آثار
یکشنبه آخر
بهناز باقرپور
92 بازدید
«یکشنبه آخر» خاطرات خودنوشت معصومه رامهرمزی، امدادگر آبادانی، از جنگ تحمیلی عراق برضد ایران است.
یکشنبه آخر صدوپنجاه‌ویکمین کتاب از سری خاطرات جنگ ایران و عراق دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است. معصومه رامهرمزی، که دوران نوجوانی‌اش مقارن با آغاز جنگ ایران و عراق است، در چهارده‌سالگی به عنوان امدادگر در بیمارستان‌های آبادان از مجروحان پرستاری می‌کند. این کتاب، خاطرات شروع جنگ تا آزادسازی خرمشهر را در بر گرفته است.
چاپ اول سال 1383 در 242 صفحه، در قطع رقعی، با جلد نرم، بهای 16000 ریال، شمارگان 2200 نسخه، از سوی سوره مهر حوزه هنری منتشر شد. طرح جلد کتاب از دو قسمت تشکیل شده است: نخست، تصویر بخشی از مسجد جامع خرمشهر در زمان آزادسازی این شهر در پس‌زمینه و در مقابل آن تصویر یک کبوتر با کلاهخود بر روی سر و طرح سپر جنگی روی سینه و پشت کبوتر.[1] عنوان، به صورت مورب، با رنگ سفید، درشت در نیمه پایینی جلد نوشته شده است. صفحات ابتدایی کتاب قبل از متن اصلی، به ترتیب عبارت‌اند از صفحه عنوان، شناسنامه، تقدیم و اشاره به قلم معصومه رامهرمزی به تاریخ زمستان 1382. کتاب، فهرست ندارد. خاطرات در دوازده فصل تدوین شده که عنوان‌گذاری نشده‌اند. فصل اول از دوران کودکی و خانواده پرجمعیت رامهرمزی، خاطرات پدر فوت‌شده وی، سفر به قم برای زیارت قبر پدر، فعالیت گروه‌ها و احزاب مختلف پس از پیروزی انقلاب در آبادان، شروع جنگ و حمله عراق به ایران روایت می‌کند. در فصل دوم رامهرمزی از خروج مردم آبادان از شهر، حضور در بیمارستان امدادگران، شرکت در توزیع غذا برای رزمندگان خرمشهر، شهادت برادرش اسماعیل، ترک آبادان و رفتن به شیراز به همراه خانواده می‌گوید. فصل چهارم خاطرات رفتن به بیمارستان طالقانی آبادان به عنوان امدادگر و رسیدگی به مجروحان و فصل پنجم سفر به تهران و دیدار با امام خمینی در حسینیه جماران است. فصل هشتم خاطرات رسیدگی به مجروحان عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان در بیمارستان است. فصل دهم خاطرات واکسیناسیون و رسیدگی بهداشتی به روستاهای محروم آبادان است. فصل دوازدهم خاطرات رسیدگی به مجروحان عملیات بیت‌المقدس در بیمارستان‌های ماهشهر و آبادان و آزادسازی خرمشهر است. در انتهای کتاب در یازده صفحه عکس‌ها و اسناد، ضمیمه شده است.
یکشنبه آخر، سیزده بار توسط سوره مهر، تجدید چاپ شده است. چاپ دوم در سال 1385، چاپ سوم و چهارم در سال 1386، چاپ پنجم تا هشتم در سال 1388، چاپ نهم در سال 1387[2]، چاپ دهم و یازدهم در سال 1390، چاپ دوازدهم در سال 1391 و چاپ سیزدهم در سال 1396. در طرح جلد چاپ سوم، عنوان کتاب از حالت مورب به صورت افقی نوشته شده و تصویر کبوتر حذف شده است. از چاپ یازدهم تصویر دوران نوجوانی رامهرمزی روی جلد نقش بسته است. در تجدید چاپ، محتوای کتاب تغییر نکرده است.
