پایگاه دریایی خرمشهر
محسن شیرمحمد
50 بازدید
پایگاه دریایی خرمشهر واقع در بخش شرقی این شهر، قدیمی‌ترین مرکز نیروی دریایی ایران است که در دفاع مقدس به مقابله با دشمن پرداخت.
پایگاه نیروی دریایی در بندر خرمشهر در سال 1311 و با ورود 2 فروند ناو توپ‌دار ببر و پلنگ و 9 فروند ناو لجستیکی فعالیت خود را آغاز کرد.[1] در شهریور 1320 و به دنبال حمله متفقین به ایران، ناوشکن‌های انگلیسی که به سمت بصره تردد داشتند، به ناوهای ببر و پلنگ در پایگاه دریایی خرمشهر حمله و آن‌ها را غرق کردند و سایر یگان‌های شناور دریایی ایران را به تصرف خود درآوردند.[2]
با پایان جنگ جهانی دوم، فعالیت و توسعه نیروی دریایی از سال 1326 آغاز شد.[3] با توجه به وضعیت جغرافیایی بندر خرمشهر و قرار گرفتن آن در کنار اروندرود و همچنین استقرار آن در نقطه صفر مرزی، طرح تخلیه پایگاه دریایی خرمشهر قبل از انقلاب اسلامی تهیه و یگان‌های دریایی از خرمشهر تخلیه و به پایگاه‌های بوشهر و بندرعباس اعزام شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هم به دلیل این که کارکنان یگان‌های شناور در پایگاه‌های جدید خود خانه و دیگر تسهیلات مورد نیاز زندگی نداشتند و هم به دلیل کمبود اسکله در بوشهر به علت ورود ناوچه‌های کلاس پیکان، از اوایل سال 1358 واحدهای شناور به تدریج به پایگاه خرمشهر بازگشتند.[4]
پس از انقلاب اسلامی توطئه‌های ضدانقلاب به ویژه در خوزستان و خرمشهر با پشتیبانی رژیم بعث شروع شد و در خرداد 1358 تکاوران پایگاه دریایی خرمشهر به مقابله با آشوب‌های خلق عرب در خرمشهر پرداختند و آرامش در شهر برقرار شد.[5]
در بهمن 1358 و به دنبال سیل در خوزستان نیز، پایگاه دریایی خرمشهر با قایق، بالگرد و نیرو به آسیب‌دیدگان کمک رساند.[6]
اول اردیبهشت 1359 و به دنبال شدت گرفتن تجاوزات مرزی عراق، مرکز عملیاتی اروند در لشکر 92 زرهی اهواز (ارتش) برای دفاع از خرمشهر تشکیل شد. این مرکز در پایگاه دریایی خرمشهر، مستقر شد و گردان 151 دژ، هنگ ژاندارمری آبادان و یگان‌هایی از گردان 156، 221 و 293 لشکر 92 (ارتش) به همراه سه آتشبار از گروه 22 و 55 توپخانه تحت امر آن قرار گرفتند.[7] البته نیروی دریایی ارتش به دلیل نزدیکی پایگاه دریایی خرمشهر به مرز عراق، نسبت به استقرار این پایگاه در این محل نظر مساعدی نداشت.[8]
6 شهریور 1359 ناخدا یکم حکمت جوادی فرمانده پایگاه دریایی خرمشهر، فرمانده مرکز عملیاتی اروند شد[9] و با افزایش احتمال درگیری با عراق، از تهران تقاضای تجهیز به سلاح سنگین کرد[10] و 22 شهریور 1359 نیز گروهی از تکاوران دریایی به خرمشهر اعزام شدند.[11]
24 شهریور 1359 و به دنبال افزایش حملات مرزی عراق، شناورهای رزمی پایگاه خرمشهر شامل ناوچه‌های کیوان، تیران، ماهان، مهران و ناو بایندر از خرمشهر به بندر امام خمینی اعزام شدند.[12] البته دو فروند ناو لجستیکی لنگه و هرمز و کشتی سلطنتی کیش موفق به خروج از بندر نشدند و با شروع جنگ تحمیلی توسط نیروهای دشمن منهدم و غرق شدند.[13]
25 شهریور 1359 یک گروه تفنگدار دریایی به همراه نفرات توپ 106 میلی‌متری و خمپاره‌انداز 81 میلی‌متری از پایگاه بوشهر به خرمشهر فرستاده شدند.[14] 28 شهریور 1359، فعالیت نیروی دریایی عراق در اروندرود افزایش یافت[15] و دولت عراق اعلام کرد کلیه کشتی‌ها برای تردد در اروندرود باید با پرچم عراق حرکت کنند.[16]
29 شهریور 1359، درگیری در اروندرود (حوزه استحفاظی پایگاه خرمشهر) بین ناوهای ایرانی و ناوچه‌های عراقی به وجود آمد و در نتیجه، یک ناوچه عراق و یک ناوچه ایران غرق شدند؛[17] یک فروند کشتی و دو فروند ناوچه موشک‌انداز و یک فروند ناوچه گارد ساحلی عراق نیز به گل نشستند.[18]
روز 30 شهریور 1359 پایگاه دریایی خرمشهر زیر آتش توپخانه عراق قرار گرفت[19] که در نتیجه کلیه سیستم‌های ارتباطی با یگان‌های شناور در دریا قطع شد[20] و یک فروند ناوچه نیروی دریایی نیز در نزدیکی جزیره مینو هدف دشمن قرار گرفت و غرق شد.[21] فرودگاه آبادان نیز مسدود و کلیه پروازهای آن لغو شد.[22] در همین روز به پایگاه دریایی خرمشهر دستور داده شد کلیه یگان‌های شناور دشمن را در اروندرود زیر آتش توپخانه قرار دهد[23] و از تردد کشتی به بنادر عراق جلوگیری کند.[24]
