مکان‌ها

جزیره هنگام

عماد عزت‌آبادی
24 بازدید

جزیره هنگام در میانه خلیج فارس و نزدیک تنگه هرمز قرار دارد و به‌علت اهمیت راهبردی و نظامی، در دفاع مقدس نقش داشته است. 

جزیره هنگام، بیضی‌شکل است و از جزایر شهرستان قشم در استان هرمزگان به‌ شمار می‌رود.[1] وسعت آن پنجاه کیلومتر مربع است و در فاصله تقریباً دو کیلومتری جنوب جزیره قشم قرار گرفته است. بلندترین نقطه آن قله «میترا» است که ۱۶۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این جزیره  شامل سه روستای، هنگام کهنه در جنوب، هنگام نو در شمال و ناحیه غیل در مغرب است. هنگام، آب‌وهوایی مرطوب دارد و پیشه بیشتر مردم آن صیادی و ملوانی است.[2] نام جزیره از دو بخش «هن» به معنای هست و «گام» به معنی روستا تشکیل شده و یادآور روستایی است که در قدیم در این جزیره وجود داشت.[3] این جزیره به‌دلیل قرارداشتن در حوالی تنگه هرمز نقش مهمی در کنترل ترددهای دریایی خلیج‌فارس دارد تا جایی که در قدیم اروپایی‌ها آن را یکی از دو کلید تسلط بر خلیج‌فارس می‌دانسته‌اند. همین امر باعث شد انگلیسی‌ها ستاد دریایی خود را در خلیج‌فارس در این جزیره مستقر کنند و از آن بر ترددهای دریایی خلیج‌فارس نظارت کنند.[4] این وضعیت ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۰۷ نیروی دریایی ایران به دستور غلامعلی بایندر این جزیره را از اشغال انگلیسی‌ها آزاد کرد و پرچم ایران را در آن به اهتزاز درآورد.[5]

با آغاز جنگ تحمیلی عراق برضد ایران در سال ۱۳۵۹، جزیره هنگام بار دیگر نقش راهبردی خود را بازیافت و در کنار جزایر هرمز و لارک به‌عنوان خط دفاعی و سرپل ایران در برابر تهاجم دشمن مطرح شد.[6] در سال ۱۳۶۲ رژیم بعث برای از بین بردن توان صدور نفت ایران، پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد به همراه موشک‌های اگزوسِت از فرانسه دریافت کرد. در مقابل، ایران تهدید به بستن تنگه هرمز کرد و در مهر ۱۳۶۲ مواضع نظامی خود را در جزیره هنگام و دیگر جزایر محکم کرد و با انجام پروازهای شناسایی و پشتیبانی، مقدمات لازم برای بستن تنگه را فراهم کرد. در پی این اقدام، سلطان قابوس، پادشاه عمان، به آمریکا هشدار داد که ایران توانایی لازم برای بستن تنگه هرمز را دارد.[7] همین امر در کنار احتمال بروز نبرد مستقیم ایران و آمریکا در خلیج‌فارس، باعث شد فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۲۱ آذر ۱۳۶۲ دستورالعمل «پدافندی سواحل و جزایر ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان» را ابلاغ کند که براساس آن به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقه ۹ کشور، استان‌های فارس و بوشهر، مأموریت داده شد با نظارت و هماهنگی قرارگاه نوح نبی‌علیه‌السلام و ستاد مرکزی، ضمن مستقرکردن یک گروهان از لشکر ۱۹ فجر استان فارس با تجهیزات کامل در جزیره هنگام، اقدامات لازم برای تأمین پوشش هوایی، آتش توپخانه و سایر نیازهای دفاعی جزیره را انجام دهد.[8] البته این دستورالعمل صرفاً برای جزیره هنگام نبود و سایر مناطق مانند قشم، بندرعباس، لارک و... را نیز شامل می‌شد. هرچند در عمل تنگه هرمز بسته نشد، اما اقدامات لازم برای اقدام متقابل و حفظ دست برتر در خلیج‌فارس انجام شد. یکی از اقدامات مهم برای تأمین این هدف، در کنار استقرار توان نظامی در جزیره هنگام و آب‌های خلیج‌فارس، به اختیارگرفتن موشک کرم ابریشم بود. در سال ۱۳۶۳، ایران ضمن خرید دویست فروند موشک ضد کشتی کرم ابریشم از چین، بخشی از آن‌ها را در دو جزیره هنگام و هرمز مستقر کرد تا در صورت نیاز با هدف قراردادن کشتی‌های دشمن، سیادت دریایی خود را در خلیج‌فارس حفظ کند.[9] دوازدهم تیر ۱۳۶۷ در ساعت۱۰:۲5، ناو وینسنس آمریکا هواپیمای مسافربری ایرباس ایران را که در همین دوره و در مسیر بین‌المللی در حال پرواز به دبی بود، در حوالی جزیره هنگام هدف موشک قرار داد و تمام ۲۹۰ سرنشین آن را به شهادت رساند.[10]

