کویت

محسن شیرمحمد
3 بازدید

کویت از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس است که در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، از عراق حمایت کرد.

 کویت، در جنوب غربی آسیا و شمال غربی خلیج‌ فارس در همسایگی عراق و عربستان قرار دارد. این کشور در سال 1340 ش از انگلستان مستقل شد و با حکومت پادشاهی اداره می‌شود و 20 درصد ذخایر نفت جهان را داراست.‌‌[1]

عراق پیش از حمله به ایران، تلاش‌های دیپلماتیک گسترده‌ای آغاز کرد تا حمایت کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را برای حمله به ایران به دست آورد؛ شیخ سعد عبدالله، نخست‌وزیر و ولیعهد کویت نیز، با سفر به بغداد و دیدار با صدام با تأکید بر حمایت کویت از عراق در برابر ایران، آمادگی کشورش را برای اعطای هر نوع کمک به عراق اعلام کرد.

حدود سه ماه پیش از آغاز جنگ با ایران، کشورهای عراق و کویت موافقت‌نامه‌ای در مورد استفاده انحصاری کشتی‌های حامل کالا برای عراق از برخی بندرهای کویت امضا کردند که طبق آن، کویت چهار لنگرگاه در اختیار عراق قرار داد. با آغاز جنگ تحمیلی و بسته شدن بندرهای عراق، کویت مهم‌ترین مرکز تخلیه و بارگیری کالاهای عراق شد و سلاح‌های مورد نیاز این کشور، با تخلیه در بندرهای کویت، شبانه به عراق ارسال می‌شد. ایران بارها قطع کمک‌ها به عراق و حفظ اصول بی‌طرفی را از دولت کویت خواستار شد، اما کویت پاسخی نداد. در این بین در سال 1359 پاسگاه مرزی العبدلی و نیز تأسیسات نفتی کویت در منطقه ام‌العیش بمباران شد که خسارات زیادی بدان وارد آمد؛ دولت کویت این حمله را به ایران نسبت داد، اما مقامات ایرانی این ادعا را رد کردند.‌.

کویت پس از پیشروی ارتش عراق در خاک ایران و اشغال بخش‌های وسیعی از آن، با اتخاذ موضعی هماهنگ با حکومت بعث، بر لزوم برقراری آتش‌بس بین دو کشور، بدون عقب‌نشینی نیروهای دشمن تأکید کرد.

کویت مهم‌ترین تأمین‌کننده نیازهای مالی عراق بود و در سال 1359 و 1360 سه وام بدون بهره به مبلغ شش میلیارد دلار با بازپرداخت 10ساله به عراق پرداخت کرد. این موضوع باعث شد تا سال 1361 هیچ‌گونه کمبودی در عراق در زمینه ارزهای خارجی پیش نیاید و حتی این کشور توانست تمام ذخایر ارزی خود را دست نخورده نگه دارد. فروش نفت کویت به نفع عراق از مهم‌ترین کمک‌های مالی این کشور به حکومت بعث بود. با مسدود شدن خط لوله نفتی عراق از سوی سوریه و کاهش میزان صادرات نفت عراق به نصف، کویت و عربستان با فروش روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت استخراج شده از منطقه بی‌طرف حائل بین دو کشور به ارزش سالانه بیش از سه میلیارد دلار، به عراق کمک کردند. این دو کشور همچنین با افزایش تولید نفت خود و کاهش قیمت آن، درآمدهای نفتی ایران را تا اندازه زیادی کاهش دادند.‌‌[2]

با آغاز سیاست تنبیه متجاوز و ورود ایران به خاک عراق از خرداد 1361، دولت کویت در حمایت از حکومت بعث مصمم‌تر شد و ضمن افزایش کمک‌های مادی و مالی، هم‌صدا با عراق، خواهان صلح و برقراری آتش‌بس شد.‌‌[3]

از آغاز سال ۱۹۸۳ (دی 1361) کمک مالی کشورهای خلیج فارس به عراق سالانه پانزده میلیارد دلار بود که بخش عمده‌ای از آن را کویت و عربستان سعودی پرداخت می‌کردند. این کمک‌ها منبع مالی مهمی برای حفظ توان نظامی عراق بود و از محل کمک‌های مالی کویت، پنج میلیارد دلار برای خرید تجهیزات نظامی از فرانسه هزینه شد.‌‌[4]

