پرواز در شب
زینب احمدی
47 بازدید
فیلم سینمایی پرواز در شب، سال ۱۳۶۴ توسط رسول ملاقلی‌پور ساخته شد و موضوع آن درباره یک گردان از نیروهای ایرانی است که به محاصره ارتش عراق درآمده‌اند.
کارگردان و فیلمنامه‌نویس رسول ملاقلی‌پور، دستیار کارگردان و طراح صحنه جمال شورجه، فیلمبردار رضا رضی، دستیاران فیلمبردار منوچهر فرزانه، کیومرث محمودی و مجید دهقان نیری، جلوه‌های ویژه رضا رستگار و مرتضی رستگار، منشی صحنه کاظم شهبازی، سرپرست گویندگان علی کسمایی، صدا و میکساژ علی خانزادی، تدوین‌گر صمد تواضعی، موسیقی متن محمدرضا علیقلی، طراح گریم فرهنگ معیری، مدیر تولید محسن علی‌اکبری و بازیگران فرج‌الله سلحشور، علی یعقوب‌زاده، تاجبخش فناییان، جعفر دهقان، مصطفی لاجوردی، کامران نوروز، علی‌اکبر نیک‌رو، علی‌رضا حایری، سیدجواد هاشمی، هادی جلیلی، حسین نامی، رستم حمیدی و ... هستند.
این فیلم ۱۱۵ دقیقه‌ای محصول مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه‌حرفه‌ای وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی است و ۲۸ اسفند ۱۳۶۵ در سینماهای صحرا، ایران، آستارا، جمهوری، ستاره، میلاد، جام جم و ... به نمایش درآمد و 2.293.020 ریال فروش کرد.[1]
گردان کمیل از رزمندگان ایران در محاصره ارتش عراق قرار می‌گیرد و ارتباطشان با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود. چهار نفر از رزمندگان گردان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک، خود را به قرارگاه نیروهای خودی برسانند که سه نفر از آنها به شهادت می‌رسند و یکی خود را به قرارگاه می‌رساند. فرمانده گردان (فرج‌الله سلحشور) برای تهیه آب آشامیدنی نیروهای زخمی، محاصره سربازان دشمن را می‌شکند، اما خود به شهادت می‌رسد. نیروهای کمکی سر می‌رسند و نیروهای گردان کمیل پس از مقابله با دشمن نجات می‌یابند.[2]
فیلم پرواز در شب در پنجمین جشنواره فیلم فجر نامزد بهترین موسیقی و بهترین فیلمنامه شد و در نهایت 2 جایزه دریافت کرد؛ رسول ملاقلی‌پور برنده جایزه بهترین فیلم و علی رستگار برنده جایزه بهترین جلوه‌های ویژه شدند.[3]
به گفته برخی کارشناسان به راحتی می‌توان ادعا کرد که پس از گذشت ۸۰ ماه از آغاز جنگ تحمیلی این فیلم تنها فیلمی است که از جنگ تصویری روشن و زیبا و به دور از هیجانات کاذب ارائه می‌دهد. فیلم اغراق ندارد، بین بازیگران دیالوگ‌های اضافی رد و بدل نمی‌شود، تیپ‌های غلط‌انداز در فیلم نیست و پرداختن به فرعیات در فیلم باعث نشده مسائل اصلی فیلم نادیده گرفته شده یا در حق آنها اجحاف شود.
کارشناسان گفته‌اند فیلم زنده است؛ به این معنا که تماشاگر به راحتی با بازیگران همزاد‌پنداری می‌کند و با خنده آنها می‌خندد و با گریه‌شان ناراحت می‌شود. از خودگذشتگی و فداکاری شخصیت‌های اصلی فیلم مصنوعی نیست و از خودگذشتگی یاران امام حسین (ع) را برای تماشاگر تداعی می‌کند. فضای فیلم صمیمانه و بسیار نزدیک به واقعیت و بازتاب جبهه‌های جنگ ایران است.
رسول ملاقلی‌پور پس از تجربه دو فیلم بلند بلمی به سوی ساحل و نینوا و همچنین آشنایی با فضای حاکم برجبهه‌های جنگ و شناخت روحیات رزمندگان، توانسته مفهوم فیلم خود را به خوبی عرضه کند. محتوای فیلم دنیایی از فداکاری، ایثار، مقاومت، صبر و دیگر ارزش‌های اسلامی است. بازی بازیگران به خصوص فرج‌الله سلحشور(مهدی نریمان) نیز واقعی و خوب از آب درآمده و فیلمبرداری و جلوه‌های ویژه فیلم نیز ماهرانه است. موسیقی فیلم هم عالی است.[4]
منتقدان دیگری نیز درباره این فیلم گفته‌اند که آنچه این فیلم را از سایر فیلم‌های دفاع مقدسی متمایز می‌کند برخورد فیلمساز با رویدادهای جبهه و جنگ است. در فیلم شعار و بزرگنمایی فیلم‌های تجاری دیده نمی‌شود و در کل با اجزای خود استحکام دارد. اگر فیلم شبیه رویدادهای مذهبی مثل عاشورا شده، به دلیل هم‌ریشه بودن هدف‌ها و آرمان‌ها در این دو واقعه است. درک این مطلب توسط ملاقلی‌پور، این فیلم را نسبت به فیلم‌های هم‌ردیف خود برجسته کرده است. در این فیلم رزمندة در حال شهادت نوری می‌بیند که دیگران آن را گلوله منور می‌بینند، زیرا هنوز به مرحله کمال آن رزمنده نرسیده‌اند تا نور شهادت را مانند وی رؤیت کنند.
