ظهیرنژاد، قاسمعلی
سجاد نادریپور
60 بازدید
قاسمعلی ظهیرنژاد ارشادی در سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳، رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران بود.
قاسمعلی ظهیرنژاد، سال ۱۳۰۳ در اردبیل به دنیا آمد. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه،[1] در سال 1352 با لطیفه اکبری ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، دو پسر و دو دختر است.[2] در سال 1330 وارد دانشکده افسری شد و پس از فارغالتحصیلی با درجه ستواندومی، به لشکر ۱۷ ارومیه پیوست.[3] وی در سال 1334 با درجه ستواندومی فرمانده گروهان خمپارهانداز هنگ 8 تیپ اردبیل شد و سال 1336 با درجه ستوانیکمی، فرمانده گروه خمپارهانداز هنگ 8 از لشکر 3 مراغه را بر عهده گرفت. [4]
ظهیرنژاد در سال 1344 با درجه سروانی، رئیس یکی از کمیتههای هیئت آموزش ستاد و در سال 1348 با درجه سرگردی، معاون افسر عملیات رکن 3 (بخش طرحریزی عملیات و آموزش) شد. [5] نظم و وظیفهشناسی او موجب پیشرفتش شد ولی مقاومت و مخالفت او در برابر تخلفات برخی از همکاران و فرماندهان و همینطور فعالیتهای ضد حکومت پهلوی توسط او، موجب شد با درجه سرهنگی در سال ۱۳۵۲ بازنشسته و در شرکتی خصوصی مشغول به کار شود.[6]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با حکم سرلشکر ولیالله قرنی، در حالیکه پادگان مهاباد توسط دموکرات و کومله اشغال شده بود، فرمانده لشکر 64 پیاده ارومیه شد و توانست اقدامات مؤثری در مبارزه با گروهکهای تروریستی ضدانقلاب انجام دهد.[7] عملکرد ظهیرنژاد در مقام فرماندهی لشکر ارومیه در این دوره، مورد توجه امام خمینی قرار گرفت و ایشان در سخنان خود در جمع فرماندهان نظامی ارتش در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۸، با تجلیل از عملکرد ظهیرنژاد، خواستار ادامه فعالیت او شدند.[8] ظهیرنژاد در دی ۱۳۵۸ فرمانده ژاندارمری کل کشور شد و در خرداد ۱۳۵۹ با ارتقا به درجه سرتیپی، از فرماندهی ژاندارمری به فرماندهی نیروی زمینی ارتش منصوب شد.[9]
در ۲۴ مرداد ۱۳۵۹، بالگرد حامل ظهیرنژاد و سیدابوالحسن بنیصدر (رئیسجمهور وقت)، در نزدیکی شهر اسلامآباد غرب، بر اثر نقص فنی فرود سخت داشت، ولی به سرنشینان بالگرد آسیبی نرسید. امامخمینی (ره) در پی این سانحه در پیامی خطاب به بنیصدر، نجات از این حادثه را نشانهای از الطاف الهی برشمرد و این عنایت الهی را دلیل بر صداقت او و همراهان در خدمت به کشور دانست.[10]
پیش از آغاز جنگ تحمیلی و با ارائه برخی گزارشها مبنی بر احتمال قریبالوقوع بودن حمله عراق به ایران، ظهیرنژاد از جمله مقامات نظامی بود که اعتقاد داشت عراق توان حمله به کشور را ندارد و جلسهای در واکنش به هشدار نسبت به احتمال حمله عراق با اطمینان از اینکه جنگی به وقوع نخواهد پیوست، گفته بود: «عراق غلط میکند به ما حمله کند».[11]
با شروع جنگ تحمیلی، ظهیرنژاد که فرماندهی جبهه دزفول در جنوب کشور را برعهده داشت، نخستین عملیات نظامی معروف به عملیات «پل نادری» را طرحریزی و اجرا کرد. در این عملیات که علاوه بر یگانهای ارتش، نیروهای مردمی و سپاه پاسداران هم حضور داشتند و در 23 مهر 1359 اجرا شد، مواضع دشمن در منطقه عمومی شوش و دزفول - تپههای علی گرهزد و رادار - مورد حمله قرار گرفت. در ساعات اولیه حمله، دشمن 7 کیلومتر عقبنشینی کرد، اما بلافاصله با بازسازی خود و با اجرای پاتک سنگین، مناطق پس گرفته شده را به غیر از یک سرپل کوچک در غرب رود کرخه مجدداً اشغال کرد.[12]
