مفاهیم و اصطلاحات
آماد
معصومه عابدینی
2654 بازدید
آماد، همه مواد خام و مصنوعاتی است که برای تجهیز، نگهداری و مداوم نگه داشتن عملیات رزمی و اداری در اختیار مصرف‌کنندگان (یگان‌ها) قرار می‌گیرد؛ مانند خواربار، پوشاک، سازوبرگ، سوخت و لوازم متفرقه. همچنین از عمل تهیه، توزیع، نگهداری و بازیافت این اقلام نیز با عنوان آماد یاد می‌شود. برای مثال، آماد آب، به معنی همه اقداماتی است که آب مورد نیاز یگان‌ها را در وضعیت‌های متفاوت رزم، با رعایت اصول بهداشت به حد کافی توزیع می‌کند.
فعالیت سیستم آماد، مجموعه گسترده‌ای از وظایف را در بر می‌گیرد که شامل تعیین نیازها در سطح ملی تا تحویل اقلام به مصرف‌کننده در صحنه نبرد می‌شود. کارایی و اثربخشی چنین سیستمی، وابسته به پنج اصل لجستیکی، پیش‌بینی، یکپارچگی، سرعت عمل، استمرار و تهیه فوری و بالبداهه است.
برای تسهیل روند فعالیت‌های سیستم آماد، آمادها را به ده طبقه کلی تقسیم کرده‌اند: 1. جیره و علیق (خوراک چهارپایان)؛ 2. اقلام غیرعمده جدول سازمان، مانند پوشاک، تجهیزات انفرادی، چادر، تجهیزات و آمادهای اداری و زیستی؛ 3. مواد نفتی؛ 4. مصالح ساختمانی؛ 5. مهمات؛ 6. اقلام شخصی؛ 7. اقلام عمده، مانند تانک‌ها، موشک‌اندازها و خودروها؛ 8. اقلام بهداری؛ 9. قطعات یدکی؛ 10. مواد مربوط به برنامه‌های غیرنظامی، مانند توسعه کشاورزی.
آماد متفرقه نیز شامل مواردی از قبیل آب، نقشه و اقلام بازیافتی می‌شود.
فقدان سیستم آماد مؤثر و ناتوانی در تهیه تدارکات محلی، یکی از فاجعه‌بارترین شکست‌های تاریخ را به نام ناپلئون بناپارت ثبت کرد. در سال 1812م، ارتش بزرگ فرانسه، با هدف به زانو درآوردن تزار الکساندر اول، امپراتور روسیه، با بیش از پانصد هزار سرباز در مرزهای این کشور مستقر شد؛ اما این ارتش که به نبرد در مناطق حاصلخیز و پرجمعیت اروپای مرکزی و جنوبی عادت داشت، ناگاه با وضعیت جدیدی مواجه شد. پیشروی سریع فرانسوی‌ها در روسیه، به طولانی شدن بیش از حد خطوط آمادی منجر شد؛ درحالی‌که واگن‌های تدارکات در جاده‌های ناهموار و زمین‌های باتلاقی روسیه به‌سختی حرکت می‌کردند و با حملات چریکی مداوم قزاق‌ها نیز مواجه می‌شدند. مناطق کم‌جمعیتی که در مسیر پیشروی ناپلئون و اطراف آن واقع شده بودند، توانایی تأمین مایحتاج ارتش عظیم فرانسه را نداشتند و زمین‌های تُنک و کم‌محصول استپ‌های روسیه، سرمای سخت و فقدان آب آشامیدنی، تلفات بسیاری را به علت گرسنگی و بیماری، بر ارتش فرانسه تحمیل کردند. از سوی دیگر، ارتش روسیه، با اتخاذ استراتژی «زمین سوخته»، مکرر عقب‌نشینی می‌کرد و با از بین بردن محصولات زراعی و امکانات پشتیبانی در مسیر خود، امکان استفاده دشمن از آن‌ها را می‌گرفت. به این ترتیب زمانی که ناپلئون به مسکو رسید، با شهری ویران و خالی از سکنه مواجه شد. همچنین شیوع بیماری‌هایی نظیر تیفوس و اسهال خونی در ارتش فرانسه، چاره‌ای جز بازگشت به فرانسه برای بناپارت نگذاشت و ارتش خسته و بیمار وی، در حالی از خاک روسیه خارج شد که چهارصد هزار نفر از آن‌ها به کام مرگ فرورفته بودند.
