مفاهیم و اصطلاحات
هوابرد
محسن شیرمحمد
72 بازدید
نقل‌وانتقالات هوایی در عملیات جنگی را هوابرد می‌نامند. در دوران دفاع مقدس در بعضی از مواقع و با توجه به شرایط منطقه از عملیات هوابرد برای انتقال نیروها استفاده می‌شد.
عملیات هوابرد یا یورش از هوا[1] عبارت است از حرکت و فرود نیروهای رزمی و عناصر پشتیبانی از راه هوا در منطقه هدف به منظور اجرای مأموریت‌های نظامی.[2] عملیات هوابرد با همکاری نیروهای زمینی، هوایی و در صورت لزوم دریایی و به سه شیوه انجام می‌شود:[3] بهوسیله چتر، با هواپیمای بی‌صدا یا بالگرد و با هواپیمای حمل‌ونقل. فرودآمدن با چتر شکل اصلیِ عملیات هوابرد است و به نظامیانی که با این شکل وارد منطقه عملیاتی می‌شوند، چترباز می‌گویند. شوروی نخستین کشوری بود که در سال 1930 چنین نیرویی را تشکیل داد.[4] ارتش فرانسه در سال 1953 و در جنگ ویتنام و همچنین ارتش رژیم صهیونیستی در جنگ سال 1956 با مصر از این شیوه به صورت گسترده استفاده کردند.[5] دومین شیوه هوابرد در قبل به شکلِ فرودآمدن از هواپیمای بدون موتور بود که بعد از جنگ جهانی دوم منسوخ و به جای آن بالگرد وارد عملیات هوابرد شد. سومین شیوه بهوسیله هواپیمای حمل‌ونقل می‌باشد. از این روش به‌علت خطرات بسیار حین فرود هواپیما و همچنین نیاز به باند، به‌ندرت استفاده می‌شود. ارتش آلمان در سال 1940 از این شیوه برای اشغال فرودگاه اسلو در نروژ استفاده کرد.[6]
از بزرگ‌ترین عملیات هوابرد در جهان، سال 1944 و تصرف نرماندی بود که 156 هزار و 115 نیروی آمریکایی، سرباز انگلیسی و کانادایی در آن شرکت داشتند و 6939 کشتی و قایق نظامی و همچنین 3952 فروند هواپیما و 867 گلایدر نیروهای هوابرد را منتقل کردند.[7]
در هشت سال جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، شیوه اول و سوم به دلیل شرایط زمین و ایجاد موانع انجام نشد. برای نمونه، ارتش عراق با نصب میله‌های آهنی و برخی موانع دیگر در اطراف خرمشهر پس از اشغال این شهر، از فرود چتربازان ایران جلوگیری کرد.[8] فقط چند مورد عملیات هوابرد با استفاده از بالگرد صورت پذیرفت. انتقال نیروهای گردان 153 لشکر 77 خراسان بهوسیله بالگردهای هوادریا (نیروی دریایی) از ماهشهر به آبادان (به دنبال محاصره این شهر توسط دشمن)، نمونه‌ای از آن است[9] که نتیجه آن درگیری با ارتش عراق در منطقه ذوالفقاری در 9 آبان 1359 و کمک مؤثر به جلوگیری از سقوط آبادان بود.[10]
گسترده‌ترین عملیات هوابرد در عملیات خیبر در اسفند 1362 بود. در این عملیات تعداد زیادی از بالگردهای ارتش متعلق به هوانیروز، نیروی هوایی و دریایی تحت فرماندهی هوانیروز شرکت داشتند و خلبانان آن‌ها نیز آموزش‌های ویژه‌ای ازجمله پرواز در شب را فراگرفته بودند.[11] در طول این عملیات 19400 نفر از راه هوا با استفاده از 98 فروند بالگرد به جزایر مجنون انتقال داده شدند[12] که در نهایت این عملیات پس از هشت روز نبرد مداوم، با تصرف جزایر مجنون پایان یافت.[13]
ازجمله عملیات دیگری که در آن از عملیات هوابرد استفاده شد، عملیات بدر بود. این عملیات در منطقه جزایر مجنون و در اسفند 1363 و با هدف تصرف مناطق باقی‌مانده از هور‌العظیم اجرا شد که درنتیجه آن 7165 رزمنده با 50 فروند بالگرد هوانیروز به خطوط مقدم انتقال داده شدند.[14]
با توجه به اهمیت هوابرد در عملیات‌های نظامی، نیروهای مسلح ایران توانسته‌اند پس از پایان جنگ تحمیلی تاکنون، ضمن افزایش توانایی‌های خود، با انجام رزمایش‌های مختلف، آمادگی خود را در این ارتباط افزایش دهند.[15]
[1]. عزمی، محمود، نیروهای هوابرد رژیم صهیونیستی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، چ دوم، 1370، ص11.
[2]. ماهنامه صف، ش11، مهر 1359، ص31.
[3]. رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1386، ص593 و 905.
[4]. عزمی، محمود، همان، ص13ـ11 و 15 و 16.
[5]. جیاب، وونگوین، دین بین فو، ترجمه از حمید عظیمی، تهران: اطلاعات، 1376، ص82؛ نجاتی، غلام‌رضا، جنگ شش روزه، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی، 1347، ص52.
[6]. عزمی، محمود، همان، ص13 و 15 و 16.
[7]. وب‌سایت روزنامه خراسان: www.khorasannews.com/Newspaper/695606
[8]. خدری، رضا، خرمشهر از اسارت تا آزادی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ چهارم، 1374، ص179.
[9]. شیرمحمد، محسن، برفراز دریاها: نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی،1400، ص161 تا 165.
[10]. سروری، روح‌الله، جاودانی، ابوالقاسم، عملیات ثامن‌الائمه، تهران: نشر آجا، 1390، ص70.
[11]. خیبرشکنان: ویژه‌نامه سالگرد نبرد عظیم خیبر، ش2، اسفند 1386، ص75.
[12]. کریم‌زاده، اردشیر، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران: نودید طراحان، 1388، ص100 و 101.
[13]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، 1389، ص96.
[14]. همان، ص104؛ سلطانی، مرتضی، هوانیروز و حماسه بزرگ بدر،تهران: سوره سبز، چ دوم، 1389، ص18.
[15]. ماهنامه صف، ش 419، اسفند 1394 و فروردین 1395، ص65ـ60.
