزب‌الله صرف مقابله با این گروه‌ها شد.[15]
یکی از چهره‌های شاخص حزب‌الله، سیدعباس موسوی (عضو مؤسس و دومین دبیرکل حزب‌الله) بود. وی پس از صبحی طفیلی در سال ۱۳۷۰ دبیرکل حزب‌الله شد و 9 ماه بعد در 16 فوریه 1992، در حملۀ بالگردهای رژیم صهیونیستی به خودروی حامل وی و همراهانش، به شهادت رسید.[16]
از دیگر شخصیت‌های مهم حزب‌الله، شیخ صبحی طفیلی نخستین دبیرکل حزب‌الله لبنان (1370-۱۳۶۸) است که به دلیل بروز اختلافات با شورای رهبری، از دبیرکلی کنار گذاشته شد. طفیلی از منتقدان حزب‌الله لبنان و جمهوری اسلامی ایران است.[17]
حزب‌الله تا کنون چند مرتبه با رژیم صهیونیستی رویارویی نظامی پیدا کرده که مهم‌ترین آنها، عملیات استشهادی احمد قصیر، عقب‌نشینی اجباری ارتش اسرائیل در سال 2000 و شکست سنگین آن در سال 2006،[18] و آزادسازی اسیران لبنانی و فلسطینی محصور در زندان‌های رژیم صهیونیستی در سال‌های 1991، 1996، 200۰ ،200۴ و 200۷[19] است.
حزب‌الله لبنان، از ابتدای تأسیس و در جریان درگیری‌های نظامی خود با رژیم صهیونیستی و گروه‌های تروریستی، شهدای بسیاری داشته است.
برجسته‌ترین فرمانده نظامی شهید حزب‌الله، عماد مغنیه معروف به حاج رضوان است. او فرماندهی گارد حفاظت مقامات بلندپایه و مسئولیت عملیات ویژه حزب‌الله را برعهده داشت[20] و فرمانده میدانی حزب‌الله در جنگ ۳۳ روزه با اسرائیل بود. حاج رضوان در ۱۲ فوریه ۲۰۰۸ (23 بهمن 1386) بر اثر انفجار خودرویش توسط اسرائیل، به شهادت رسید.[21]
احمد جعفر قصیر دیگر شهید شاخص حزب‌الله لبنان است که در ۲۰ آبان ۱۳۶۱، با حملۀ انتحاری به یکی از ساختمان‌های نظامی ارتش اسرائیل در شهر صور، بیش از 151 افسر و سرباز اسرائیلی را به هلاکت رساند و خود به شهادت رسید. روز این عملیات، از سوی سیدحسن نصرالله دبیرکل روز شهید نامگذاری شده است و به او لقب «امیر الاستشهادیون» داده شده است.[22]
16 مهر 1402 و یک روز پس از آغاز عملیات «طوفان‌الاقصی» از سوی جنبش مقاومت اسلامی (حماس)، حزب‌الله با هدف کاهش فشار نظامی از جبهه غزه، حملات خود به شمال فلسطین اشغالی را آغاز کرد و توانست رژیم صهیونیستی را وادار به استقرار 30 درصد از نیروهای نظامی خود در شمال فلسطین اشغالی کند.[23] در جریان مشارکت حزب‌الله لبنان در عملیات طوفان‌الاقصی، رژیم صهیونیستی برای جبران شکست‌های اطلاعاتی- نظامی خود در صحنه نبرد، دست به ترور فرماندهان و مقامات حزب‌الله لبنان زد. ابراهیم عقیل (از رهبران نظامی حزب‌الله در نبرد با داعش)، احمد وهبی (از فرماندهان یگان آموزش نظامی حزب‌الله)، ابراهیم قبیسی (فرمانده یگان نظامی بدر و سامانه موشکی و خمپاره‌ای حزب‌الله)، محمدحسین سرور (از فرماندهان یگان پهپادی حزب‌الله)، محمد ناصر (از رهبران یگان رضوان حزب‌الله)، فؤاد شکر (فرمانده واحد نظامی حزب‌الله و مشاور ارشد سیدحسن نصرالله)، سامی طالب عبدالله (فرمانده یگان النصر حزب‌الله)، وسام حسن طویل (ناظر تولیدات نظامی حزب‌الله)، شیخ نبیل قاووق (عضو شورای مرکزی حزب‌الله و فرمانده یگان امنیت پیشگیرانه حزب)، علی الکرکی (فرمانده ارشد نظامی و عضو شورای جهادی حزب‌الله و فرمانده جبهه جنوبی)، از شاخص‌ترین فرماندهان نظامی حزب‌الله بودند که در طول این مدت به دست رژیم صهیونیستی ترور شدند و به شهادت رسیدند.