انگلیس
سجاد نادری‌پور
64 بازدید
انگلیس، در شمال غرب اروپا قرار دارد و از حامیان اصلی صدام حسین در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود.
انگلستان در شمال غرب اروپا حدود ۲۴۴ هزار و ۸۲۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. این کشور جزیره بزرگی در حاشیه اقیانوس اطلس شمالی، دریای شمال و دریای ایرلند است که خود از ده‌ها جزیره کوچکتر تشکیل شده و تنها در گوشه‌ای از بخش غربی، با جمهوری ایرلند مرز مشترک دارد. نوع حکومت انگلستان پادشاهی و پایتخت آن «لندن» است. «ساوت همپتون»، «بیرمنگام»، «منچستر»، «بلفاست»، «لیورپول»، «نیوکاسل»، «کلاسکو»، «پورت اسموس»، «کاردیف»، «بریستول»، «کینگ استون»، «ادینبورگ» و «آبردین» از شهرهای مهم انگلستان هستند.[1]
ارتباطات دیپلماتیک میان ایران و انگلستان، از دوران صفویه آغاز شد و تا کنون، فراز و نشیب‌های بسیاری طی کرده است. ابتدا شاه عباس صفوی، با دریافت کمک‌های نظامی انگلستان، پرتغالی‌ها را از بندرعباس بیرون راند[2] و اولین سفیر ایران را عازم لندن کرد.[3] در حکومت کریم‌خان زند، روابط تجاری با انگلستان گسترش یافت و تاجران انگلیسی از پرداخت مالیات معاف شدند.[4] با روی کارآمدن قاجار، روابط با انگلستان گسترش چشمگیری یافت و ایرانیان امتیازات بسیاری به انگلیسی‌ها دادند که عهدنامه گلستان،[5] ترکمانچای،[6] قرارداد رویتر[7] و قرارداد دارسی[8] از جمله مهم‌ترین آن‌هاست. در همین دوران، انگلستان باعث عزل امیرکبیر از صدارت و به شهادت رساندن وی،[9] تلاش برای انحراف انقلاب مشروطه،[10] سرکوب قیام مردم تنگستان،[11] جدایی هرات از ایران[12] و قحطی بزرگ در ایران[13] شد. با روی کار آوردن حکومت پهلوی توسط انگلیس، روابط یکسویه و دخالت‌های انگلیس در امور داخلی ایران بیشتر شد و در دوره پهلوی دوم، انگلیس موجب جدایی بحرین از ایران گردید. [14] با روی کار آمدن دولت مصدق و ملی شدن صنعت نفت، روابط انگلیس و ایران قطع و این کشور تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران وضع کرد.[15] سردی روابط دو کشور تا کودتای آمریکایی و انگلیسی 28 مرداد 1332[16] ادامه داشت، تا اینکه دولت فضل‌الله زاهدی (دولت کودتا)، روابط دو کشور را احیا کرد.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، روابط دو کشور مجدداً به سردی گرایید. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، انگلیس که از قبل حمله به ایران، از این ماجرا مطلع و طرف مشورت صدام بود،[17] به جمع حامیان رژیم بعث عراق پیوست و از هیچ کوششی برای مقابله با ایران دریغ نکرد. انگلیس که در ابتدای جنگ به ظاهر اعلام بی‌طرفی کرده بود، در اولین اقدام، به قرارداد پیشین خود با ایران مبنی بر ساخت و تحویل 1500 دستگاه تانک چیفتن عمل نکرد و در بحبوحه جنگ، بخشی از این تانک‌ها را به عراق تحویل داد.[18] در ادامه، این کشور چندین دفتر وزارتی و شرکت‌های دولتی ایران در لندن را به بهانه جلوگیری از خرید تسلیحات نظامی تعطیل کرد.[19] از دیگر اقدامات انگلیس علیه ایران، اقدامات امنیتی بود. انگلیسی‌ها نتایج استراق سمع از دفتر خرید ایران در لندن را در اختیار عراق قرار می‌دادند.[20]
