مکان‌ها
ارومیه
پریا سبزمحمدی
975 بازدید
شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران است. در دوران جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، ارومیه به خاطر نزدیکی به عراق و بحران‌های داخلی، صدمات زیادی دید.
نام باستانی این شهر و دریاچه آن چی‌چست و چی‌چستا است. بعد از اسلام، ارومیه دومین شهر مهم آذربایجان، پس از مراغه، به شمار می‌رفت.[1] نام این شهر در زمان رضاخان پهلوی به رضائیه تبدیل شد و در شهریور 1358 مجدداً به ارومیه تغییر کرد.[2]
ساکنان ارومیه، از اقوام آریایی‌اند و با گویش ترکی و کردی صحبت می‌کنند و بیشترشان پیرو دین اسلام با مذاهب شیعه و سنی و عده کمی پیرو ادیان مسیحی، زرتشتی و کلیمی هستند.[3]
ارومیه به دلیل موقعیت ویژه و قرار گرفتن در محل تلاقی و معبر منطقه قفقاز، ارمنستان، آسیای صغیر و بین‌النهرین، تحولات تاریخی مختلف به خود دیده است.[4] ارومیه به دلایل مختلف از جمله نزدیکی به کانون‌های قدرت منطقه‌ای چون روسیه، حضور مذاهب و اقوام مختلف مانند مسلمان، زرتشتی و مسیحی و ترک و کرد و موقعیت طبیعی خاص (منطقه کشاورزی و نزدیکی به دریاچه ارومیه) دارای اهمیت است.[5]
مدتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اختلافات قومی در استان آذربایجان غربی شروع شد و گروهک‌های ضدانقلاب مانند گروهک صنار مامندی و حزب دموکرات باعث درگیری و ناآرامی در ارومیه شدند.[6]
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارومیه 22 اردیبهشت 1358 در محل باشگاه پاس (ساختمان فعلی اداره راهنمایی و رانندگی) به فرماندهی رحیم قربانی تشکیل شد.[7] پس از تشکیل سپاه، ساختمان‌هایی در سواحل غربی دریاچه ارومیه که تا قبل از انقلاب برای تفریح افسران بنا شده بود، به پادگان آموزشی مالک اشتر سپاه پاسداران تبدیل شد.[8]
تابستان 1358 پس از اجرای حکم اعدام چند نفر از افسران ارتش که عامل کشتار مردم در مسجد اعظم ارومیه بودند، باعث اعتراض جمعی از افسران، درجه‌داران و سربازان پادگان قوشچی شد. صبح روز 19 مرداد 1358 این افراد که اعضای حزب دموکرات، چریک‌های فدایی خلق و عده‌ای ضدانقلاب در میان آن‌ها بودند، از پادگان به شهر آمدند و در شهر درگیری ایجاد کردند.[9]
در یکی از حمله‌ها، حزب دموکرات در 12 مهر 1358، شهر ارومیه را از سه طرف محاصره کرد که با حضور نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران محاصره شکسته شد.[10] اما اقدامات این گروه‌ها در شهر ارومیه به شکل‌های مختلف مانند انفجار بمب در اتوبوس شرکت واحد (13 آبان 1358)، حمله با خمپاره به ساختمان رادیو و تلویزیون (15 آبان 1358) و حمله به ماشین گشت ژاندارمری (4 دی 1358) ادامه داشت.[11] برای آرام کردن شرایط، مسئولین مجبور به انجام عملیات نظامی شدند و در فروردین 1359 شهر توسط نیروهای سپاه، ژاندارمری و نیروهای مردمی پاکسازی شد.[12]
پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در 31 شهریور 1359، روز 3 مهر میگ‌های عراقی انبار مهمات در کنار دریاچه ارومیه بمباران شد.[13]
نیروهای داوطلب و بسیجی ارومیه در تیپ 31 عاشورا سازماندهی می‌شدند. حمید و مهدی باکری از فرماندهان این لشکر، از نیروهای ارومیه بودند.[14]
در ادامه حمله‌های هوایی ارتش عراق، 15 مهر میگ‌های عراقی در بمباران فرودگاه ارومیه ناکام ماندند و فقط فرودگاه را به مسلسل بستند.[15]
19 مهر 1359 پادگان لشکر 64 ارومیه در شهر ارومیه مورد هجوم ضدانقلاب قرار گرفت. از نیروهای نظامی، 18 نفر شهید و 5 نفر مجروح و 34 نفر هم غیرنظامی مجروح شدند.[16] چهار روز بعد نیز در 23 مهر تصفیه‌خانه آب ارومیه مورد حمله هوایی جنگنده‌های عراقی قرار گرفت.[17]
دو ماه بعد در تاریخ 7 آذر 1359 ضدانقلابیون بمبی در دبستان نادری واقع در مسجد جارچی ارومیه منفجر کردند که تلفاتی نداشت.[18] از دیگر وقایعی که تا پایان سال رخ داد، سقوط یک بالگرد ارتش در 16 بهمن 1359 در دریاچه ارومیه بود.[19]
کمک‌های مردمی ارومیه برای جنگ در ورزشگاه تختی این شهر جمع‌آوری و به جبهه‌ها ارسال می‌شد.[20]
در سال 1360 یک حمله هوایی از سوی عراق در ارومیه صورت گرفت که تلفاتی نداشت.[21]
ادامه فعالیت‌های گروه‌های ضدانقلاب و بحران‌هایی که ایجاد می‌کردند، تشکیل یک مرکز قوی و هماهنگ متشکل از نیروهای نظامی عمل‌کننده در شمال‌غرب کشور را ایجاب می‌کرد. به همین دلیل در سال 1361 قرارگاه حمزه سیدالشهدا‌علیه‌السلام توسط سپاه، ارتش و ژاندارمری در شهر ارومیه راه‌اندازی شد. این قرارگاه برای تحقق اهداف جمهوری اسلامی، گسترش حاکمیت قانون و امنیت و جلوگیری از عملی شدن توطئه‌های دشمنان فعالیت خود را آغاز کرد.[22]
حمید باکری معاون لشکر 31 عاشورا در 6 اسفند 1362 طی عملیات خیبر در جزیره مجنون عراق به شهادت رسید. برادرش مهدی باکری، فرمانده لشکر 31 عاشورا در 25 اسفند 1363 در منطقه عملیاتی بدر (شرق دجله) به شهادت رسید. مزار یادبود هر دو شهید در باغ رضوان شهر ارومیه قرار دارد.[23]