در ماههای ابتدایی جنگ، میان سرلشکر فلاحی (رئیس ستاد مشترک ارتش) و سرلشکر ظهیرنژاد (فرمانده نیروی زمینی ارتش) بر سر نحوه فرماندهی جبهه خوزستان، اختلافاتی رخ داد و در نتیجه در مدیریت نیروهای ارتش در خوزستان، تقسیم فرماندهی به وجود آمد، بدینترتیب که فرماندهی جبهه دزفول بر عهده ظهیرنژاد و فرماندهی جبهه اهواز بر عهده فلاحی قرار گرفت. این اختلاف دیدگاه، موجب نزدیکی بنیصدر و ظهیرنژاد به یکدیگر شد و بنیصدر با تکیه بر دیدگاههای نظامی ظهیرنژاد، مانع از اجرای طرح سپاه پاسداران برای شکستن حصر آبادان - طرحی که پس از عزل بنیصدر، با عنوان عملیات ثامنالائمه (ع) با موفقیت به اجرا درآمد - شد.[13] در دوره فرماندهی کل قوا توسط بنیصدر، ظهیرنژاد از مخالفان اجرای عملیات آزادسازی سوسنگرد بود و به دستور بنیصدر، مانع مشارکت تیپ 2 لشکر 92 خوزستان (ارتش) در عملیات شد و در نهایت با مداخله امام خمینی (ره) و آیتالله خامنهای، این تیپ در اختیار فرماندهان عملیات قرار گرفت.[14]
ظهیرنژاد از فرماندهان تأثیرگذار در عملیاتهای طریقالقدس (آزادسازی بستان) و فتحالمبین (آزادسازی منطقه شوش- دهلران) بود و امام خمینی پس از هر دو عملیات، در پیامهایی، از خدمات ظهیرنژاد و دیگر فرماندهان تقدیر کردند.[15]
پس از شهادت سرلشکر ولیالله فلاحی، 7 مهر1360، امام خمینی طی حکمی در 9 مهر 1360 ظهیرنژاد را به ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب کردند. [16]همچنین در حکمی دیگر، ظهیرنژاد را برای انجام مأموریتها و وظایف محوله با مشورت ریاست جمهوری، به استفاده از اختیارات مقام رهبری مجاز نمودند. [17]
ظهیرنژاد پس از فتح خرمشهر در جلسه مشترکی که مقامات سیاسی و نظامی با امام خمینی (ره) داشتند، با دیدگاه امام خمینی (ره) مبنی بر ادامه جنگ و توقف در مرز مخالفت کرده و با استدلال اینکه برای حفظ آتشبس، به استقرار تعداد زیادی نیرو در مرزها نیاز هست، اما با تعداد کمی نیرو، میتوان عراق را در آنسوی اروند زمینگیر کرد، از ادامه جنگ در خاک عراق پس از آزادسازی خرمشهر حمایت کرد.[18]
ظهیرنژاد در مهر ۱۳۶۳ از ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران استعفا کرد و اول آبان ۱۳۶۳، نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع شد.[19] وی در اردیبهشت 1366 نیز به درخواست آیتالله سیدعلی خامنهای (رئیسجمهور و رئیس وقت شورای عالی دفاع) و تأیید امام خمینی (فرمانده کل قوا)، ظهیرنژاد به درجه سرلشکری ارتقا یافت.[20]
پس از پایان جنگ تحمیلی، آیتالله خامنهای در حکمی به تاریخ 8 آبان 1368، ظهیرنژاد را به ریاست گروه مشاوران نظامى فرماندهى کل قوا منصوب کردند.[21]
قاسمعلی ظهیرنژاد، سرانجام در ۲۱ مهر ۱۳۷۸ در ۷۵ سالگی بر اثر سکته مغزی درگذشت و پس از تشییع، در بهشت زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد.[22]
آیتالله خامنهای در پی درگذشت سرلشکر قاسمعلی ظهیرنژاد پیام تسلیتی صادر کردند: بسمالله الرحمنالرحیم. امیر شجاع و غیرتمند ارتش جمهوری اسلامی ایران، سرلشکر ظهیرنژاد که سالیان متمادی از عمر خود را در جهاد با دشمنان دین و کشور سپری کرد و در جبهههای دفاع مقدس رشادتها و فداکاریهای فراوان نمود و در سنگرهای مختلف و مدارج عالی به میهن اسلامی خدمات شایان کرد به ملکوت اعلا پیوست. اینجانب درگذشت این سرباز شریف اسلام و یاور سرافراز نظام اسلامی را به نیروهای مسلح خصوصاً ارتش جمهوری اسلامی ایران و کلیه بازماندگان آن عزیز تسلیت میگویم و غفران الهی را بر او و صبر و شکیبایی را برای خانواده ایشان از خدای متعال مسئلت میکنم.[23]
روز 2 خرداد 1379، به دلیل نقش ویژه سرلشکر ظهیرنژاد در جایگاه ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در سالهای ابتدایی جنگ تحمیلی، از طرف فرمانده کل قوا، به وی نشان نصر اهدا شد.[24]
در سال 1399، با تصویب شورایعالی نشانهای ارتش جمهوری اسلامی ایران، یک قطعه نشان فداکاری، به سرلشکر ظهیرنژاد اعطاء شد.[25]
در اردبیل تندیسی از ظهیرنژاد در میدان ارتش نصب و خیابان و هنرستانی به نام او نامگذاری شده است. [26]
[1]. گودینی، محمدعلی، سرباز وطن، تهران، آجا، 1390، ص 17.