انگلیس در طول جنگ عراق علیه ایران، پشتیبانی لجستیکی و تولید سلاح در داخل کشور عراق را بر عهده داشت. احداث شبکه پناهگاه‌های پرهزینه زیرزمینی، بخشی از این اقدامات بود که در خرداد 1361 با مشارکت مهندسان انگلیسی آغاز شد. در این پروژه، شرکت‌های انگلیسی برای ۴۸۰۰۰ سرباز پناهگاه امن ساختند. هر پناهگاه تونلی پولادین داشت و می‌توانست تا ۱۲۰۰ نفر را در خود جای دهد. در هر پناهگاه پست‌های فرماندهی، محل بیماران، اتاق‌های ضد آلودگی، آشپزخانه، انبار غذاهای خشک، آب و قورخانه یعنی تمامی ملزومات یک اقامت بلندمدت پیش‌بینی شده بود.[21] همچنین عراق با کمک چند کشور ازجمله انگلیس، در 10 کیلومتری جاده سامرا- بغداد، کارخانه‌ای با ظرفیت تولید ماهانه 60 تن گاز خردل و تابون احداث کرد که مواد اولیه آن از طریق انگلیس، آلمان، هلند و بازار مشترک اروپا تأمین می‌شد و در جنگ‌افزارهای شیمیایی عراق علیه نیروهای ایران استفاده می‌شد.[22]
همچنین انگلستان آموزش نیروهای نظامی عراق را بر عهده داشت و در جنگ تحمیلی، به‌طور متوسط هر سال 40 خلبان نظامی عراقی در پایگاه نیروی هوایی انگلستان آموزش می‌دیدند و شرکت‌های خصوصی نظیر هواپیمایی C.S.I هم بر این دوره‌ها نظارت داشتند.[23]
شرکت‌های انگلیسی نیز برخلاف آنچه که رسماً اعلام شده بود، در طول جنگ، فروش سلاح به عراق را ادامه دادند. از جمله در این مدت بیش از 5/1 میلیارد دلار کالا و فناوری پیشرفته به عراق صادر شد.[24] در اسفند 1360، انگلیس موافقت خود را برای تحویل تانک‌های پیشرفته به عراق به ارزش یک میلیارد دلار اعلام کرد. در کنار آن، لندن مذاکره درباره فروش 300 موشک هاگ به عراق را به مبلغ 2 میلیارد دلار با بغداد از سر گرفت.[25]
رونق ناگهانی بازار عراق برای صنایع ابزارسازی انگلیس نیز کارساز بود و فروش ابزارهای ماشینی این کشور به عراق از 2/9 میلیون دلار در 1365 به 5/31 میلیون دلار در سال ۱366 افزایش یافت.[26]
با وجود حمایت‌های انگلیس از رژیم صدام، در جریان جنگ نفتکش‌ها، این کشور از بیم رویارویی مستقیم با ایران، از ورود هشتاد درصد از ناوها، کشتی‌ها و امکانات نظامی خود به خلیج فارس خودداری کرد.[27]
دولت انگلیس، علاوه بر حمایت‌های نظامی از عراق در جنگ با ایران، در صحنه دیپلماسی نیز از دشمنان ایران بود. به طور مثال انگلیس با وجود شهادت صدها غیر نظامی در حادثه سقوط هواپیمای ایرباس ایران توسط ناو وینسنس آمریکا، از ایالات متحده حمایت فوری کرد.[28]
چند ماه پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، انگلستان سفارت خود در تهران را مجدداً گشود و روابط دیپلماتیک دو کشور، رونق گرفت. این کشور در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران نیز نقش پررنگی ایفا کرد.
