مکان‌ها
اندیمشک
اکبر عزیزی
2182 بازدید
اندیمشک شمالی‌ترین شهرستان استان خوزستان و نقطه تلاقی سه استان لرستان، ایلام و خوزستان است. این شهر، در دوران دفاع مقدس پل ارتباطی جبهه‌های جنوب با سایر مناطق کشور بود و اهمیت زیادی داشت. ورود و خروج نیروهای نظامی و انتقال مجروحان و ادوات جنگی به جبهه‌های جنوبی از این شهر و راهآهن آن صورت می‌گرفت.
اندیمشک با مساحت 5/3120 کیلومتر مربع در شمال استان خوزستان در دامنه‌های جنوب غربی زاگرس با ارتفاع 150 متر از سطح دریا واقع است. قسمت‌های شمالی کوهستانی و جنوب شهر جلگه‌ای است. دو رود بزرگ کرخه در غرب و دز در شرق آن جاری‌اند. این شهرستان از شمال با لرستان، از جنوب با شوش، از شرق با دزفول و از غرب با استان ایلام همسایه است.[1]
سکونت در این منطقه به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. زمان اشکانیان لور نام داشت و زمان قاجار نامش صالح‌آباد شد.[2]
با ساخت راهآهن شمال به جنوب در سال‌های 1306 تا 1317 و عبور آن از صالح‌آباد، شهر گسترش یافت. با پیوستن روستاهای اطراف به هم و افزایش وسعت آن، در سال 1316 به پیشنهاد فرهنگستان ایران اندیمشک نام گرفت. در دی 1335 دهستان اندیمشک به بخش و پس از آن با اجرای طرح‌های عمرانی و اقتصادی به شهر تبدیل شد. شهریور 1361 فرمانداری مستقل اندیمشک شروع به کار کرد.[3]
گویش ساکنان آن در گذشته لری خرم‌آبادی بود، ولی اخیراً با ایجاد مراکز آموزشی و اداری گویششان فارسی شده است. مذهب نیز مانند سایر شهرهای استان شیعه اثنی‌عشری است.[4]
زمان آغاز جنگ تحمیلی، حدود چهل هزار نفر جمعیت داشت. اقشار اجتماعی شهر به چهار گروه کارکنان دولت، بازاریان، کارگران و کشاورزان تقسیم می‌شدند.[5]
عراق در 31 شهریور 1359 به شهرستان اندیمشک که دروازه ورودی استان و پل ارتباطی مرکز استان با دیگر شهرها و بنادر استان و استان‌های دیگر کشور بود، حمله کرد. در این روز تلمبه‌خانه نفت سبزآب، پایگاه چهارم شکاری و پادگان کرخه بمباران شد. همزمان با بمباران هوایی، تهاجم زمینی نیروهای عراقی از چهار محور به خوزستان آغاز شد. یکی از محورها، غرب اندیمشک ـ دزفول بود. اندیمشک برای عراق اهمیت زیادی داشت. با تصرف آن و استقرار نیروهای عراقی در ارتفاعات شمالی شهر، ارتباط جاده‌ای و ریلی استان خوزستان قطع و استان از ناحیه شمال محاصره می‌شد. از طرف دیگر خطوط انتقال نفت از خوزستان به شهرهای مرکزی کشور از طریق تلمبه‌خانه‌های نفت سبزآب و بیدرویه اندیمشک انجام می‌شد و در صورت سقوط اندیمشک انتقال نفت قطع می‌شد.[6]
عراق تهاجم خود را با دو لشکر 1 مکانیزه و 10 زرهی آغاز کرد. دفاع از منطقه عملیاتی اندیمشک ـ دزفول و شوش به تیپ 2 زرهی، گردان‌های توپخانه و یک گروه رزمی از تیپ 37 زرهی واگذار شد. در کنار نیروهای ارتش و سپاه پاسداران اندیمشک، مردم با سلاح‌های شخصی به دفاع از شهر پرداختند. هجوم عراق به اندیمشک تا روز ششم جنگ ادامه داشت. وقتی لشکر 92 زرهی و گردان‌های 138 و 283 برای نگهداری خط وارد منطقه شدند، عراق در غرب پل نادری زمین‌گیر شد و به خواسته خود نرسید.[7]
پس از عملیات والفجر مقدماتی، اولین گردان مستقل نیروهای اندیمشک با نام گردان قائم تشکیل شد. با تغییرات ایجادشده در لشکر 7 نام گردان به حمزه سیدالشهدا تغییر پیدا کرد. عملیات‌هایی که گردان قائم در آن حضور داشت، شامل پدافندی چزابه، بدر، والفجر 8، کربلای 4، کربلای 5، نصر 4، والفجر 10 و بیت‌المقدس 7 بود.