پس از جنگ تحمیلی، جزیره هنگام همچنان اهمیت گذشته خود را حفظ کرد. این جزیره در کنار جزایر هرمز و لارک در مدخل خلیج‌فارس از نظر توان کنترل و نظارت دریایی اهمیت دارند و سپر دفاعی ایران در مقابل تهدیدات محسوب می‌شوند. همچنین نزدیک‌بودن هنگام به قشم باعث می‌شود پشتیبانی جزیره هنگام به سهولت انجام شود.[11] جزیره هنگام از مزیت عمق مناسب بهره می‌برد و آن را به محلی ایده‌آل برای استقرار ناوهای جنگی و زیردریایی‌ها تبدیل کرده است.[12] هنگام از گذشته نقشی مهم در کنترل تردد در خلیج‌فارس داشته است و اکنون ضمن حفظ نقش راهبردی و کارکرد نظامی، این جزیره به‌علت حضور دلفین‌ها و همچنین داشتن سواحل زیبا، محلی عالی برای گردشگری است.[13] در ۲۱ مرداد ۱۳۹۴ پیکر دو شهید گمنام غواص پس از تشییع توسط مردم، در این جزیره به خاک سپرده شد.

[1]. سایبانی، احمد، جغرافیای تاریخی هرمزگان، بندرعباس: نسیم بادگیر، ۱۳۹۹، ص۱۳۸.

[2]. سایبانی، احمد، همان، ص۱۴۶ و ۱۴۷.

[3]. افشار سیستانی، ایرج، نام دریای پارس و دریای مازندران و بندرها و جزیره‌های ایرانی، تهران: کشتیرانی والفجر هشت، ۱۳۷۶، ص۱۵۵.

[4]. سایبانی، احمد، همان، ص۱۴۷.

[5]. فصلنامه مطالعات تاریخی، ش۶۵، تابستان 1397، ص۱۲۱.

[6]. فصلنامه جغرافیایی نظامی و امنیتی، ش۱، بهار ۱۳۹۴، ص۱۱۳.

[7]. نعمتی، یعقوب، کریمی، حجت‌الله، اکبرپور، محمدجواد، روز شمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم: آماده‌سازی عملیات والفجر ۴، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۴، ص۷۴4 و ۷۴5.

[8]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، همتی، ایرج، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهشتم: نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب والفجر ۴، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۶، ص۱۱۰۳.

[9]. جمشیدی، محمدحسین، یزدان‌فام، محمود، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل‌وهفتم: آخرین تلاش‌ها در جنوب، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چ سوم، ۱۳۹۰، ص۴۰۹.

[10]. ماهنامه صنایع هوایی، سال۲۶، ش۲۹۸، ص۲۶و۲۷

[11]. قلی‌زاده، سیدابراهیم، کلاری، بشیر، همان، ص۱۱۳.

[12]. مجله سیاست دفاعی، سال۲۱، ش۸۴، بهار۱۳۹۴، ص۱۱۲.

[13]. اسلامی چاهوئی، محمد، نقش اقتصاد مقاومتی در توسعه جزیره قشم با تأکید بر گردشگری طبیعی، کنفرانس بین‌المللی تغییر و تحول،۱۵و۱۴ مهر ۱۳۹۵، ص۷.