پس از ترور صادق شرفکندی (دبیرکل حزب دموکرات کردستان) در رستوران میکونوس شهر برلین آلمان، انگلیس به همراه سایر کشورهای اروپایی، سفیر خود را از تهران فراخواند، اما پس از مدتی و با نمایان شدن شکست این سیاست، سفیر خود را به تهران بازگرداند.[29]
در جریان حمله دانشجویان دانشگاه‌های تهران به سفارت انگلیس در 8 آذر 1390، ابتدا انگلیس دیپلمات‌های ایرانی را از لندن اخراج کرد و ایران نیز در اقدامی متقابل، سفارت این کشور در تهران را تعطیل کرد.[30] در نهایت پس از 4 سال، روابط دو کشور مجدداً به حالت عادی بازگشت.[31]
[1]. مجله نامه اتاق بازرگانی، ش 12، اسفند 1386، ص 21-20.
[2]. محمود، محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، ج 1، تهران، اقبال، چ چهارم، 1353، ص 4.
[3]. دنیس، رایت، ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه کریم امامی، تهران، نشر نو، چ دوم، 1368، ص 18.
[4]. محمود، محمود، همان، ص 7-5.
[5]. همان، ص 173-151.
[6]. همان، 274-260.
[7]. روزنامه همدلی، سال هفتم، ش 1983، دوشنبه 3 مرداد 1401، ص 8.
[8]. رئیسی، مینا، «امتیاز دارسی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، ش 37، تابستان 1391، ص 188-186.
[9]. محمود، محمود، همان، ص 260.
[10]. «انگلستان با تبدیل نهضت عدالت‌خانه به مشروطه انتقام گرفت»، https://psri.ir/?id=nuh4gsb0 .
[11]. «رشادت دلیران تنگستان در برابر تجاوز قوای انگلیس»،https://irdc.ir/0001r3 .
[12]. هنت، کپتین، جنگ انگلیس و ایران در سال 1273 ه.ق، تهران، شرکت سهامی چاپ، 1327، ص 23-22.
[13]. مجد، محمدقلی، قحطی بزرگ، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 165-121.
[14]. «جدا شدن بحرین از ایران»، https://psri.ir/?id=nema91nb .
[15]. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357ـ1300، تهران، انتشارات البرز، 1373، ص 193 و 192.
[16]. مکی، حسین، کودتای 28 مرداد 1332 و رویدادهای متعاقب آن، تهران، انتشارات علمی، 1378، ص 128.
[17]. «انگلیس از حمله عراق به ایران اطلاع داشت»، http://tarikhirani.ir/fa/news/5613.
[18]. https://inews.co.uk/news/world/britain-owes-iran-450m-might-finally-pay-back-104060
[19]. قادری کنگاوری، روح‌الله، «تحلیلی بر میزان کمک‌های مالی تسلیحاتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران»، فصلنامه نگین ایران، ش 32، بهار 1389، ص 61.
[20]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج 6، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1376، ص 135.
[21]. همان، ص 76.
[22]. همان، ص 116 و 115.
[23]. «کشور تجهیزکننده صدام در جنگ با ایران» https://irdc.ir/fa/news/99/80-
[24]. درودیان، محمد، آغاز تا پایان، ج 7، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1397، ص 135.
[25]. صالحی، حمید، نقش قدرت‌های بزرگ در جنگ عراق علیه ایران، تهران، میزان، 1391، ص 136.
[26]. سایت خبرگزاری دفاع مقدس ، «خدمات انگلیس به صدام در جنگ تحمیلی»، کد خبر 380190، 29 دی 1398.
[27]. کردزمن، آنتونی، «غرب و منازعه دریایی در خلیج فارس ـ 1987»، ترجمه پریسا کریمی‌نیا، فصلنامه نگین ایران، تابستان 1382، ش 5، ص 68.
[28] . «افشای کمک انگلیس به لاپوشانی جنایت آمریکا در خلیج فارس»، سایت ایرنا.
[29]. «بازخوانی شکست توطئه غرب علیه ایران در ماجرای میکونوس»، https://irdc.ir/000122 .
[30]. «در واکنش به تعطیلی سفارت ایران در لندن ـ تمامی دیپلمات‌‌ها و کارکنان سفارت انگلیس از ایران اخراج می‌شوند»، hamshahrionline.ir/x3jCc .
[31]. «تصاویر بازگشایی سفارت انگلیس در تهران»، https://fararu.com/fa/news/244359 .