یکشنبه آخر در نهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1384 در گروه خاطرات، رتبه دوم را کسب کرد.[3] ترجمه عربی این کتاب با عنوان «الاحد الاخیر»[4] و ترجمه انگلیسی آن با عنوان «Eternal fragrance»[5] از انتشارات صریر در سال 1393 منتشر شد و در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت در سال 1393 رونمایی شد.[6] این کتاب موضوع پژوهش پژوهشگرانی قرار گرفته است ازجمله جعفری، موسوی سیرجانی و فرزاد (1400) در مقاله «سیر کاربرد انگاره‌های زنانه زبان در دو کتاب یکشنبه آخر و دختر شینا با نگاهی به رویکرد زبانی سارا میلز»،[7] موحدیان عطار، خوراسگانی و معمار (1401) در مقاله «تحلیل هویت زن ایرانی بر مبنای ارزش‌های اساسی در کتاب‌های خاطرات دفاع مقدس»،[8] صادقی، مرتضوی و رحیمی (1399) در مقاله «تحلیل مسائل اجتماعی پشت جبهه در چهار اثر داستانی دفاع مقدس، بررسی تفاوت‌های نگرش نویسندگان مرد و زن به مسائل پشت جبهه».[9] برخی از رسانه‌های چاپی نیز اقدام به معرفی کتاب کرده‌اند مانند: زهرا عباسی (1386) در گفت‌وگو با رامهرمزی در روزنامه کیهان،[10] روزنامه رسالت (1389) در گفت‌وگو با رامهرمزی در مطلبی با عنوان «جنگ، زندگی است اما با جهت و معنای خاص خود»،[11] روزنامه رسالت (1390) در گفت‌وگو با رامهرمزی با عنوان «نگاه همه‌جانبه‌ای به حضور زنان در جنگ نداشتیم»،[12] پدرام عباسی (1390) در مطلبی با عنوان «... الّا به روزگاران» در دوهفته‌نامه مهر،[13] حشمت‌الله سلیمی (1395) در فصلنامه رشد آموزش تاریخ،[14] مرجان قندی (1396) در متن «چهره زنانه جنگ را از یاد برده‌ایم»[15] و محمود جوانبخت (1399) در روزنامه ایران در مطلبی با عنوان «یکشنبه آخر، کتابی که باید خوانده شود».[16] علاوه‌بر نسخه چاپی، نسخه صوتی[17] و نسخه الکترونیکی[18] این کتاب را ناشر تولید کرده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
[1]. معصومه رامهرمزی از مفهوم کبوتر با ساز و برگ نظامی، اظهار بی‌اطلاعی کرد.
[2]. استناد به صفحه شناسنامه. چاپ نهم، قطعاً اشتباه چاپی است.
[3]. سیمای آثار 17 دوره کتاب سال دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان ادبیات و دفاع مقدس، 1397، ص23.
[4]. رامهرمزی، معصومه، الاحد الاخیر، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، نشر صریر، 1393.
[5]. Ramhormozi, masuma, Eternal fragrance: sweets and sours of the home left forlorn. Tehran: Sarir: 2014
[6]. گفت‌وگوی تلفنی با معصومه رامهرمزی؛ روزنامه وطن امروز، 1375، 15 مرداد 1393، ص9.
[7]. جعفری، مژگان، موسوی سیرجانی، سهیلا و فرزاد، عبدالحسین (1400)، «سیر کاربرد انگاره‌های زنانه زبان در دو کتاب یکشنبه آخر و دختر شینا با نگاهی به رویکرد زبانی سارا میلز»، فصلنامه متن‌پژوهی ادبی. 25 (89)، ص85–59.
[8]. موحدیان عطار، فرشته، ربانی خوراسگانی، علی و معمار، ثریا (1401)، «تحلیل هویت زن ایرانی بر مبنای ارزش‌های اساسی در کتاب‌های خاطرات دفاع مقدس»، پژوهش‌نامه اسلامی و زنان خانواده، ش29، ص29-9.
[9]. صادقی، اسماعیل، مرتضوی، جمال‌الدین و رحیمی، سارا (1399)، «تحلیل مسائل اجتماعی پشت جبهه در چهار اثر داستانی دفاع مقدس، بررسی تفاوت‌های نگرش نویسندگان مرد و زن به مسائل پشت جبهه»، مجله فنون ادبی، 4 (پیاپی 33)، ص56-39.
[10]. روزنامه کیهان، ش18893، 17 شهریور 1386، ص9.
[11]. روزنامه رسالت، ش7096، 10 مهر 1389، ص19.
[12]. روزنامه رسالت، ش7307، 16 تیر 1390، ص19.
[13]. عباسی، پدرام (1390)، الا به روزگاران، دو هفته نامه مهر، پیاپی 128، ص10.
[14]. سلیمی، حشمت‌الله (1395)، یکشنبه آخر، فصلنامه رشد آموزش تاریخ، 18 (2)، ص79.
[15]. روزنامه ایران، ش6611، 15 مهر 1396، ص14.
[16]. روزنامه ایران، ش7450، 1 مهر 1399، ص17.
[17]. http://ketabrah.ir/go/b66424
[18]. https://www.faraketab.ir/book/575