گفته می‌شود فصل پایانی فیلم یکی از بهترین فصل‌هاست؛ فرمانده گردان کمیل برای کمک به افراد خود، با الهام از حضرت ابوالفضل به لشکر دشمن حمله می‌کند تا برای گردان خود آب تهیه کند. نریمان مانند سلحشوران روز عاشورا رجز خوانده و به لشکر دشمن حمله می‌کند. موسیقی نیز با الهام از ریتم نوحه‌ای در رثای حضرت ابوالفضل (ع) هماهنگ است. وقتی نریمان شهید می‌شود بار امانت بر دوش نسلی جوان‌تر می‌افتد تا راه را ادامه دهند و انتقال سربند مرتضی نشانه این انتقال است. البته فیلم گاهی در جزئیات ایراداتی دارد که با توجه به حجم بالای موفقیت‌هایش قابل اغماض است.[5]
منتقدین می‌گویند فیلم پرواز در شب در رابطه با جنگ ضرورتی انکارناپذیر است و مانند این فیلم باید ساخته شوند تا حقیقت جنگ به نمایش درآید.
البته به گفته برخی منتقدین یکی از ایرادات ملاقلی‌پور در این فیلم عدم توانایی در استفاده از اصول تکنیکی به منظور انتقال مفهوم و تأثیر بیشتر در مخاطب است. فیلم پرداخت دراماتیک شتابزده‌ای دارد و معلوم نمی‌شود که این افراد چرا می‌جنگند و علیه چه کسانی می‌جنگند. این فیلم را کسانی می‌توانند به درستی درک کنند که قبل از قضاوتِ رویدادهای فیلم، از دل خود کمک بگیرند، چرا؟ چون موضوع فیلم دلی‌است. به عنوان مثال آنجا که مهدی نریمان دل به دریا زده و دست از جان می‌شوید و تصمیم به فداکاری برای گردان خود می‌گیرد، برای کسی قابل درک است که معنای ملاقات و دیدار معشوق را درک کرده باشد. او در اوج شکوه و حماسه، از جان خود مایه می‌گذارد تا جلوه شهادت و ایمان یک بسیجی را به نمایش بگذارد. معنایی که در این لحظات به تماشاگر منتقل می‌شود، تولدی دیگر است. یکی از ابهامات فیلم که مورد سؤال منتقدین است نامشخص بودن مکان‌های فیلم است که رسول ملاقلی‌پور در جواب پاسخ داده است: «در شرایط فعلی که هنوز ما درگیر جنگ تحمیلی هستیم باید تابع سیاست تبلیغی کشور باشیم. برای همین ما از ذکر مکان و نام عملیاتی که در فیلم انجام می‌شود خودداری کرده‌ایم. در ضمن اگر ضعف در ارتباط تصویری مکان‌ها در فیلم هست علتش نبود امکانات کافی برای بازسازی صحنه‌های درگیری و جنگی فیلم بود و ما با همان وسایل ابتدایی و با کار طاقت‌فرسای شبانه‌روزی توانستیم این فیلم را به این صورت که در جشنواره نمایش داده شد دربیاوریم...»[6]
[1] - سالنامه آماری فروش فیلم وسینمای ایران سال ۱۳۷۱، پاییز ۱۳۹۵، ص۱۰.
[2]- بهارلو، عباس، فیلمشناخت ایران (فیلم شناسی سینمای ایران ۱۳۵۸-۱۳۷۲)، تهران، قطره، ۱۳۸۳، ص ۱۰۹ و ۱۱۰.
[3] - https://www.manzoom.ir/.
[4] - مجله اطلاعات هفتگی، ش ۲۳۳۵، ۹ اردیبهشت ۱۳۶۶، ص ۶۸ و ۶۹.
[5] - ماهنامه فیلم، ش ۴۹، سال پنجم، اردیبهشت ۱۳۶۶، ص ۶۸.
[6] - امید، جمال، تاریخ سینمای ایران ۱۳۵۸-۱۳۶۹، تهران، روزنه، ۱۳۸۲، ص ۴۷۸ و ۴۷۹.