از ماه ژانویه تا اواخر سال ۱۹۸۵ (1364) مقامات عراق و کویت، دست‌کم شانزده مرتبه به پایتخت‌های یکدیگر سفر کردند و عراق توانست حمایت کامل دیپلماتیک کویت را به دست آورد. شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح وزیر امور خارجه کویت، در ژوئیه ۱۹۸۴ (1363) اعلام کرد کویت به حمایت از عراق ادامه خواهد داد.‌‌[5]

با سقوط شهر فاو در بهمن 1364، نیروهای ایران در چند کیلومتری کویت مستقر شدند؛ مسئله‌ای که مقامات کویتی آن را تهدید بزرگی علیه امنیت ملی خود تلقی کردند. دو روز پس از تصرف فاو، دولت و مجلس کویت در ۱۱ فوریه ۱۹۸۶ (22 بهمن ۱۳۶۴) بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن، «کوشش‌های مکرر ایران برای اشغال قسمت‌هایی از سرزمین عراق و به خطر انداختن ثبات آن کشور» محکوم شده بود.

 فشار عراق بر کویت برای واگذاری دو جزیره وربه و بوبیان یکی از مهم‌ترین پیامدهای تهاجم ایران به شهر فاو بود. این جزیره‌ها که در جنوب شبه‌جزیره فاو قرار دارند، می‌توانستند در حمله متقابل عراق علیه نیروهای ایران مستقر در فاو، نقش مهمی داشته باشند.‌‌[6] در نهایت، این جزیره‌ها در اختیار عراق قرار گرفت.‌‌[7] کویت همچنین به هواپیماهای عراقی اجازه داد تا با عبور از فضای این کشور خود را به جنوب خلیج فارس نزدیک کنند و کشتی‌های ایران را هدف قرار دهند؛ ضمن آنکه ناوچه‌ها و کشتی‌های کوچک عراق از آبراه بین کویت و جزیره بوبیان و بالگردهای عراق از فضای کویت عبور می‌کردند و حمله‌هایی علیه ایران انجام می‌دادند.

جنگ نفت‌کش‌ها از سال 1365 از سوی عراق تشدید و وارد مرحله جدیدی شد. در ۲۳ دی ۱۳۶5 دولت کویت، خواستار اسکورت نفت‌کش‌هایش توسط دولت‌های آمریکا و شوروی شد. با مداخله این کشورها و کشورهای هم‌پیمان آن‌ها، جنگ نفت‌کش‌ها جنبه بین‌المللی پیدا کرد. هدف کویت در دعوت از آمریکا، دست‌یابی به حمایتی خارجی در برابر تهدیدات ایران به ویژه حمله به کشتی‌های حامل پرچم این کشور بود.‌‌[8]

با تشدید حمله‌های عراق به کشتی‌ها و پایانه‌های نفتی ایران در خلیج فارس،‌‌[9] 23 مهر 1366، ایران با پرتاب یک فروند موشک کرم ابریشم به سمت کویت، کشتی آمریکایی سانگاری را هدف قرار داد. روز بعد یک فروند موشک کرم ابریشم دیگر در بندر الاحمدی کویت به نفت‌کش کویتی حامل پرچم آمریکا به نام «سی آیلند سیتی» اصابت کرد.‌‌[10] در پی این اقدامات، دولت کویت به شورای امنیت شکایت و پنج نفر از دیپلمات‌های ایران را اخراج کرد. در پاسخ به این حمله‌ها، نیروهای آمریکایی به سکوهای نفتی ایران به نام رشادت و سلمان در خلیج فارس حمله کرده و آن‌ها را منهدم کردند.‌‌[11] دولت آمریکا این حمله را پاسخی محدود به حمله ایران به نفتکش حامل پرچم این کشور اعلام کرد.‌‌[12]

پس از پایان جنگ تحمیلی، عراق به بهانه اینکه کویت منابع نفتی عراق در منطقه بیابانی میان دو کشور را به سرقت می‌برد، خواستار تملک دو جزیره بوبیان و وربه، بخشش بدهی این کشور از سوی کویت و همچنین مدعی 4/2 میلیارد دلار بابت پمپاژ نفت منطقه رومیله از سوی کویت شد،‌‌[13] عراق همچنین کویت را به تعرض به مرزهای کشورش متهم کرد و با این بهانه‌ها، صدام دستور حمله به کویت را صادر کرد؛ ‌‌[14] 2 مرداد 1369، ارتش عراق در عرض چند ساعت کویت را اشغال کرد.‌‌[15]