پادگان دوکوهه که پیش از پیروزی انقلاب یکی از بزرگ‌ترین پادگان‌های ارتش محسوب می‌شد، در پنج کیلومتری شمال اندیمشک و بین دو تپه واقع است. پس از عملیات فتح‌المبین، این پادگان عقبه لجستیکی و محل سازماندهی نیروهای لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و لشکر 10 سیدالشهدا شد.
پادگان کرخه هم در هجده کیلومتری اندیمشک و شرق رودخانه کرخه قرار دارد. لشکر 92 زرهی پیش از انقلاب آن را ساخته بود. با پیروزی انقلاب، سپاه از آن برای آموزش نیروهایش استفاده کرد. پس از آغاز جنگ تحمیلی و ورود یگان‌های رزمی به اندیمشک، قسمت‌هایی از زمین‌های کشاورزی اطراف اندیمشک با هماهنگی جهاد سازندگی برای ساخت پادگان در اختیار یگان‌ها قرار گرفت و هجده پادگان و مجموعه نظامی در این مناطق ساخته شد.[8]
بیمارستان مصدق تنها بیمارستان اندیمشک در زمان آغاز جنگ تحمیلی بود. سال 1360 احداث بیمارستان جدیدی با نام شهید کلانتری آغاز شد. سال 1366 هم ساخت بیمارستان صحرایی شروع شد که همزمان با پایان جنگ به پایان رسید.[9]
جهاد سازندگی اندیمشک، سال 1358 شروع به کار کرد. پیش از آغاز جنگ، در زمینه کشاورزی، دامداری و بهداشت فعالیت می‌کرد. با آغاز جنگ، نیازهای رزمندگان را در پنج محور مهندسی، پزشکی، کشاورزی، پشتیبانی و فرهنگی سازماندهی کرد.[10] اولین شهید، جانباز و اسیر در ستاد پشتیبانی و مهندسی جهاد از شهرستان اندیمشک است. بیشترین حمله‌های هوایی به اندیمشک در سال‌های 1359 و 1365 صورت گرفت. از حمله هوایی 4 آذر 1365 به عنوان روز حماسه مقاومت اندیمشک یاد می‌شود. در جنگ تحمیلی عراق برضد ایران حدود 1000 نفر از مردم اندیمشک شهید، 1734 نفر مجروح و جانباز و 147 نفر اسیر شدند.[11]
[1]. لطیفی، مریم، اندیمشک در جنگ عراق علیه ایران، تهران: نیلوفران، 1391، ص19؛ فضل‌الله قلاوند، گوهری بر نیمه راه جنوب، اهواز: خالدین، 1382، ص42.
[2]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ج69، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1370، ص30.
[3]. لطیفی، مریم، اندیمشک در جنگ عراق علیه ایران، ص25-23.
[4]. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ج69، ص31؛ فضل‌الله قلاوند، گوهری بر نیمه راه جنوب، ص27 و 37 و 58.
[5]. لطیفی، مریم، اندیمشک در جنگ عراق علیه ایران، ص29.
[6]. همان، ص43 و 44.
[7]. همان، ص54-45.
[8]. همان، ص89-82
[9]. همان، ص224-219
[10]. همان، ص193-175
[11]. همان، ص266-249 و 273.