31 شهریور 1359 و به دنبال تهاجم سراسری عراق، نیروهای پایگاه دریایی خرمشهر از اولین یگان‌هایی بودند که با دشمن درگیر شدند. در این روز ناوچه‌های 65 پایی (65 پا طول دارند) در پایگاه خرمشهر هدف آتش دشمن قرار گرفتند[25] و پدافند هوایی مستقر در پایگاه دریایی خرمشهر به مقابله با حملات هوایی آنان پرداخت.[26]
بلافاصله پس از حمله عراق، یک گردان از تکاوران دریایی به فرماندهی ناخدا هوشنگ صمدی توسط پایگاه بوشهر به خرمشهر فرستاده شدند و همراه سایر نیروهای مسلح به مقابله با دشمن پرداختند.[27] این گردان تا روز 22 مهر به مقاومت پرداخت و سپس با گردان تکاوران دریایی منجیل تعویض شد.[28] ناخدا هوشنگ صمدی از 22 مهر تا 4 آبان 1359 فرماندهی پایگاه دریایی خرمشهر را بر عهده گرفت[29] و سپس ناخدا خلیل احمدی جایگزین وی شد.[30] با سقوط خرمشهر، تکاوران دریایی در پایگاه دریایی خرمشهر که در بخش شرقی رود کارون قرار داشت، مستقر شدند و به دفاع از منطقه ادامه دادند.[31] این افراد در آبان 1359 در منطقه ذوالفقاری (آبادان) همراه با سایر یگان‌های ارتش و سپاه پاسداران به مقابله با دشمن پرداختند و مانع نفوذ دشمن به جزیره آبادان شدند.[32]
صبح 3 خرداد 1361 و در مرحله آخر عملیات بیت‌المقدس، تکاوران دریایی پایگاه دریایی خرمشهر از بخش شرقی کارون عبور کردند و وارد خرمشهر شدند.[33]
در عملیات والفجر 8 نیز که در سال 1364 و توسط سپاه پاسداران و برای تصرف شبه جزیره فاو انجام شد، پایگاه دریایی خرمشهر وظیفه آموزش غواصان را بر عهده داشت.[34]
از سال 1364 و به دنبال عملیات والفجر 8 تا پایان جنگ تحمیلی، سپاه پاسداران مسئولیت انجام عملیات در جنوب خوزستان را بر عهده گرفت.
بعد از جنگ، پایگاه دریایی خرمشهر در دو پادگان خرمشهر و بهمنشیر به فعالیت خود ادامه داد و به پایگاه دریایی شهدای تکاور تغییر نام یافت؛[35] اکنون ناخدا سیدمرتضی درخوران فرماندهی آن را بر عهده دارد.[36]
[1]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 443.
[2]. همان، ص 444.
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. جعفری جبلّی، علی و مجید منصوری، تقویم تاریخ دفاع مقدس نداجا- زمینه‌های بروز جنگ، ج 1، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا، 1388، ص 154 و 155 و 175.
[6]. همان، ص 164 و 165.
[7]. همان، ص 226-225.
[8]. همان، ص 239.
[9]. همان، ص 285.
[10]. همان، ص 296.
[11]. همان، ص 307 و 308.
[12]. همان، ص 318.
[13]. گروه اساتید معارف جنگ، همان، ص 444.
[14]. جعفری جبلّی، علی و مجید منصوری، همان، ص 323.
[15]. بهروزی، فرهاد، تقویم تاریخ دفاع مقدس نزاجا ـ آخرین روزهای صلح، ج 1، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص 428.
[16]. همان، ص 429.
[17]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات پدافندی اروند در مهر و آبان 1359، تهران، ایران سبز،1397، ص 262.
[18]. جعفری جبلّی، علی و مجید منصوری، همان، ص 349.
[19]. حسینی، سیدیعقوب، همان، ص 262.
[20]. جعفری جبلّی، علی و مجید منصوری، همان، ص 390.
[21]. بهروزی، فرهاد، همان، ص 455.
[22]. جعفری جبلّی، علی و مجید منصوری، همان، ص 367.
[23]. همان، ص 372.
[24]. همان، ص 399.
[25]. «من جعفر برمکی بودم ـ خاطراتی از دریادار دوم تکاور داریوش ضرغامی از روزهای اول جنگ در خرمشهر»، 10 فروردین 1395، www. farmande.tv/?p=39436.
[26]. کریمی، قاسم، دفاع از خرمشهر، تهران، ایران سبز، 1395، ص 156.
[27]. یاحسینی، سیدقاسم، تکاوران نیروی دریای در خرمشهر، تهران، سوره مهر، 1393، ص 123.
[28]. حسینی، سیدیعقوب، همان، ص 156
[29]. همان.
[30]. همان، ص 186.
[31]. وب سایت تاریخ شفاهی،17 آذر 1398، www.oral-history.ir/?page=post&id=8929.
[32]. یاحسینی، سیدقاسم، همان، ص 249.
[33]. همان، ص 268.
[34]. گروه اساتید معارف جنگ، همان، ص 454.
[35]. «پایگاه دریایی خرمشهر شناسنامه نیروی دریایی ارتش است»، خبرگزاری ایلنا، 9 مرداد 1399، www.ilna.ir3/947368.
[36]. «فرمانده پایگاه نیروی دریایی خرمشهر: ما در دریا به یک اقتدار رسیدیم»، مانا (شبکه اطلاع‌رسانی جامعه دریایی)، 9 آذر 1400/ www.mana.ir/fa/news/91499.