 بلافاصله پس از اشغال کویت، با وجود حمایت کویت از عراق در جنگ با ایران، ایران این اقدام را محکوم کرد.‌‌[16]

5 اسفند 1369،‌‌[17] طی صد ساعت جنگ زمینی توسط نیروهای نظامی آمریکا و 29 کشور دیگر، ارتش عراق مجبور به خروج از کویت شد.‌‌[18] از این زمان تا اواسط دهه 1390، روابط ایران و کویت همچون روابط ایران با دیگر دولت‌های شورای همکاری خلیج فارس نوسان قابل ‌توجهی نداشته است. کویت همچون عمان و در سال‌های اخیر قطر، روابط بهتری از مثلث عربستان، امارات و بحرین با ایران داشته و تلاش کرده مواضع منعطف‌تری نسبت به ایران داشته باشد. با این حال بعد از اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی شیعه این کشور در 12 دی 1394 و به دنبال آن، حمله عده‌ای به سفارت عربستان در تهران، دولت کویت در اقدامی هماهنگ با برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، تعداد دیپلمات‌های خود را در ایران کاهش داد و سفیر خود را به کویت فراخواند؛ پس از آن تا مدتی سفارت این کشور در تهران در سطح کاردار فعالیت می‌کرد تا این که سفیر جدید کویت در تهران مستقر شد.‌‌[19]

[1]. محبوب، محمود و فرامرز یاوری، گیتاشناسی کشورها، تهران، انتشارات گیتاشناسی، چ چهارم، 1365، ص 261.

[2]. موسوی، سیدمسعود، «بررسی مواضع و عملکرد کویت در جنگ ایران و عراق»، فصلنامه نگین ایران، ش 8، بهار 1383، ص 84.

[3]. همان، ص 85.

[4]. همان، ص 86.

[5]. همان، ص 85.

[6]. همان، ص 86.

[7]. همان، ص 87.

[8]. همان، ص 88.

[9]. همان، ص 89.

[10]. کوردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن - جنگ ایران و عراق، ج 2، ترجمه حسین یکتا، نشر مرزوبوم، 1390، ص 141 و 142؛ حبیبی، نیک‌بخش و بهمن اسمعیلی، جنگ نفت‌کش‌ها، ج 1، نشر سرو، 1402، ص 586.

[11]. موسوی، سیدمسعود، همان، ص 90.

[12]. انصاری، مهدی و محمود یزدانفام، روزشمار جنگ ایران و عراق (کتاب 51: جنگ محدود ایران و آمریکا در خلیج فارس)، تهران، مرکز اسناد دفاع مقدس، 1387، ص 474.

[13]. دفتر سیاسی و معاونت تبلیغات و روابط عمومی، بحران خلیج فارس (جنگ نفت)، تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1370، ص 15 و 24.

[14]. وب سایت روزنامه همدلی، «روزی که عراق به کویت حمله کرد»، 11 مرداد 1401،

www.hamdelidaily.ir/index.php?post=37314.

[15]. دفتر سیاسی و معاونت تبلیغات و روابط عمومی، همان، ص 15 و 24.

[16]. خبرگزاری تسنیم، «گزارش تاریخ حمله عراق به کویت؛ استانداردهای دوگانه غرب و اعتراف صدام به شکست در برابر ایران»، 12 مرداد 1399، www.tasnimnews.com/fa/news/2319590.

[17].هاشمی، عماد، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال 1369 - اعتدال و پیروزی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1393، ص 531.

[18]. دفتر سیاسی و معاونت تبلیغات و روابط عمومی، همان، ص 21 و 115.

[19]. خبرآنلاین، «احیای روابط با کشورهای عربی؛ عزم ایران و کویت برای ارتقای روابط»، 25 اسفند 1401،

www.khabaronline.ir/news/1743849 ؛ سایت روزنامه اعتماد، «اعدام شیخ شیعه»، 13 دی 1394،

www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/33948.