[24] 6 مهر 1403 نیز، در پی حمله هوایی رژیم صهیونیستی به مقر حزب‌الله لبنان در ضاحیه بیروت، سیدحسن نصرالله (دبیر کل حزب‌الله لبنان) به همراه سردار سرلشکر عباس نیلفروشان (فرمانده محور لبنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) به شهادت رسیدند[25] و شیخ نعیم قاسم از سوی شورای مرکزی حزب‌الله به عنوان دبیرکل جدید حزب‌الله معرفی شد.[26] علی‌رغم ترور فرماندهان و دبیرکل حزب‌الله لبنان، حملات مقاومت اسلامی لبنان به رژیم صهیونیستی شدت بیشتری یافت و واحدهای موشکی و پهپادی حزب‌الله لبنان، مناطق و شهرهای مختلف فلسطین اشغالی ازجمله اقامتگاه بنیامین نتانیاهو (نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی) را هدف حمله قرار دادند. در درگیری‌های زمینی نیز حزب‌الله توانست تلفات و خسارت‌هایی به نفرات و ادوات ارتش اسرائیل وارد کند.[27]
حزب‌الله در فعالیت‌های رسانه‌ای، حضوری پررنگ دارد. شبکه تلویزیونی المنار[28] بازوی اصلی رسانه‌ای حزب‌الله است که در سال ۱۹۹۱ م تأسیس شده است. شبکه النور،[29] بخش رادیویی حزب‌الله است که در سال ۱۹۸۸ م تأسیس شده است. هفته‌نامه العهد[30] به‌عنوان قدیمی‌ترین رسانۀ حزب‌الله در سال 1984 م آغاز به کار کرده و وظیفۀ تبلیغات مکتوب حزب را بر عهده دارد. علاوه بر این، حزب‌الله با تأسیس سه پایگاه اینترنتی قاوم، جنوب لبنان و واحد ارتباطات رسانه‌ای حزب‌الله، به اطلاع‌رسانی و تبلیغات در فضای مجازی می‌پردازد. حزب‌الله همچنین یکی از پایگاه‌هایش به نام ملیتا در ارتفاعات اقلیم التفاح در جنوب لبنان را به موزه تبدیل کرده است.[31]
زیر بمباران (2007)، راز پنهان (2015)، و 33 روز (1389)، عناوین آثار سینمایی است که در خصوص حزب‌الله لبنان در ایران و سایر کشورها تولید و پخش شده است.
حزب‌الله؛ عقاید و ابعاد، نوشتۀ سیده سمیه طباطبایی (روایت فتح)، حزب‌الله لبنان؛ خط‌مشی، گذشته و آیندۀ آن، نوشتۀ شیخ عیسی قاسم (مرکز اسناد انقلاب اسلامی)؛ حزب‌الله لبنان و بیداری اسلامی، نوشتۀ حمید پاشاپور (مرکز اسناد انقلاب اسلامی) از جمله آثار مکتوبی است که درباره تاریخ و اندیشۀ حزب‌الله لبنان به رشتۀ تحریر درآمده است.
[1]. خسروی، حمیدرضا، بررسی الگوی دوستی حزب‌الله لبنان و جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظریه موازنه قدرت، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه یزد، 1396، ص 12.
[2]. همان، ص 39-38.
[3]. همان، ص 39.
[4]. آزادی، مصطفی، «نام «حزب‌الله» را حاج احمد متوسلیان پیشنهاد کرد»، روزنامه کیهان، ش 20815، یک‌شنبه 15 تیر 1393، ص 8.
[5]. همان.