[2]. روزنامه اطلاعات، ش 21748، پنجشنبه 22 مهر 1378، ص 3؛ خبرگزاری ایرنا، https://irna.ir/xZnMJ.
[3]. گودینی، محمدعلی، همان.
[4]. عباسنژاد، امیرمحمد، امیر وفادار، تهران، سوره سبز، 1395، ص 15و17و18؛ روزنامه کیهان، «عملیات برای نجات فرشتهها: آزادسازی سوسنگرد به روایت حضرت آیتاللهالعظمی خامنهای»، یکشنبه ۳۰ آبان ۱۳۸۹، ش ۱۹۷۹۶، ص ۹.
[5]. عباسنژاد، امیرمحمد، همان، ص 16.
[6]. رضایی، زهره، «ظهیرنژاد، قاسمعلی»، دانشنامه امام خمینی (ره)، ج 7، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1400، ص 165.
[7]. قندی، مرجان، «فرمانده فاتح و فروتن: روایت سرهنگ محمدعلی شریفالنسب از فرمانده دلاور ارتش، قاسمعلی ظهیرنژاد»، روزنامه ایران، چهارشنبه ۱۰ آبان ۱۳۹۶، ش ۶۶۳۳، ص ۱۴.
[8]. موسویالخمینی، روحالله، صحیفۀ امام خمینی (ره)، ج 7، چ پنجم، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص 281-278.
[9]. رضایی، زهره، همان، ص 166.
[10]. موسویالخمینی، روحالله، همان، ج 13، ص 109؛ رضایی، زهره، همان، ص 166.
[11]. حسینی، سیدناصر، «ارتش 11 ماه قبل از حمله عراق وقوع آن را هشدار داده بود؛ منشاء اختلافنظرها پیرامون مدیریت بحران در آغاز جنگ»، روزنامه اعتماد، سهشنبه ۱ مهر ۱۳۹۹، ش ۴۷۴۹، ص ۶.
[12]. علوی، اسماعیل، «چهار عملیات در چهار ماه نخست جنگ»، روزنامه ایران، چهارشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۵، ش ۶۳۶۱، ص 16.
[13]. گلپور، مرتضی، «جنگ چگونه به فرماندهی واحد رسید: روایت محسن رشید، عضو سابق دفتر سیاسی سپاه از همکاریهای ارتش و سپاه در دفاع مقدس»، روزنامه ایران، شنبه ۷ مهر ۱۳۹۷، ش ۶۸۸۶، ص 12و13.
[14]. روزنامه کیهان، همان.
[15]. موسویالخمینی، روحالله، همان، ج 15، ص 394-395 و ج 16، ص 149-151؛ رضایی، زهره، همان، 166.
[16]. گودینی، محمد، سرباز وطن، تهران، آجا، 1390، ص 139؛ رضایی، زهره، همان، 166.
[17]. موسویالخمینی، روحالله، همان، ج 15، ص 308.
[18]. حیدری، محمد، «گزارش جنگ و صلح؛ به مناسبت سالگرد پذیرش قطعنامه 598»، روزنامه سرمایه، چهارشنبه ۲۸ تیر ۱۳۸۵، ش ۲۲۸، ص ۷.
[19]. موسویالخمینی، روحالله، همان، ج 19، ص 87؛ رضایی، زهره، همان، 166.
[20]. همان، ج 20، ص 257؛ رضایی، زهره، همان، 166.
[21]. سایت آیتالله خامنهای، https://khl.ink/f/11017.
[22]. رضایی، زهره، همان، ص 168.
[23] .سایت آیتالله خامنهای، https://khl.ink/f/18299.
[24]. همان، https://khl.ink/f/11510.
[25]. روزنامه کیهان، «اعطای نشان فداکاری به 2 فرمانده شهید و 2 فرمانده فقید ارتش»، دوشنبه ۱ دی ۱۳۹۹، ش ۲۲۶۴۱، ص 3.
[26]. سایت ابنا، https://fa.abna24.com/news/156426/%D9%86%D8% .