آماد، در دوران جنگ ایران و عراق، موضوع بسیار مهم و اثربخشی برای هر دو طرف جنگ بود. عراق، چون برای تهاجم به ایران از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی کرده بود، خود را در تمام زمینه‌های آمادی مجهز کرده و اقلام آمادی لازم را به قدر کافی ذخیره کرده بود؛ اما برخلاف محاسبات فرماندهان عراقی، ارتش عراق در سال اول جنگ، پس از ورود به خاک ایران، از ادامه پیشروی بازماند و در سال دوم و سوم جنگ، در پی سلسله‌عملیات موفق نیروهای ایران، علاوه بر تلفات سنگین نیروی انسانی، بخش عمده‌ای از اقلام آمادی خود ـ از انواع تجهیزات سبک و سنگین ـ را از دست داد. از سال سوم جنگ، نگرانی کشورهای غربی و شرقی و به‌خصوص کشورهای منطقه از پیروزی قریب‌الوقوع ایران باعث شد که علاوه بر کمک‌های نقدی، سیل کمک‌های نظامی نیز به عراق سرازیر شود. مصر، همه تجهیزات و سلاح‌های شرقی باقی‌مانده در ارتش خود را به عراق واگذار کرد و سلاح‌های غربی را جای آن‌ها نشاند. سایر کمک‌ها نیز از ترکیه، اردن، کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای شرقی و... به عراق واگذار شد.
از سال سوم جنگ به بعد، انواع سلاح‌ها و تجهیزات مصری، چینی، روسی، برزیلی، اردنی، آلمانی و فرانسوی به دست رزمندگان ایرانی می‌افتاد. این پشتیبانی جهانی از عراق، تا پایان جنگ ادامه داشت و روزبه‌روز منسجم‌تر می‌شد و عراق هیچ‌گاه از نظر اقلام آمادی در مضیقه قرار نگرفت. در ایران، اوضاع کاملاً برعکس بود. جمهوری اسلامی ایران، هیچ برنامه‌ای برای حمله به کشوری نداشت تا خود را آماده و تجهیز کند؛ ضمن اینکه به سبب پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم پهلوی، بخش عمده‌ای از کارخانه‌ها و مراکز صنعتی و تولیدی، به علت فرار عناصر وابسته به رژیم قبل تعطیل شده بودند. از طرف دیگر، ارتش ایران نیز به سبب خروج مستشاران امریکایی و برکناری یا فرار فرماندهان اصلی آن، آمادگی خود را از دست داده بود. در چنین وضعیتی، جنگ آغاز شده بود و ارتش و نیروهای مردمی به مقابله با عراق برخاسته بودند.
سپاه پاسداران، در حکم نهاد نوپایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس شده بود، هیچ‌گونه تسلیحات و تجهیزات نظامی عمده‌ای در اختیار نداشت؛ اما با ورود در عرصه نظامی، ضمن تهیه سلاح و تجهیزات سبک و نیز غنیمت گرفتن از ارتش عراق در چند عملیات بزرگ و پشتیبانی‌های دولت و مردم، تقریباً به همه نوع اقلام آمادی مجهز شد.
در ادامه جنگ، به‌خصوص پس از پیروزی‌های بزرگ رزمندگان ایران، تحریم‌های اقتصادی و تسلیحاتی برضد جمهوری اسلامی ایران تشدید شد؛ به‌طوری‌که به مرور زمان، تهیه اقلام و تجهیزات و تسلیحات غیرممکن می‌شد و درحالی‌که همه کشورهای غربی، شرقی و عربی، عراق را از نظر اقلام نظامی تجهیز کامل می‌کردند، نیروهای مسلح ایرانی، همه نیازهای لجستیکی و آمادی خود را از طریق تولید داخل یا کمک‌های مردمی یا غنایم ارتش عراق تأمین می‌کردند.[1]
[1]. تلخیص از دایرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دایرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص230ـ228.