[6]. «اولین دیدار امام خمینی با مجاهدان حزب‌الله، از جان‌گذشتگی شهید سیدعباس موسوی، ماجرای دبیرکلی سیدحسن نصرالله»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد خبر 7551؛ صحیفۀ امام خمینی (ره)، مجموعه آثار امام خمینی (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها،احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها)، ج 12، چ پنجم، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1389، ص 486.
[7]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای کادر مرکزی حزب‌اللَّه لبنان»، . https://khl.ink/f
[8]. همان، «پیام تبریک مقام معظم رهبری به حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن نصرالله به مناسبت پیروزی مقاومت اسلامی در جنگ ۳۳ روزه».
[9]. گلشنی، علیرضا و محسن باقری، «جایگاه حزب‌الله لبنان در استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، ش 11، تابستان 1391، ص 141.
[10]سایت آبزرور، . https://euobserver.com/rule-of-law/26754
[11]. خسروی، حمیدرضا، همان، ص 89.
[12]. درخشه، جلال و علیرضا بیگی، «کارآمدی حزب‌الله لبنان در دستیابی به مقبولیت اجتماعی و مشروعیت سیاسی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، ش چهارم، زمستان 1395، ص 33 تا 59.
[13]. خسروی، حمیدرضا، همان، ص 66.
[14]. سایت مکتب حاج قاسم، «متن کامل گفتگوی دبیرکل حزب‌الله لبنان با شبکه المیادین»، https://soleimani.ir/%D.
[15]. سایت دانشگاه جورج واشنگتن، «اهداف امنیت ملی عراق» http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB80/wmd02.pdf.
[16]. ماهنامه فرهنگی تاریخی شاهد یاران، ش 40، اسفند 1387، ش 40، ص 7 و 10.
[17]. بوربور، علی‌اکبر، نقش حزب‌الله و امل در ساختار سیاسی لبنان، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی،1390، ص 79.
[18]. خسروی، حمیدرضا، همان، ص 110.
[19]. ماهنامه اخبار شیعیان، «تاریخچه تبادل اسرا میان اسرائیل و حزب‌الله»، ش 33، مرداد 1387، ص 43.
[20]. رضوی، سلمان، «تبادل اسرای اسرائیل - لبنان ژوئیه 2008 (عملیات رضوان)»، فصلنامه مطالعات فلسطین، ش 8 و 9، 1387، ص 125-126.
[21]. ماهنامه فرهنگی تاریخی شاهد یاران، یادمان شهید عماد مغنیه، ش 49، آذر 1388، ص 9.
[22]. خبرگزاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، https://www.iribnews.ir/007wdi.
[23]. روزنامه کیهان، «تداوم ترس صهیونیست‌ها از جبهه شمال؛ ایهود باراک: نصرالله فرد باهوشی است ممکن است غافلگیر شویم»، دوشنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۲، ش ۲۳۴۳۷، ص ۱۲.
[24]. سایت شبکه العالم، «برجسته‌ترین فرماندهان حزب‌الله که از سوی رژیم صهیونیستی ترورشده»، https://fa.alalam.ir/news/6982163/.
[25]. روزنامه ایران، «سپاه پاسداران ترور سردار نیلفروشان در ضاحیه بیروت را تأیید کرد؛ شهادت سردار استراتژیست در کنار سید مقاومت»، دوشنبه ۹ مهر ۱۴۰۳، ش ۸۵۶۶، ص ۲.
[26]. روزنامه رسالت، «دبیر کل جدید حزب‌الله لبنان مشخص شد؛ شیخ نعیم قاسم مجاهد میدان دیده»، چهارشنبه ۹ آبان ۱۴۰۳، ش ۱۰۹۹۱، ص ۲.
[27]. روزنامه کیهان، «گزارش خبری تحلیلی کیهان: پنجشنبه سیاه اسرائیل - حزب‌الله سرزمین‌های اشغالی را شخم زد»، شنبه ۱۲ آبان ۱۴۰۳، ش ۲۳۷۱۰، ص ۱۲.
[28]. سایت المنار، http://www.almanar.com.lb/manarlive.php.
[29]. سایت النور، http://www.alnour.com.lb/.
[30]. سایت العهد نیوز، http://www.alahednews.com.lb/.
[31]. سایت رویتر، https://www.reuters.com/article/oegtp-leban-hizbollah-ah1-idARACAE64L06L20100522.