در سال 1364، 21 حمله هوایی به ارومیه انجام شد که 143 شهید و 40 مجروح بر جای گذاشت.[24]
یازدهم بهمن 1365 یادآور خونین‌ترین روز در ارومیه بود که در همان روز 255 نفر به شهادت رسیدند.[25]ارومیه در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران 74 بار هدف حمله هوایی ارتش عراق قرار گرفت که در این حمله‌ها 595 نفر شهید و 1225 نفر مجروح شدند.[26]
کنگره بزگداشت شهدای لشکر 31 عاشورا مرداد 1374 در تبریز و ارومیه برگزار شد.[27] جمعیت شهر ارومیه طبق سرشماری سال 1395، 736224 نفر است.[28]
[1]. کاویان‌پور، احمد، تاریخ ارومیه، تهران: آذرکهن، 1378، ص9 و 11؛ قاسم‌پور، داود، انقلاب اسلامی در ارومیه، ج2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392، ص275.
[2]. قاسم‌پور، داود، انقلاب اسلامی در ارومیه، ج2، ص275؛ حبیبی، حسن، شهرهای ایران‌شهر، ج1، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، 1389، ص274.
[3]. ایزدی، مصطفی، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج2: اوضاع و احوال مناطق غرب و شمال‌غرب در اواخر دوران فترت، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار، 1386، ص13.
[4]. روزنامه اعتماد، ش2919، 20 اسفند 1392.
[5]. قاسم‌پور، داود، انقلاب اسلامی در ارومیه، ج2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392، ص357.
[6]. ایزدی، مصطفی، یاران، مسعود، استکی، جواد، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج4: مقابله با ضدانقلاب و تجزیه‌طلبی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار، 1387، ص205.
[7]. راهنمای کاروان‌های راهیان نور شمال‌غرب سپاه شهدا استان آذربایجان غربی، ارومیه: کنگره بزرگداشت 12 هزار شهید آذربایجان غربی، 1393، ص10؛ معبودی، جلال، اطلس لشکر 31 عاشورا در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1398، ص18؛ فروغی جهرمی، محمدقاسم، سپاه در گذر انقلاب، ج2، تهران: معاونت روابط عمومی و انتشارات سپاه، 1393، ص235.
[8]. عابدی، هادی، جامانده، تهران: سوره مهر، 1396، ص51.
[9]. اباذری، عبدالرحیم، خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص190 و 191.
[10]. ایزدی، مصطفی، یاران، مسعود، استکی، جواد، تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج4، ص204.
[11]. همان، ص205 و 206.
[12]. همان، ص208.
[13]. صادقی، رضا، اطلس راهنما12: آذربایجان غربی در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ص166؛ انصاری، مهدی، یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم: هجوم سراسری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، چ دوم، 1375، ص115.
[14]. اباذری، عبدالرحیم، خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه، ص262؛ فرهنگ اعلام شهدا، ج1: استان آذربایجان غربی، تهران: شاهد و بنیاد شهید انقلاب اسلامی، ص41 و 42.
[15]. انصاری، مهدی، یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم، ص327.
[16]. دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1: آبادان ـ اربیل، تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1389، ص119 و 120.
.[17] انصاری، مهدی، یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج4، ص431.
[18]. دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، ص123.
[19]. کرم‌زاده، زهرا، رویدادها وحوادث 8 سال دفاع مقدس استان آذربایجان غربی به روایت روزنامه جمهوری اسلامی، ارومیه: یاز، 1395، ص33.
[20]. همان، ص16.
[21]. رشید، محسن، اطلس آماری جنگ شهرها، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1397، ص41.
[22]. ایزدی، مصطفی. یاران، مسعود. استکی، جواد؛ تاریخ بیست‌ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، ج6: نتایج و دستاوردها، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات توسعه امنیت پایدار دانشگاه امام حسین، 1387، ص216؛ صادقی، رضا، اطلس راهنما12، ص45.
[23]. فرهنگ اعلام شهدا، ج1، ص150؛ نجفی، حسین، روایتی کوتاه از حیات و حماسه‌های بزرگ سردار سرلشکر پاسدار شهید مهدی باکری فرمانده پرآوازه لشکر 31 عاشورا، تبریز: اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس آذربایجان شرقی، 1386، ص4.
[24]. اطلس آماری جنگ شهرها، ص104.
[25]. خبرگزاری صداوسیمای مرکز آذربایجان غربی، urmia.inb.ir
[26]. اطلس راهنما12: آذربایجان غربی درجنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، ص56؛ روایت مقاومت آذربایجان غربی، ص12.
[27]. معبودی، جلال، اطلس لشکر 31 عاشورا در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1398، ص250.
[28]. مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران: دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل مرکز آمار ایران، 1397، ص94.
